16 IV 2009
Literatura na emigracji
1) Panorama literatury na obczyźnie K. Dybciak
2) M. Danilewicz-Zielińska – o emigracji
3) Giedroyc i „Kultura” A.S. Kowalczyk
1. Specyfika literatury emigracyjnej.
2. Najważniejsze instytucje.
3. Początki powojennej emigracji.
4. Główne ośrodki emigracji.
5. Twórczość emigracyjna – wybrane zagadnienia.
Ad. 1. – specyfika literatury emigracyjnej
u emigrant – ktoś, kto świadomie wyjeżdża, stąd to słowo nie b. pasuje, gdyż niektórzy muszą wyjechać. Emigranci po 1945 wpisują się w tradycję wielkiej emigracji romantycznej
u od 1939 na emigracji powstaje znacząca część literatury PL (stąd dualizm PL literatury): literatura krajowa jest ocenzurowana, na Zachodzie literatura też podlega pewnej cenzurze (autocenzurze) – sytuacja emigranta wymusza pewne tematy
u literatura krajowa i emigracyjna: rozbieżności i zależności (wpływ Miłosza na PL literaturę przed 1980, wyjazdy zagraniczne Herberta, powrót do PL Parnickiego)
u wewnętrzna dynamika emigracji – 3 fale emigracyjne:
1) fala powojenna – data symboliczna to 1951 (Miłosz wyjeżdża, wraca Słonimski)
a) ci, którzy wyjechali tam wcześniej i zostali po wojnie
b) ci, którzy zaraz po wojnie tam wyjechali
2) 1968 – wydarzenia marcowe:
a) nagonka antysemicka (Leszek Kołakowski, Zygmunt Bauman, Grynberg, Odojewski, Witold Wirpsza, Arnold Słucki)
b) rozruchy antyinteligenckie
3) emigracja stanu wojennego (1980-81): Nowa Fala (Zagajewski, Barańczak, Kaczmarski, Barbara Toruńczyk, Karpiński) – tworzą pismo nowej emigracji w Paryżu
u samoświadomość emigranta: „wreszcie wyrwali się z klatki nazywanej Polską”
Ad. 2. – najważniejsze instytucje
u wszystko związane jest z Londynem, który jest centrum emigracji
1) Związek Pisarzy PL na Obczyźnie:
➢ ch-r instytucjonalny
➢ pokazywała, że życie na obczyźnie jest zorganizowane
➢ nadawali nagrody
➢ w Londynie
2) „Wiadomości Literackie”
➢ kontynuacja „Wiadomości” Grydzewskiego
➢ istnieją do 1981
➢ opozycja do „Kultury” paryskiej
3) „Kultura” paryska i Instytut Literacki
➢ uprawiała real politic
➢ należy pogodzić się z faktami dokonanymi (to różniło Giedroycia i „Wiadomości Literackie”)
➢ przemycana do kraju, bo drukowała to, co nieistotne dla „Wiadomości Literackie”
➢ najpierw Rzym – agenda przy korpusie wojennym
➢ 11 II 1946 – powstaje
➢ również powstaje Instytut Literacki – instytucja nadrzędna, ma swoją bibliotekę
➢ „Kultura” nie wydawała się I pismem Instytutu Literackiego
➢ 5 osób tworzy: Czapski, Giedroyc, Hertzowie
➢ współpracowali: Stempowski Pamiętnik niespiesznego przechodnia (kolumna z felietonami i esejami), Mieroszewski, Leopold Unger, Bobkowski, Aleksander Janta-Połczyński
➢ ostatni nr „Kultury” - październik (m-c po śmierci Giedroycia – 14 IX 2000)
➢ spory – Giedroyc a:
