GUSTAW HERLING-GRUDZIŃSKI
u 1919, Kielce – 4 / 5 VII 2000, Neapol (w wieku 81 lat)
u pochodził z rodziny zasymilowanych Żydów
u w kl. VI gimnazjum im. M. Reja (obecnie: S. Żeromskiego) debiutował na łamach „Kuźni Młodych” cyklem reportaży Świętokrzyżczyzna
u od 1937 do wybuchu II wś. studiował polonistykę na UW. Jego wykładowcami byli m.in.: J. Krzyżanowski i T. Kotarbiński. Był również słuchaczem szkoły teoretyczno-literackiej, prowadzonej przez Ludwika Frydego przy Warszawskim Kole Polonistów
u w tym okresie poświęcił się przede wszystkim publicystyce społeczno-kulturalnej oraz literackiej, pisząc na łamach „Ateneum”, „Pionu” i „Naszego Wyrazu”. Kierował działem literackim 2-tygodnika „Przemiany” oraz tygodnika „Orka na ugorze”. Pod wpływem K.L. Konińskiego zainteresował się kulturą ludową, fascynował się Puszczą Jodłową i Górami Świętokrzyskimi. Należał do Warszawskiego Koła Polonistów
u po kampanii wrześniowej, w której brał udział, przystąpił do współorganizowania Polskiej Ludowej Armii Niepodległościowej (PLAN), w której przez 2 m-ce pełnił funkcję szefa sztabu i współredaktora podziemnego czasopisma „Biuletyn Pokoju”. W XI 1939, jako emisariusz PLAN-u, wyruszył na Zachód przez Litwę, aby przyłączyć się do wojska PL. We Lwowie, dzięki pomocy M. Dąbrowskiej i J. Kleinera, został przyjęty do ZZLP i o3mał zaświadczenie, które miało chronić go przez władzami sowieckimi
u w poszukiwaniu pracy i środków finansowych na dalszą podróż, dotarł do Grodna, gdzie zatrudnił się jako pomocnik stolarza w Teatrze Kukiełek M. i J. Jaremów
u w III 1940, podczas próby przekroczenia granicy, został aresztowany przez NKWD. Po kilku tygodniach przesłuchań i śledztwa, oskarżono go o szpiegostwo na rzecz wywiadu niemieckiego i skazano na 5 lat więzienia. VI-XI przebywał w więzieniach w Witebsku, Leningradzie i Wołogdzie, skąd został przewieziony do obozu pracy przymusowej w Jercewie k. Archangielska. 20 I 1942 o3mał zwolnienie na podstawie paktu Sikorski-Majski, które wymusił głodówką. Po wyjściu na wolność wstąpił do Armii PL gen. Andersa, z którą przez Persję, Irak, Palestynę i Egipt dotarł do Włoch. Rozpoczął wówczas regularną korespondencję dla prasy wojskowej, głównie do tygodnika II Korpusu „Orzeł Biały”. Chorego na tyfus GHG przewieziono do szpitala we Włoszech. Po odzyskaniu zdrowia, odrzucił propozycję przejścia do emigracyjnego Wydziału Prasy i Propagandy, złożoną mu przez Jerzego Giedroycia. Zdecydował się na udział w kampanii włoskiej
u V 1944 – jako radiotelegrafista 3 Dywizji Strzelców Karpackich walczył w bitwie pod Monte Cassino, za co został odznaczony Krzyżem Virtuti Militari
u po zakończeniu kampanii włoskiej przeniósł się do Rzymu, gdzie kierował działem literackim „Orła Białego”, skupiając się przede wszystkim na krytyce literackiej
u 1945 – opublikował zbiór szkiców, poświęconych zmarłym w czasie wojny pisarzom, Żywi i umarli
u członek rzymskiej sekcji PL Pen Clubu, uczestniczył w organizowaniu Instytutu Literackiego i miesięcznika „Kultura” (1947). Nie zdecydował się na wyjazd z redakcją czasopisma do Francji i wraz z żoną, malarką Krystyną Domańską, przeniósł się do Londynu
u 1949-52 – współpracował z londyńskim tygodnikiem „Wiadomości”
u 1949 – rozpoczął pracę nad książką, poświęconą wspomnieniom z okresu pobytu w obozie w Jercewie (Inny świat)
u koniec 1952 – po śmierci żony przeniósł się do Monachium i podjął się redakcji działu kulturalnego Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa
u XI 1955 – zamieszkał na stałe w Neapolu i poślubił córkę włoskiego filozofa Benedetto Crocego, Lidię. Podjął współpracę z licznymi włoskimi pismami
u 1957-96 – pracował jako włoski korespondent i autor esejów, opowiadań oraz komentarzy politycznych dla „Kultury”
u kolejnymi jego dziełami były: Dziennik podróży do Burmy (wydanie książkowe 1983), Skrzydła ołtarza (Paryż 1960), Drugie przyjście (Paryż 1963), Upiory rewolucji (Paryż 1969)
u od 1971 – prowadził Dziennik pisany nocą, drukowany na bieżąco w „Kulturze”
u czynnie wspierał opozycję demokratyczną w PL (KOR, PPN) i publikacje poza cenzurą. Był także członkiem redakcji rosyjskiego pisma emigracyjnego „Kontynent”
