Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”.doc

Karolina Michalska

Gr. 4

Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”

              Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik” należy do wydawnictw, które najwcześniej rozpoczęły powojenną działalność edytorską. Już w październiku 1944 roku odbyło się zebranie konstytucyjne, powołujące do życia przedsiębiorstwo wydawnicze w Lublinie z inicjatywy Jerzego Borejszy. Po wyzwoleniu kraju centralę przeniesiono do Łodzi, a redakcje wydawnictw nieperiodycznych do Krakowa, następnie do Warszawy w 1945 roku. Do 1950 roku oprócz wydawania prasy codziennej oraz periodyków, które rozprowadzał przez własną sieć, „Czytelnik” prowadził działalność kulturalno-oświatową przez szeroko zakrojone badania czytelnictwa, wydawnictwa popularnonaukowe, organizowanie bibliotek obiegowych i kół czytelniczych na terenie całego kraju. Obecnie „Czytelnik” jest wydawnictwem literatury pięknej, przede wszystkim polskiej literatury współczesnej. W „Czytelniku” debiutowali niemal wszyscy pisarze polscy, którzy rozpoczęli twórczość w Polsce Ludowej (w ciągu 20 lat około 250 autorów). Pierwsze książki zaczęły ukazywać się w Krakowie od połowy 1945 roku. W literaturze pięknej, stanowiącej początkowo  ¼ produkcji, przeważały książki dla dzieci i poezja; stosunkowo poważny był udział broszur społeczno-politycznych, a podręczniki szkolne stanowiły przeszło połowę wydań. „Czytelnik” wydawał podręczniki akademickie, książki prawnicze, pierwsze wznowienia pisarzy polskich (Teodora Tomasza Jeża, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Elizy Orzeszkowej, Henryka Sienkiewicza, Wacława Sieroszewskiego, Stefana Żeromskiego) oraz wznowienia i nowe książki pisarzy dwudziestolecia (m. in. Marii Dąbrowskiej, Jarosława Iwaszkiewicza, Leona Kruczkowsiego, Jana Parandowskiego, Juliana Tuwima). Powstały serie wydawnicze. Pierwsza to biblioteka Romansów i Powieści (przeważnie wznowienia cenniejszych popularnych utworów dawnej literatury polskiej i obcej), wydawana tanio w formie zadrukowanych dwuszpaltowo zeszytów dużego formatu na gazetowym papierze, ukazujących się dwa razy w miesiącu. W 1950 roku miejsce Biblioteki zajęła trzyzłotowa biblioteka powieści współczesnych polskich i tłumaczonych. „Czytelnik” uczestniczył w międzywydawniczych seriach tanich książek: od 1951 roku do 1956 roku w bibliotece Prasy, od 1954 roku w taniej Złotej Bibliotece, od 1955 roku w Bibliotece Jaskółki. Od 1959 „Czytelnik” jest głównym współwydawcą Biblioteki Powszechnej. W 1948 roku ukazały się pierwsze oferowane w prenumeracie tomy Klubu Dobrej Książki oraz Klubu „Odrodzenia” (50 000 prenumeratorów). Po 1950 roku przy reorganizacji systemu sprzedaży książek kluby uległy likwidacji. W okresie walki z analfabetyzmem ważną funkcję do spełnienia miała seria Książka Nowego Czytelnika wydana w roku 1950 w opracowaniu redakcyjnym i graficznym (duże czcionki) przystosowana dla dorosłego początkującego czytelnika. Dla młodzieży „Czytelnik” wydawał serie: Biblioteczka Młodego Czytelnika, młody Zawodowiec, kilka tomów wznowionej serii Mathesis Polska i Methesis Polska dla Młodzieży oraz Łatwe Książki o Trudnych Sprawach. Po różnych zmianach organizacyjnych program wydawniczy Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” ukształtował się, nadając wydawnictwu charakter czołowej oficyny literatury pięknej współczesnej, polskiej i obcej. Program ten obejmuje przede wszystkim:

-literaturę piękną polską (współczesną i klasyczną –we wszystkich gatunkach literackich)

-klasyczną i współczesną literaturę przekładową

-krytykę literacką

-wspomnienia, pamiętniki, listy, publicystykę

-literaturę polską dla dzieci.

