Wstęp........................................................................................................................3
Rozdział I – Obligacje..............................................................................................4
1.1 Pojęcie obligacji.................................................................................................4
1.2 Cechy obligacji..................................................................................................4
1.3 Rodzaje obligacji...............................................................................................6
1.3.1 Obligacje państwowe (skarbowe)................................................................6
1.3.2 Obligacje samorządowe................................................................................8
1.3.3 Obligacje przedsiębiorstw............................................................................9
1.3.3.1 Rodzaje obligacji przedsiębiorstw............... ...................................10
1.3.4 Rodzaje obligacji ze względu na podmioty uprawnione do emisji obligacji.11
1.3.5 Obligacje wewnętrzne (krajowe) i zewnętrzne (zagraniczne).......................11
1.3.6 Oprocentowanie obligacji..............................................................................12
1.3.7 Krótko-, średnio- i długoterminowe obligacje...............................................12
1.3.8 Obligacje o niezmiennej treści oraz konwersyjne..........................................13
1.3.9 Obligacje imienne oraz wystawiane na okaziciela.........................................14
1.3.10 Obligacje o mniejszym, większym stopniu ryzyka oraz pozbawione ryzyka..14
1.3.11 Inne rodzaje obligacji........................................................................................15
1.4 Funkcje obligacji.....................................................................................................16
1.4.1 Funkcja pożyczkowa.........................................................................................16
1.4.2 Funkcja lokacyjna..............................................................................................17
1.4.3 Funkcja uniwersalna..........................................................................................17
Rozdział II – Akcje........................................................................................................19
2.1 Pojęcie akcji............................................................................................................19
2.2 Historia akcji...........................................................................................................20
2.3 Rodzaje akcji............................................................................................................21
2.3.1 Akcje imienne i na okaziciela..............................................................................22
2.3.2 Akcje zwykłe i uprzywilejowane.........................................................................22
2.3.3 Akcje użytkowe....................................................................................................25
2.3.4 Akcje gotówkowe i aportowe...............................................................................25
2.3.5 Akcje związane z obowiązkiem świadczeń.....................................................26
2.4 Uprawnienia akcjonariusza...................................................................................26
2.5 Wartość akcji.........................................................................................................29
2.6 Akcje na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie..................................31
Rozdział III – Weksel....................................................................................................32
3.1 Pojęcie weksla........................................................................................................32
3.2 Funkcje weksla.......................................................................................................35
3.3 Rodzaje weksla.......................................................................................................35
3.3.1 Weksel własny...................................................................................................36
3.3.2 Weksel trasowany..............................................................................................38
Rozdział IV – Czek........................................................................................................39
4. Pojęcie czeku............................................................................................................39
4.1 Funkcje czeku..........................................................................................................39
4.2 Rodzaje czeków.......................................................................................................41
4.2.1 Czeki imienne, na zlecenie i na okaziciela.........................................................41
4.2.2 Czeki gotówkowe i rozrachunkowe...................................................................42
4.2.3 Inne rodzaje czeków...........................................................................................42
Zakończenie.....................................................................................................................44
Bibliografia......................................................................................................................45
Postarałem się w tej pracy przedstawić podstawowe pojęcia oraz zasady funkcjonowania wyżej wymienionych papierów wartościowych w oparciu o najaktualniejsze źródła prawa. Starałem się także wymienić tu poglądy jak największej liczby autorów, specjalistów w tej dziedzinie, bo jak i w innych tematach, także i w papierach wartościowych są różne kwestie sporne, różne poglądy i definicje na odpowiednie „zjawiska” np.: na weksel.
