Ochrona konkurencji.pdf

Ochrona konkurencji w Polsce i w Unii Europejskiej

(wybrane fragmenty)

Pojęcie konkurencji

Doktryna prawa nie def i niuje wyraźnie, w sposób jednolity pojęcia konkurencji. Najogólniej

rzecz pojmując konkurencja jest to rywalizacja, współzawodnictwo, dążenie do uzyskania

dominującej pozycji. W sferze gospodarki rywalizacja dotyczyć będzie przedsiębiorców działających

na rynku, realizujących podobne cele gospodarcze - osiągnięcie korzyści ekonomicznych kosztem

innych przedsiębiorców. Celem gospodarczym może być osiągnięcie zysków ze sprzedaży towarów

lub usług, opanowanie rynku zaopatrzenia bądź zbytu [więcej: T. Ławicki „ Wielka Encyklopedia

Prawa" (praca zbiorowa), Warszawa -Białystok 2000 r.]

Celem konkurencji jest zatem osiągnięcie przez przedsiębiorcę wysokiej pozycji wśród innych

przedsiębiorców poprzez odn i esienie sukcesów ekonomicznych. Dodać należy, że sukcesy te mogą

mieć charakter spektakularny i nie zawsze przekładać się będą na zysk przedsiębiorcy.

Zjawisko konkurencji jest w swojej istocie bardzo naturalne. Jest ono mocno związane z

gospodarką rynkową. Konkurencja napędza wszelki postęp, innowacje. Wpływa bezpośrednio na

poprawę jakości towarów i usług, reguluje ceny, napędza wzrost gospodarczy.

Konkurencja powoduje wyeliminowanie z rynku jego najsłabszych uczestników i umocnienie

roli najlepszych. Może to mieć również skutki negatywne. Rywalizujący ze sobą przedsiębiorcy będą

dążyli do wyeliminowania z rynku innych przedsiębiorców działających w tym samym obszarze

gospodarki . Prowadzić to może do zawężenia pola konkurencji lub jej całkowiteg o zaniku, a zatem do

osiągnięcia przez jednego przedsiębiorcę pozycji monopolisty na rynku. Powstaje tutaj zjawisko tzw.

władzy rynkowej.

Teoria konkurencji wyróżnia jej dwa rodzaje - doskonałą [P.A. Samuelson, W.D. Nordhaus

,, Ekonomia" t. l - Warszawa 1995 r.] i niedoskonałą. Ta pierwsza pojawia się wtedy, gdy na rynku

funkcjonuje wielu drobnych przedsiębiorców działających w tym samym obszarze i są zbyt mali by

móc oddziaływać na cenę swoich towarów lub usług. Każdy z nich sprzedaje swoje produkty po

ustalonej cenie rynkowej. Nie ma wspomnianej wyżej władzy rynkowej, a wszyscy przedsiębiorcy

mają taki sam udział w rynku, dostarczaj ą konsumentom produkty jednorodne o takiej samej jakości

i charakterystykach. Przy konkurencji doskonałej zakłada się więc, że przedsiębiorcy nie dopuszczaj

ą się zachowań niekonkurencyjnych, zatem i polityka publiczna wobec konkurencji może być

bardziej liberalna.

Konkurencja niedoskonała pojawia się wówczas, gdy nie są spełnione omówione wyżej

warunki konkurencji doskonałej. [Anna Zielińska - Głębocka „Konkurencja" Rozdział I (praca

zbiorowa) Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis - Warszawa 2004 r - literatura zalecana dla

uczestników Studium Prawa Europejskiego]

Według A. Zielińskiej - Głębockiej konkurencja niedoskonała charakteryzuje się:

• powstaniem pewnego stopnia władzy rynkowej lub siły monopolu;

• koncentracją działalności gospodarczej w rękach grupy przedsiębiorców;

• powstawaniem firm dominujących;

• różnymi formami wykorzystywania władzy rynkowej;

• różnym stopniem intensywności rywalizacji firm;

• nowymi formami konkurencji, zwłaszcza pozacenowej;

• stworzeniem barier wejścia do gałęzi gospodarki;

• koniecznością zastosowania nowych metod polityki publicznej wobec konkurencji.

Wolność gospodarcza jako warunek istnienia konkurencji

Prowadzenie konkurencji pomiędzy szeroko rozumianymi przedsiębiorcami lub podmiotami

uczestniczącymi w obrocie gospodarczym wymaga respektowania szerokiego katalogu swobód. Od

nich zależy bowiem kształt wolnego rynku, na którym realizowane będą działania konkurencyjne.