u od początku twórczości interesował się zagadnieniami społecznymi i politycznymi, postrzeganymi jako narzędzia realizowania wartości w ustroju demokratycznym. Tematykę utworów skupiał wokół zagadnienia podstaw i wyznaczników człowieczeństwa, analizując problemy moralne, religijne, egzystencjalne i społeczne. W centrum uwagi pisarza znalazły się: zło, cierpienie, namiętność i sprawiedliwość
u podstawowe formy wypowiedzi: esej, dziennik i opowiadanie
u od 1957 – stałym elementem jego utworów były sztuka, architektura, rzeźba i malarstwo portretowe, pejzażowe, a zwłaszcza o tematyce religijnej, relacje między etyką a estetyką, zagadnienia metafizyczne i religijne oraz temat fatum, zła, losu, krzywdy i namiętności
u do 1988 – dzieła GHG były zakazane w PL i ukazywały się jedynie w przedrukach, poza cenzurą. Za oficjalny „PL” debiut należy uznać tom Wieża i inne opowiadania (wyd. 1988)
u w latach 90. rozpoczął współpracę z „Tygodnikiem Powszechnym”, „Rzeczpospolitą” i „Więzią”, na łamach której ukazywał się cykl korespondencji z abp. Życińskim
u pisarz nigdy nie był członkiem żadnej partii, choć deklarował sympatię dla niepodległościowego i antykomunistycznego ruchu PPS
u V 1991 – przyjechał do PL, aby odebrać doktorat honoris causa UAM-u. Ponowne wizyty złożył w V 1994 i w V 1997 – o3mał wówczas doktorat honoris causa UMCS, 2000 – UJ
u 1998 – odznaczony został jako kawaler Orła Białego
u laureat nagród: „Kultury” (1958), Jurzykowskiego (1964), Kościelskich (1966), „Wiadomości” (1981), włoskiej nagrody „Premio Viareggio”, międzynarodowej „Prix Gutenberg”, francuskiego i PL Pen-Clubu
u był 1 z najwybitniejszych pisarzy PL XX w., obierającym za przedmiot swego pisarstwa opór stawiany przez człowieka różnorodnym postaciom nicości (totalitaryzmom, religijnemu zwątpieniu, poczuciu egzystencjalnego osamotnienia, instrumentalizacji życia)
u w jego dorobku odnaleźć można krytykę literacką, prozę, esej, a także oryginalne formy mieszane. Książki krytyczne są wyrazem zainteresowań literaturą rosyjską, klasyką europejską, malarstwem. Pisane z ogromnym znawstwem szkice o sztuce świadczą, że dla GHG kultura to przejaw metafizycznej niepewności człowieka, a także najszerszy z symbolicznych języków służących dociekaniu sensu
u 1951 – jako pisarz narodził się pod wpływem doświadczeń łagrowych, które spisał i przetworzył w książce Inny świat – 1 z pierwszych i najdoskonalszych dzieł poświęconych temu problemowi, jakie powstały w literaturze światowej. W książce sporządza dokumentarnie wiarygodny opis łagrowych warunków życia, a zarazem tworzy opowieść o istocie totalitaryzmu, o granicach człowieczeństwa, o nieskończonych dnach upadku, lecz także o ludzkiej sile pokonywania z godnością każdego losu
u w opowiadaniach bohaterowie tropią „indywidualne przeznaczenie”, wyznaczające człowiekowi jego prywatną ścieżkę godzenia się ze śmiercią. O literackiej specyfice tych utworów – które można nazwać metafizycznymi opowieściami kryminalnymi – decyduje odnawiana przez GHG forma XIX-w. opowieści, nawiązująca do Poe'ego, Melville'a i Jamesa
u podobnie „oryginalny tradycjonalizm” odnajdziemy w Dzienniku pisanym nocą – dziele zaczętym w 1971 i kontynuowanym aż do śmierci, zawierającym klasyczne zapisy dziennikowe obok esejów poświęconych sztuce, komentarzy politycznych i utworów fikcyjnych
u „Pisać tak, by zdanie było przekazem nie tylko jasnej i swobodnej myśli, lecz nieustannego napięcia moralnego, by w słowie żył całym sobą kto wypowiada je jako swoją długo odważaną i cierpianą prawdę – to pociągało mnie zawsze” – Dziennik pisany nocą, 19 I 1972
Twórczość:
INNY ŚWIAT 1951, ŻYWI I UMARLI 1991, WIEŻA I INNE OPOWIADANIA 1988, OPOWIADANIA ZEBRANE 1990, GODZINA CIENI 1991, SZEŚĆ MEDALIONÓW I SREBRNA SZKATUŁKA 1994, DZIENNIK PISANY NOCĄ 1973-79 1995, PORTRET WENECKI 1995, BŁOGOSŁAWIONA ŚWIĘTA 1996, DZIENNIK PISANY NOCĄ 1980-83 1996, DZIENNIK PISANY NOCĄ 1984-88 1996, DZIENNIK PISANY NOCĄ 1989-92 1997, DON ILDEBRANDO 1997, GORĄCY ODDECH PUSTYNI 1997, ROZMOWY W DRAGONEI 1997, DZIENNIK PISANY NOCĄ 1993-96 1998, BIAŁA NOC MIŁOŚCI 1999, DZIENNIK PISANY NOCĄ 1997-1999 2000, PODZWONNE DLA DZWONNIKA 2000, NAJKRÓTSZY PRZEWODNIK PO SOBIE SAMYM 2000, BIAŁA NOC MIŁOŚCI. OPOWIADANIA 2002.
2
mcfly9