Zdecydowałem się na wybranie papierów wartościowych dlatego, bo moim zdaniem, bez nich nie jest możliwe istnienie i funkcjonowanie gospodarki rynkowej a chyba nawet i państwa. Jak przedstawiłem w tej pracy pierwowzory dzisiejszych papierów wartościowych powstały już w średniowieczu i w dużym stopniu dzięki nim (szczególnie akcjom) możliwe było finansowanie gigantycznych jak na tamte czasy ekspedycji badawczych. To głównie dzięki akcjom i obligacjom możliwe było powstanie gigantycznych spółek o wielomilionowych kapitałach i to dzięki nim możliwy był rozwój ekonomiczny do takiego stopnia jak widzimy dzisiaj (ponadnarodowe korporacje).
1.1. Pojęcie obligacji
Definicja obligacji ( od łac. obligato – zobowiązanie) określa obligację, iż jest ona „papierem wartościowym emitowanym w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia”[1].
Obligacja dla emitenta jest bardzo wygodną formą pożyczki, za pomocą której może zebrać znaczne kwoty kredytu, składających się z oszczędności wielu ludzi. Bardzo często emitent zaciąga kredyt u obligatariuszy na bardzo długi okres, przekraczający nawet znacznie okres, na jaki skłonne są udzielić specjalizujące się w dziedzinie kredytów inwestycyjnych banki.
Natomiast dla nabywcy obligacje stanowią pewną i bezpieczną formę lokowania kapitału, zapewniającą stabilny, z góry określony dochód, niezależnie od tego, czy otrzyma emitent jakieś korzyści z pożyczki, czy nie.
Obligacje należą do papierów wartościowych opiewających na wierzytelności. Natomiast wystawiane są one jako papiery wartościowe imienne lub jako papiery wartościowe na okaziciela.
Istnieje duża różnorodność form obligacji. Ta różnorodność form skierowana jest do odpowiedniego uwzględnienia interesów emitentów a także do podniesienia atrakcyjności tych walorów u potencjalnych obligatariuszy[2].
1.2. Cechy obligacji
Obligacja jak już wyżej wspomniano jest papierem wartościowym i ucieleśnia w sobie określone prawa majątkowe. Prawa majątkowe są tak ściśle z nią związane, że z prawnego punktu widzenia są jedynym skutecznym sposobem legitymacji uprawnionego. Niezbędnym warunkiem istnienia i wykonywania tych praw jest posiadanie obligacji.
Nabywcy mają możliwość przenoszenia obligacji, jako papieru wartościowego na inne podmioty, a przeniesienie tych praw jest równoznaczne z przeniesieniem własności papieru wartościowego jakim jest obligacja[3]. W razie utraty obligacji, realizacja praw w niej ucieleśnionych wymaga umorzenia tego dokumentu. Posiadanie obligacji uprawnia do rozporządzania prawami w niej ucieleśnionymi, a niezbędną przesłanką dla realizacji tych praw jest przedłożenie obligacji emitentowi w określonym czasie[4]. Wówczas, gdy emitent spełnia świadczenie wynikające z obligacji do rąk obligatariusza, jest on zwolniony z zobowiązania, chyba, że działał w złej wierze[5].
Zupełnie inaczej rzecz się ma z obligacjami dopuszczonymi do obrotu publicznego, ponieważ nie mają one formy dokumentu i można by powiedzieć występują w postaci zdematerializowanej. Prawa z takich obligacji przysługują osobie posiadającej rachunek papierów wartościowych, a powstają z chwilą ich zapisania po raz pierwszy na takim rachunku, także umowa, która zobowiązuje do przeniesienia tych obligacji, przenosi je z chwilą zapisu na danym rachunku[6] . Domy maklerskie oraz niektóre banki prowadzą rachunki papierów wartościowych[7]. A wtórny obrót obligacjami odbywa się za pośrednictwem domów maklerskich oraz banków prowadzących działalność maklerską na giełdowym i pozagiełdowym rynku maklerskim[8].