Od 1959 wychodzą tomiki przygód i podróży z żaglem na okładce. Dalszą serią „Czytelnika” były Teksty Rosyjskie oraz pierwsze słowniki podręczne (Państwowe wydawnictwo Popularnonaukowe „Wiedza Powszechna”). Ciekawostką wydawniczą była seria dwunastu maleńkich ( około 5×8cm) książeczek popularnonaukowych. Omnibus o atrakcyjnych tytułach. Od 1957 „Czytelnik” wydaje serię Biblioteka Dwudziestolecia (wznowienia powieści polskiej z lat międzywojennych i serię Sympozjon (2-3 tomy rocznie, klasyczne działa z pogranicza beletrystki i filozofii), nawiązującą do wydawanej pod tą nazwą, przed 50 laty (od 1909) biblioteki, której redaktorem był Leopold Staff. Wstępy i przypisy przystosowane są do potrzeb czytelnika ze średnim wykształceniem. Od 1960 roku wychodzi seria Poeci Polscy, wyróżniająca się maleńkim formatem (około 6×8cm) i płócienną jasną oprawą ze znakiem łazienkowskiej Wisły (6-8 tomików rocznie, każdy w nakładzie 20 000 egzemplarzy). Seria ta obejmuje najcenniejsze i najbardziej lubiane utwory dawnych i współczesnych poetów (np. Kamila Baczyńskiego, Adama Mickiewicza, Cypriana Norwida, Juliusza Słowackiego). Dwie dalsze serie „kieszonkowe” (około 10×15cm) to Nike (wybór przekładów najlepszych książek literatury współczesnej przeznaczone dla czytelników przygotowanych do odbioru trudniejszych treści; od 1957 roku 10-12 tomów rocznie), w tej serii ukazały się m. in. utwory Maxa Frischa, Franza Kafki, Thomasa Manna i seria ze znakiem głowy wawelskiej (najlepsze utwory polskich pisarzy współczesnych; od 1960 roku 5-6 tomów rocznie). Z tej serii wydano m. in. Spiżową bramę – Tadeusza Brezy, Gwiazdę zaranną – Marii Dąbrowskiej, Czerwone tarcze – Jarosława Iwaszkiewicza, Dymy nad Birkenau – Seweryny Szmaglewskiej. W 1959 roku powstała seria ze znakiem jamnika, szeroko pojęta biblioteka łatwej książki rozrywkowej autorów polskich i obcych. Dodatkowe symbole wyróżniają cztery cykle” książki „kryminalnej” (znak rewolweru), przygody (trzy wykrzykniki), humorystycznej (kaudeceusz), sentymentalnej (serduszko). Rocznie ukazuje się około 10 książek w wysokich nakładach. W 1965 roku „Czytelnik” wydał pierwsze tomy serii RAP (reportaże, aktualności, polityka). Nakładem „Czytelnika” ukazuje się nazwana seria wspomnień i pamiętników oraz Biblioteka Satyry (2-3 tomy rocznie; początkowo jako Biblioteka „Szpilek”). Akcja oświatowo-wydawnicza „Czytelnika”, zmierzająca do rozbudowy małych zespołów czytelniczych i bibliotecznych, spowodowała wydawanie książek w masowych nakładach dla utworzonej w 1947 roku Centrali Bibliotek Ruchomych i dla Tow. Bibliotek Obiegowych. Biblioteki te zasilane również przez Spółdzielnię Wydawniczą „Książka i Wiedza”, pomyślane były jako tanie 10-tomowe komplety zakupywane przez zespoły czytelnicze. Po przeczytaniu kompletu przez wszystkich każdy otrzymywał jedną z książek drogą losowania na własność. „Czytelnik” propagował też inną formę-biblioteki sąsiedzkie, zakupywane przez aktywistów czytelnictwa i wypożyczane za niewielką opłatą sąsiadom. Najgorliwsi czytelnicy otrzymywali po pewnym czasie jako ekwiwalent wnoszonych opłat jedną z książek na własność. Wszystkie te formy propagandy czytelnictwa, popularne np. w krajach skandynawskich, nie uzyskały szerokiego zasięgu. Obok jednak roli propagandowej, pomnożonej przez liczne konkursy czytelnicze, wieczory autorskie, wieczory głośnego czytania i inne imprezy oświatowe, akcja sprzyjała rozbudowie masowych serii wydawniczych „Czytelnika” i „Książki i Wiedzy”. Ze wznowień polskiej literatury klasycznej „Czytelnik” wydał m. in. pełne wydania dzieł Mickiewicza (Narodowe pod redakcją profesora Płoszowskiego i Jubileuszowe pod redakcją Krzyżanowskiego), wydania zbiorowe lub obszerne wybory pism Berenta, Dygasińskiego, Konopnickiej, Orzeszkowej, Struga oraz pełne wydanie dzieł beletrystycznych Żeromskiego. „Czytelnik” publikuje również przekłady literatury antycznej, dzieł klasyków literatury światowej, a także tłumaczenia najcelniejszych utworów pisarzy współczesnych. W 1974 roku „Czytelnik” wydał 205 tytułów książek (w tym 171 tytułów literatury pięknej dla dorosłych) w łącznym nakładzie 5 473 200 egzemplarzy. Największą produkcję wydawniczą osiągnął „Czytelnik” w 1950 roku, wydając wówczas 523 tytuły w nakładzie 8 156 000 egzemplarzy. Dużym uznaniem cieszy się seria Wspomnienia i relacje oraz zapoczątkowana w 1999 roku seria Pejzaże Kultury, zawierająca eseje, szkice i studia dotyczące różnych tradycji kulturowych.

Funkcję redaktora naczelnego pełni obecnie (od maja 2006) Janusz Drzewucki.