Wolność gospodarcza wywodzi się z wolności człowieka. Człowiek jest realizatorem

działalności gospodarczej. Człowiek z natury jest Wolny i jest to jego cecha przyrodzona. Z drugiej

jednak strony wolność nie jest stanem absolutnym. Człowiek, jako istota żyjąca w społeczeństwie

musi realizować swoją wolność kierując się pewnymi zasadami np. dziesięcioma przykazaniami -

mówiąc w skrócie: „nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe".

Wolność obywatela RP gwarantują odpowiednie zapisy w Konstytucji RP:

• wolności osobiste - art. 38-56;

• wolności polityczne – art. 57 - 63;

• wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne - art. 64 -76.

Wspomniany wyżej katalog swobód dotyczy zarówno tych, którzy mają zamiar podjąć

działalność gospodarczą, jak również tych, którzy tę działalność już prowadzą. Osoby podejmujące

działalność gospodarczą maj ą zapewnione następujące swobody:

• swoboda wyboru przedmiotu działalności gospodarczej;

• wyboru formy organizacyjnej działalności gospodarczej;

• doboru środków majątkowych służących podjęciu działalności;

• podjęcia działalności gospodarczej osobiście lub z wykorzystaniem pracowników

najemnych;

• swoboda wyboru siedziby dla prowadzenia działalności gospodarczej.

Przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą maj ą zagwarantowane swobody:

• nabywania i zbywania towarów i usług;

• zawierania umów;

• ustalania cen na własne towary i usługi;

• rywalizacji z innymi podmiotami działalności gospodarczej:

• wyboru koncepcji i programu gospodarowania;

• wyboru miejsca prowadzenia działalności gospodarczej;

• formy organizacyjnej w jakiej prowadzona jest działalność gospodarcza.

Wolność gospodarczą należy postrzegać w trzech płaszczyznach: politycznej, ekonomicznej i

prawnej. Wszystkie te płaszczyzny zależą od siebie i należy rozpatrywać je łącznie [A. Powałowski,

S. Koroluk, L. Mering „Prawo ochrony konkurencji" Wydawnictwo Prawo i Praktyka Gospodarcza,

Warszawa 2004 r. - literatura zalecana dla uczestników Studium Prawa Europejskiego]. O ile dwie

pierwsze płaszczyzny mogą wpływać na siebie wzajemnie, bowiem od ustroju politycznego może

zależeć kształt i zakres wolności gospodarczej, to decydujące znaczenie dla wolności gospodarczej

mają przepisy prawa regulujące działalność gospodarczą. Od systemu aktów prawnych zależy, czy

swobody w podejmowaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej są ograniczone, czy nie. System

prawa ma za zadanie określenie cech i granic możliwości prowadzenia działalności oraz sytuacji, w

których można swobody te ograniczyć.

W polskim systemie prawnym kwestie ograniczenia wolności gospodarczej reguluje art. 22

Konstytucji RP, który mówi, że ograniczenie wolności działalności gospodarczej może nastąpić tylko

w drodze ustawy i tylko z uwagi na ważny interes publiczny.

Poprzez interes publiczny można rozumieć założenia polityki gospodarczej państwa, interesy

konsumentów, konkurencję, prawa autorskie, własność intelektualną, ochronę danych osobowych,

ochronę środowiska, zdrowia, bezpieczeństwo, porządek publiczny oraz wolności i prawa innych

osób. Zwrócić uwagę należy na fakt, że ustawodawca narzucił formę ograniczenia wolności

gospodarczej w postaci uchwalonej ustawy, choćby właśnie ustawa o ochronie danych osobowych,

ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów.

Podstawowym aktem prawnym regulującym wykonywanie działalności gospodarczej jest

ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. nr 173, poz 1807). W

formie szczątkowej obowiązuje także ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności

gospodarczej.

Nieuczciwa konkurencja

Pod pojęciem nieuczciwej konkurencji kryją się dzia ł ania przedsiębiorcy podejmowane na

gruncie prowadzonej działalności gospodarczej , sprzeczne z prawem i dobrymi obyczajami,

naruszające interes innego przedsiębiorcy lub konsumenta (klienta).