Obligacje emitowane są w seriach. Seria papierów wartościowych – papiery wartościowe reprezentujące prawa majątkowe, emitowane w serii, podzielone są na określoną liczbę równych jednostek[9]; obligacje tej samej emisji dają obligatariuszom jednakowe uprawnienia wynikające z obligacji[10]. Z tego wynika, że poszczególne obligacje nie mogą być wewnętrznie dzielone na części, gdyż zostałyby naruszone prawa obligatariuszy, ale można dokonać takiego podziału, gdy obejmuje wszystkie obligacje w danej serii[11].
Emitent jest dłużnikiem, a obligatariusz wierzycielem i aż do wykonania zobowiązań wynikających z obligacji zachodzi między nimi tożsamość personalna i ciągłość czasowa i emitent nie może przerzucić wykonania tych zobowiązań na inny podmiot, za wyjątkiem, który stanowi, że w przypadku zniesienia lub podziału jednostki samorządu terytorialnego, będącej emitentem obligacji, odpowiedzialność za zobowiązania wynikające z emisji obligacji ponoszą solidarnie jednostki samorządu terytorialnego, które przejęły jej majątek[12].
Ze stosunku wierzytelności i długu wynika, że obligacje są dłużnymi papierami wartościowymi, a wierzytelność ta może mieć charakter pieniężny, niepieniężny i mieszany. Świadczeniem głównym jest obowiązek wykupu przez emitenta w określonym terminie obligacji, a świadczeniem ubocznym – zapłata oprocentowania.
W wierzytelnościach niepieniężnych emitent zobowiązuje się do spełnienia majątkowego świadczenia niepieniężnego tzn. obligatariusz ma prawo uzyskania określonego dobra niepieniężnego, a w obligacjach mieszanych występują wierzytelności pieniężne i niepieniężne. Lecz w każdym z tych przypadków obligacja musi zawierać określenie jej wartości nominalnej[13].
Gdyby emitent nie spełnił swoich zobowiązań, obligatariusz ma prawo do zaspokojenia swego roszczenia na drodze przymusowej z majątku emitenta, a gdy są to obligacje zabezpieczone, w zależności od formy zastosowanego zabezpieczenia, także od innych podmiotów lub z określonych rzeczy.
1.3. Rodzaje obligacji
1.3.1 Obligacje państwowe (skarbowe)
Obligacje skarbowe są unormowane ustawą z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych[14] i określają obligację skarbową jako „papier wartościowy oferowany do sprzedaży w kraju lub za granicą, oprocentowany w postaci dyskonta lub odsetek[15].
Skarb Państwa stwierdza w obligacji, że jest dłużnikiem właściciela obligacji i zobowiązuje się do spełnienia określonego świadczenia[16]. Dodatkowo Skarb Państwa odpowiada całym swoim majątkiem za spełnienie tego świadczenia[17].
Wielkość emisji obligacji skarbowych jest ograniczona ogólnym limitem zadłużenia. Określony on jest w ustawie budżetowej[18].
Obligacje skarbowe sprzedawane są na rynku pierwotnym wg wartości nominalnej, z dyskontem oraz powyżej wartości nominalnej, która wykupywana jest po upływie określonego terminu, który musi być nie krótszy niż rok[19].
Dzięki emisji obligacji finansowana jest znaczna część deficytu budżetowego, co pozwala do nie uciekania się do niepopularnych wśród społeczeństwa wzrostu podatków. Ale polityka taka musi być prowadzona rozsądnie, przy zachowaniu w rozsądnych granicach skali deficytu budżetowego nie wywierającego wpływu na wzrost inflacji oraz nie powodującego nadmiernie wysokiego długu publicznego, ponieważ może to doprowadzić do tzw. „pułapki zadłużeniowej”.
Monopolistą w emisji obligacji jest Minister Finansów[20]. W drodze rozporządzenia określa on warunki ich emitowania, a także wydaje list emisyjny. W liście emisyjnym szczegółowo określa się:
1) datę emisji
2) powołanie podstawy prawnej emisji
3) wartość nominalną emisji
4) cenę sprzedaży
5) stopę procentową lub sposób jej obliczania
6) określenie sposobu, miejsca i terminów wypłaty należności głównej oraz należności ubocznych
7) datę, od której nalicza się oprocentowanie
8) termin wykupu oraz zastrzeżenia w przedmiocie możliwości wcześniejszego wykupu[21].
Warunkiem dojście emisji do skutku jest podanie do wiadomości publicznej listu emisyjnego[22].
Wg terminu wykupu obligacje można podzielić na obligacje o rocznym, 2-letnim, 3-letnim, 5-letnim, 6-letnim, 10-letnim i 20-letnim terminie wykupu.
Obligacje skarbowe są emitowane wyłącznie na okaziciela i podlegają przepisom ustawy – Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Występują one w postaci zdematerializowanej, w postaci elektronicznych zapisów komputerowych. Są zarejestrowane w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych lub w NBP wg wyboru emitenta.
1.3.2 Obligacje samorządowe
Podstawą prawną do emisji obligacji samorządowych jest ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych[23]. Deficyt budżetowy jednostki samorządu terytorialnego może być pokryty przychodami pochodzącymi ze sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanych przez tę jednostkę[24]. Ta ustawa stanowi także o dopuszczalnym limicie zadłużenia jednostki samorządu terytorialnego i tym samym wpływa na wielkość emisji.
Obligacje te są wykorzystywane także w celu pozyskania środków finansowych, które umożliwiłyby wcześniejszą realizację inwestycji infrastrukturalnych tzn. budowa dróg, modernizacja sieci wodociągowej itp. Temu podobne inwestycje pozwalają w przyszłości na wzrost dochodów budżetowych i spadek wydatków.
Wiarygodność obligacji samorządowych bywa różnorodna. Zależy to od stopnia zadłużenia danej społeczności a także od gwarancji zapewniających regulowania w terminie zobowiązań podjętych przez emitenta. Niektóre obligacje są zaopatrzone w gwarancję skarbu państwa, bankową a także gwarancję zastawu na nieruchomościach miejskich.
Są wypadki, że samorząd nie wywiązuje się w terminie od podjętych zobowiązań; wpływa to znacznie na spadek rynkowej wartości wyemitowanych obligacji.
Trochę szerzej rozpatrzymy tu jeszcze ograniczenia co do wielkości emisji obligacji: łączna kwota przypadających do spłaty w danym roku budżetowym rat kredytów i pożyczek oraz potencjalnych spłat kwot, wynikających z udzielonych przez jednostkę samorządu terytorialnego poręczeń wraz z należnymi w danym roku odsetkami od tych kredytów i pożyczek oraz należnych odsetek i dyskonta, a także przypadających w danym roku budżetowym wykupów papierów wartościowych emitowanych przez tę jednostkę, nie może przekroczyć 15% planowanych na dany rok budżetowy dochodów tej jednostki samorządu terytorialnego[25]; łączna kwota długu jednostki samorządu terytorialnego na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60% dochodów danej jednostki w tym roku budżetowym[26].
Emisja obligacji samorządowych jest bardzo korzystnym zjawiskiem, szczególnie gdy pozwalają na wcześniejsze zrealizowanie inwestycji, które z kolei z pożytkiem służą społeczności, a także są źródłem dochodów i oszczędności wydatków, które pozwalają na wywiązanie się z zobowiązań, związanych z obligacjami.
1.3.3 Obligacje przedsiębiorstw
Przedsiębiorstwa emitując obligacje, pozyskują kredyt niezbędny do prowadzenia i rozwijania działalności gospodarczej. Ten sposób pozyskiwania kredytu jest zazwyczaj lepszy od kredytów bankowych lub emisji nowych akcji.
W porównaniu z długoterminowym kredytem bankowym emisja obligacji ma kilka niezaprzeczalnych zalet:
-...
ewunia696