a) Grudziński: 2 różne spojrzenia na politykę wobec kraju. Dla Grudzińskiego liczyły się wartości społeczne, dla Giedroycia – osiąganie celów radykalnych
b) Miłosz
Rozgłośnie:
1) Radio Wolna Europa:
➢ zaczyna w Monachium (miejsce najbliżej PL w demokratycznej Europie) – 1952
➢ Jan Nowak-Jeziorański, Zdzisław Najder tu zaczynają
➢ zagłuszane
2) Głos Ameryki:
3) PL sekcja BBC
Pisma literackie:
u „Oficyna młodszych poetów”
u „Aneks” (współtworzą: Aleksander Smolar, Leszek Kołakowski)
u „Dziennik PL”
u „Zeszyty Literackie”
u „Merkuriusz” - przemiana na „Kontynenty”
Ad. 3. – początki PL emigracji
u sytuacja emigrantów była różna, w zależności od krajów, w których przebywali (Londyn nie był chętny; inteligencja była komunizująca)
u negatywne nastawienie do Polaków na emigracji
u ci, którzy na emigracji są krótko:
➢ w 1946 wraca Borowski, Gałczyński (cała wojna w obozie jenieckim, potrzebował publiki, jego powrót z obozu był zaskoczeniem), Wat, Tuwim
➢ 1958 – Artur Międzyrzecki, Melchior Wańkowicz, Michał Choromański
➢ 1967 – Teodor Parnicki (wcześniej mieszka w Meksyku)
u ci, którzy zostają na emigracji (centrum – Londyn): PL Rząd na Uchodźstwie (prezydent Raczkiewicz, premier W. Sikorski, potem Mikołajczyk); bary, kawiarnie, szkoły, parafie, uniwersytet
Ad. 4. – główne ośrodki emigracji
1) Anglia:
➢ Ferdynand Goetel, Józef Mackiewicz, Zofia Kossak Szczucka, St. Baliński[1], Tymon Terlecki[2], Maria Danilewicz-Zielińska, M. Pawlikowska-Jasnorzewska[3]
➢ środowisko wewnętrznie spójne, hermetyczne, zamknięte; żyje mitami o PL wolnej
2) Francja:
➢ środowisko „Kultury” paryskiej
➢ młodsi: Mrożek
➢ środowisko artystyczne: graficy, aktorzy, reżyserzy
➢ środowisko „Zeszytów Literackich” (po 1981)
➢ wydawnictwo Księży Pallotynów – ks. Józef Sadzik (wstęp do Ziemi Ulro)
3) USA:
➢ Skamandryci: Wierzyński (zm. w 1969 w Londynie; związany z Nowym Jorkiem; literatura personalna; Siedem podków, Korzec maku – ważne tomiki; Czarny polonez – poemat tuż przed śmiercią, ważny, ociera się o poetykę publicystyczną, przypomina twórczość młodych poetów NF); Lechoń (samobójstwo w 1958)
➢ Wittlin
➢ Tyrmand
➢ Grynberg
➢ Miłosz w Berkeley
➢ Barańczak po 1981
4) Hiszpania: Józef Łobodowski
5) Kanada: Wacław Iwaniak
6) Gwatemala: Bobkowski
7) Argentyna: Gombrowicz
8) Włochy: Grudziński
9) Szwajcaria: Stempowski, Vincenz (La Combe), o. Innocenty Bocheński
Ad. 5. – twórczość emigracyjna
u 2 nazwiska kluczowe: Gombrowicz, Miłosz
a) poezja:
➢ Lechoń, Wierzyński – najważniejsi
➢ Wat – dostrzega się go dopiero od 10 lat:
➔ tomik Ciemne świecidło
➔ dziennik Mój wiek
➔ prekursor wywiadu-rzeki
➔ zanurzony w awangardzie, futuryzmie
➔ cała jego późniejsza twórczość to próba naprawienia błędów z młodości (futuryzm)
➔ doświadczenie cierpienia: 1. jako emigrant; 2. wylew
b) proza:
➢ Grudziński:
➔ 2 etapy nierównorzędne: 1. Inny świat...
mcfly9