Według Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 16 kwietnia 1993 r. (Dz. U. Nr

47, póz. 211 z późn. zm.) do czynów noszących znamiona nieuczciwej konkurencji zalicza się:

• wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa;

• fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograf i cznego towarów lub usług;

• wprowadzające w b ł ąd oznaczenie towarów lub usług;

• naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa;

• nakłamanie do rozwiązania lub niewykonania umowy;

• naśladownictwo produktów;

• pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie;

• utrudnianie dostępu do rynku;

• przekupstwo osoby pełniącej funkcję publiczną (np. przetargi i zamówienia publiczne);

• nieuczciwa lub zakazana reklama;

• organizowanie , systemu sprzedaży lawinowej (polega na złożeniu nabywcy towaru

obietnicy uzyskania korzyści materialnych z a nakłonienie następnych osób do nabycia

towaru);

• wytwarzanie, import, dystrybucję, sprzedaż lub oddawanie do używania pod innym tytu ł em

prawnym oraz posiadanie - w celach zarobkowych tzw. urządzeń niedozwolonych (różnego

rodzaju dekodery do kanałów kodowanych TV w celu korzystania z usług chronionych bez

zezwolenia usługodawcy, ich instalacja, serwis lub wymiana;

• sprzedaż towarów lub usług na rzecz konsumentów połączona z przyznaniem im

nieodpłatnej premii w postaci innych towarów lub usług o ile nie są to towa r y lub usługi o

niewielkiej wartości lub ich próbki lub nie stanowią wygranych w loteriach promocyjnych;

• formułowanie ofert w ramach loterii promocyjnych w sposób stwarzający pewność

wygranych;

• wprowadzanie do obrotu przez sieci sklepów dyskontowych towarów w ilości

przewyższającej 20 procent wartości obrotów z markami należącymi do właściciela sieci lub

podmiotów zależnych.

Ochrona konkurencji realizowana jest przez wprowadzanie odpowiednich przepisów prawa,

które mają na celu nie tylko ochronę rynku przed działaniami monopolistycznymi, lecz również

stworzenie warunków do prowadzenia przez podmioty uczestniczące w obrocie gospodarczym

konkurencji na uczciwych i rzetelnych" zasadach. Ochronie konkurencji w Polsce oraz w Unii

Europejskiej poświęcone będą dalsze rozdziały skryptu.

Koncentracja w gospodarce

Pojęcie koncentracji jest blisko związane ze / wspomnianym wcześniej pojęciem władzy

rynkowej. W rozumieniu ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez koncentrację należy

rozumieć:

• połączenie dwóch lub więcej samodzielnych przedsiębiorców;

• przejęcie poprzez nabycie lub objęcie akcji, innych papierów wartościowych, udziałów,

całości lub części majątku lub w jakikolwiek inny sposób bezpośredniej lub pośredniej

kontroli nad całym albo częścią jednego lub więcej przedsiębiorców przez jednego lub

więcej przedsiębiorców;

• utworzenie przez przedsiębiorców wspólnego przedsiębiorcy;

• objęcie lub nabycie akcji albo udziałów innego przedsiębiorcy, powodujące uzyskanie

co najmniej 25% głosów na walnym zgromadzeniu lub zgromadzeniu wspólników;

• objęcie przez tę samą osobę funkcji członka organu zarządzającego albo organu

kontrolnego u konkurujących ze sobą przedsiębiorców;

• rozpoczęcie wykonywan i a praw z akcji lub udziałów objętych lub nabytych bez

uprzedniego zgłoszenia tego faktu instytucjom kontrolnym.

Dążenie do zajęcia dominującej pozycji na rynku jest naturalne i zrozumiałe. Koncentracja

kapitału zwiększa konkurencyjność, możliwość wyparcia z rynku innych podmiotów, często prowadzi

do zwielokrotnienia zysków, rozszerzenia i unowocześnienia produkcji. Prowadzi też do przejęcia

kontroli nad rynkiem i umożliwia sprawowanie władzy rynkowej.

Według doktryny prawa koncentracja jest dostrzegana w dwojaki-sposób. W teorii konkurencji

ewolucyjnej jest to sposób działania konkurencji i nie- prowadzi do jej ograniczenia. Zaś w teorii

instytucjonalnej powoduje ograniczenie rynku i konkurencji.

W polskim prawie kwestie koncentracji przedsiębiorców uregulowane są w ustawie o ochronie

konkurencji i konsumentów, która szerzej omówiona będzie w kolejnych rozdziałach.

Monopol

Monopol jest właściwie zaprzeczeniem konkurencji, choć oba pojęcia mają ze sobą związek.

Monopolistą zostaje przedsiębiorca, który całkowicie opanował rynek lub zajął na nim pozycję, która

umożliwia mu nieliczenie się z pomniejszymi konkurentami.

W teorii jest kilka kryteriów podziału monopoli. Można je podzielić pod względem stopnia

opanowania danego rynku. W przypadku opanowania całości rynku przez jednego przedsiębiorcę

mamy do czynienia z monopolem pełnym. Jeżeli rynek opanowuje dwóch przedsiębiorców o

ustabilizowanej silnej pozycji, nawet przy pewnej liczbie przedsiębiorców drobniejszych, którzy nie są

w stanie im zagrozić - powstaje duopol. Trzecią formą według tego kryterium podziału jest oligopol.

Na rynku istnieje kilku przedsiębiorców, których pozycja jest stabilna. Często ugruntowana jest

zawartymi pomiędzy nimi porozumieniami dotyczącymi podziału rynku.

Inny podział monopoli przewiduje grupowanie ich ze względu na rodzaj prowadzonej

działalności (produkcja, dystrybucja grupy towarów, usług etc.) lub ze względu na sposób powstawania

(prawny lub faktyczny). Monopol prawny powstaje na drodze przyznania danemu przedsiębiorcy

wyłączności w drodze regulacji ustawowej lub w drodze decyzji administracyjnej poprzez przyznanie

licencji lub koncesji.

Monopol faktyczny powstaje na skutek działań faktycznych przedsiębiorcy, który poprzez

odpowiednie decyzje, koncentracje kapitału, lobbing itp. opanowuje rynek,

Monopol jest oceniany jednoznacznie negatywnie. Występowanie na rynku monopolu prowadzi

do zaniku konkurencji ze wszystkimi tego negatywnymi skutkami takimi jak stagnacja na rynku czy

niska jakość produktów.

Granice konkurencji

Ciekawe stanowisko wobec konkurencji, a właściwie przesadnej konkurencji, w kontekście

globalizacji znaleźć można w opracowaniu Grupy Lizbońskiej ,, Granice konkurencji", które ukazało

się w tłumaczeniu Mirosława Jarosińskiego nakładem Polskiej Fundacji Promocji Kadr w serii

Euromanagement w Warszawie w 1996 r.

Konkurencyjność uzyskała w ostatnich 20 latach olbrzymią popularność i według wielu

środowisk jest lekarstwem na wszelkie dolegliwości gospodarcze współczesnego świata. Według GL

przesadne konkurowanie powoduje niepożądane skutki. Powoduje zniekształcenia w funkcjonowaniu

gospodarki oraz przynosi niszczycielskie efekty społeczne. Nie jest ono w stanie „rozwiązać takich

problemów jak:

• wypaczenia gospodarcze;

• społeczno - ekonomiczne nierówności wewnątrz narodów i między nimi oraz

marginalizacja znacznych części świata;

• eksploatacja i uszkodzenie globalnych systemów wspierania życia (rosnące

pustynnienie, erozja gleb, wyginięcie wielu gatunków roślin i zwierząt, zatrucie rzek i

mórz);

• koncentracja władzy' w dziwnych jednostkach gospodarczych (ponadterytosialne,

ponadnarodowe firmy, informacyjne i komunikacyjne sieci globalne).

Z konkurencją należy zatem uważać bowiem jej przesadne stosowanie może mieć skutki

katastrofalne dla całego świata. Oto negatywne efekty przesadnej konkurencji według Grupy

Lizbońskiej :

• Narzędzia i systemy techniczne mają pierwszeństwo przed ludźmi i organizacjami

działającymi na rzecz człowieka. Ludzie są traktowani jedynie jako producenci i

konsumenci.

• Prymat wiedzie rozpatrywanie kosztów w krótkim okresie. Prowadzi to z jednej

strony do nadprodukcji, a z drugiej do braków.

• Zmniejsza się konkurencyjny charakter rynków narodowych i zwiększa finansowa i

przemysłowa koncentracja na poziomie globalnym. Prowadzi to do rozwoju

globalnych oligopoli.

• Uwypuklają się różnice między regionami oraz między krajami, a nawet w ich

ramach, dotyczące możliwości dostępu do procesów innowacji (bogaci i silni stają się

jeszcze bogatsi i silniejsi).

• Uwypukla się podział ludności świata i regionów na świat „zintegrowany" i

„odrzucony".

• Nadmierna konkurencja prowadzi do wysokiego poziomu zniszczenia środowiska

naturalnego, mimo że może stymulować poszukiwania nowych procesów i

produktów.

• Przesadna konkurencja jest źródłem społecznego odrzucenia na dużą skalę. Zapomina

się o niekonkurencyjnych ludziach, firmach, miastach i narodach. Nie są już

podmiotem historii. Są bez wartości, ponieważ są „przegrani". Konkurencja nastawia

jednych ludzi przeciwko innym ludziom.

• Nadmierna konkurencja przyczynia się do jednostkowej i zbiorowej agresywności i

powstrzymuje rozwój solidarności i dialogu pomiędzy ludźmi, narodami i

społeczeństwami.

• Zmniejsza możliwości organizacji publicznych i demokracji przedstawicielskiej na

wszystkich poziomach: na poziomie firmy, lokalnym, krajowym i globalnym.

Od publikacji tej minęło blisko osiem lat, lecz nie można nawet dzisiaj, po wejściu Polski do

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: