Wprowadzenie do psychologii 2007/2008 Wykładowca: dr hab. A.Gołąb Najważniejsze wiadomości do powtórzenia przed egzaminem
Wersja ostateczna z dnia 18.01.2008 Strona 1 z 13
Szanowni Państwo !
Wszystkie podane na pierwszym spotkaniu informacje o egzaminie SĄ NADAL AKTUALNE. Przypomnę, że w Materiałach Informacyjnych do Spotkania 1 i 2 napisałem:
„Egzamin będzie miał formę testu wiadomości złożonego z 60 pytań. Każde z nich będzie miało postać zdania, o którym Państwo będziecie orzekać, czy jest prawdziwe czy fałszywe. Za dobrą odpowiedź będzie przyznawany 1 punkt, za złą odpowiedź lub brak odpowiedzi 0 punktów. Aby zasłużyć na ocenę bardzo dobrą, trzeba będzie mieć co najmniej 51 punktów (85 % maksymalnej punktacji). Na ocenę dostateczną wymagane będzie co najmniej 36 punktów (60 % maksymalnej punktacji). Pierwszy termin egzaminu będzie tzw. terminem „zerowym”. Do egzaminu „zerowego” można nie przystąpić. Niepowodzenie na takim egzaminie nie będzie „liczyło się”. Egzamin „zerowy” odbędzie się 26.01.2008 r. na ostatnim spotkaniu wykładowym.” Napisałem też nieco dalej:
„W Extranecie będę zamieszczał tzw. Materiały informacyjne do wykładu „Wprowadzenie do psychologii”. W tych Materiałach pogrubioną czerwoną czcionką zaznaczane będą wiadomości, do których nawiązywać będą pytania egzaminacyjne.
Przykładem takiej wiadomości jest informacja zawarta w poniższym zdaniu:
Symbolem psychologii jest grecka litera „psi” (duża: Ψ lub mała: ψ).”
Znajdujące się poniżej NAJWAŻNIEJSZE WIADOMOŚCI mają ułatwić Państwu przygotowanie się do egzaminu. Ułatwią także zdanie egzaminu na ocenę dostateczną.
NAJWAŻNIEJSZE WIADOMOŚCI są zaczerpnięte właśnie z fragmentów zapisanych pogrubioną czerwoną czcionką w Materiałach Informacyjnych. Tylko w niektórych miejscach wprowadziłem drobne zmiany redakcyjne.
Innowacja, którą wprowadzam, będzie polegać na tym, że pierwsze 30 pytań będzie opartych na umieszczonych poniżej informacjach.
Gdyby ktoś nie uzyskał 60 % punktacji w 60 pytaniach (36 punktów), ale uzyskał 80 % punktacji w pierwszych 30 pytaniach (24 punkty), otrzyma ocenę dostateczną. Aby mieć ocenę wyższą niż dostateczna, trzeba jednak będzie osiągnąć odpowiedni próg w całym zbiorze 60 pytań.
Te progi dla 60 pytań to:
Ocena bardzo dobra: 51 punktów lub więcej (85 % maksymalnej punktacji lub więcej)
Ocena dobra+ 48 – 50 punktów (80 %-83,3 % maksymalnej punktacji)
Ocena dobra 45 - 47 punktów (75 %-78,3 % maksymalnej punktacji)
Ocena dostateczna+ 42- 44 punktów (70 %-73,3 % maksymalnej punktacji)
Osoby, które „zasłużyły się”, zdobywając dla mnie ważne informacje, będą miały doliczone punkty dodatkowe (o których informowałem je) do punktów za odpowiedzi.
Spotkanie 1 i 2: Psychologia jako nauka i wiedza praktyczna
1. Pierwszą filozoficzną rozprawę na temat duszy napisał ARYSTOTELES (IV wiek p.n.e.) Arystoteles w sprawie relacji ciało-dusza zajmował stanowisko monistyczne - przyjmował, że człowiek składa się z jednego rodzaju tworzywa. Duszę określał jako formę ciała decydującą o tym, że jest ono żywe. Pogląd Arystotelesa na relacje ciała i duszy nazwano hylemorfizmem.
2. Arystotelesowskie rozróżnienie przyczyny sprawczej i celowej można odnieść do używanego współcześnie rozróżnienia zachowań reaktywnych i zachowań celowych Zachowanie reaktywne (reakcja) to odruch będący odpowiedzią na jakiś bodziec. Zachowanie celowe to dążenie do osiągnięcia określonego celu.
3. Do Arystotelesa nawiązał święty TOMASZ z Akwinu żyjący w XIII wieku. Traktował on duszę jako stworzoną (wraz z ciałem), ale nieśmiertelną.
4. Pierwszym przedstawicielem monizmu materialistycznego, czyli zwolenników poglądu, że rzeczywistość ma jednolitą naturę (monizm) i że nie istnieje nic poza materią (materializm) był filozof grecki DEMOKRYT (żył na przełomie V i IV wieku p.n.e.).
6. Za umowną datę narodzin psychologii naukowej przyjęto rok 1879. Uważa się, że wówczas Wilhelm WUNDT założył na Uniwersytecie w Lipsku pierwsze w świecie laboratorium psychologiczne.
5. Tadeusz TOMASZEWSKI w ramach drugiego ujęcia swej teorii czynności zaproponował, by jako kluczowe terminy opisujące czynności człowieka potraktować pojęcia „zadania” i „wyniku”.
„Zadanie” (Z) to sytuacja, kiedy człowiek chciałby zmienić aktualny stan rzeczy, aby osiągnąć jakiś stan pożądany. Stan pożądany staje się założonym „wynikiem” (W).
Aby osiągnąć wynik, podjęta zostaje aktywność, której poszczególne ogniwa są złożone z reakcji (R) na bodźce (S). Symbolicznie ujmowała to formuła: Z (S - R) W.
6. W 2001 r. Sejm uchwalił „Ustawę o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów”.
Spotkanie 3 i 4: Kierunki i „szkoły” w psychologii - przegląd historyczny
1. Psychologię końca XIX wieku w Europie określa się między innymi jako psychologię introspekcyjną. Słowo „introspekcja” oznacza „samoobserwację”.
Prawo WEBERA - FECHNERA bywa formułowane tak: Aby siła wrażenia (doznania) rosła w ciągu arytmetycznym, siła bodźca musi rosnąć w ciągu geometrycznym.
Dzięki badaniom EBBINGHAUSA znana jest tzw. „krzywa zapominania” – wykres obrazujący ubytki pamiętanego materiału w miarę upływu czasu. Z tego wykresu wynika, że największy procent materiału zapominamy tuż po nauczeniu się (po 20 minutach tracimy około 40 %), potem ubytki są stopniowo coraz mniejsze.
2. Amerykański psycholog THORNDIKE, badając, jak koty uwalniają się ze skonstruowanych przez niego klatek, sformułował pod koniec XIX wieku tzw. prawo efektu, zgodnie z którym czynności prowadzące do pożądanych skutków utrwalają się, tzn. zwierzę wykonuje je z coraz większą łatwością.
3. Psycholodzy, którzy reprezentowali kierunek zwany psychologią postaci głosili, że pierwotnymi składnikami psychiki są nie drobne elementy, lecz pewne większe całości, czyli tzw. postacie. Jednym z nich był WERTHEIMER, odkrywca tzw. „zjawiska phi” (czytaj: fi). Tym mianem nazwał pozorny ruch wynikający z szybkiej zmiany statycznych obrazów.
4. Behawioryzm został zapoczątkowany przez WATSONA, który postulował, by psycholodzy badali tylko to, co da się badać obiektywnie, czyli zachowanie ludzi i zwierząt. Zdaniem WATSONA psychologia powinna badać związki S-R (bodziec-reakcja).
WATSON nawiązał do badań rosyjskiego uczonego PAWŁOWA nad wytwarzaniem odruchów warunkowych u psów.
Najbardziej znane badanie WATSONA zostało przeprowadzone na dziewięciomiesięcznym chłopcu, którego dziś nazywa się „małym Albertem”. Kiedy Albert bawił się ze szczurem, (którego nie bał się), wywoływano przestrach chłopca, uderzając młotkiem w stalowy pręt. Taka sytuacja była powtarzana kilka razy. Odtąd Albert zobaczywszy szczura rzucał się do ucieczki, chociaż już nie rozlegał się żaden przeraźliwy dźwięk. Okazało się, że potem Albert reagował strachem również, widząc białego królika, którego wcześniej nie bał się. Strachem reagował też, kiedy pokazywano mu inne rzeczy „futrzane”, a ściślej - przypominające skórę białego szczura.
Jedna ze współpracownic WATSONA wykazała, że u dziecka, można spowodować zanik reakcji strachu. Trzyletni Piotruś bał się m.in. królika. Pokazano mu go najpierw z dużej odległości i poczekano, aż Piotruś uspokoi się. Po chwili królika minimalnie przysunięto. Znów poczekano, aż Piotruś uspokoi się, po czym ponownie umieszczono królika nieco bliżej, czekając na uspokojenie się chłopca. Gdy przysunięcie królika powodowało, że Piotruś bał się go, królika cofano tak, by był nieco dalej od Piotrusia i czekano, aż Piotruś przyzwyczai się do jego widoku z tej odległości. Potem znowu przysuwano królika. Postępując w ten sposób, doprowadzono do tego, że Piotruś bez oznak strachu dotykał królika.
Metoda stopniowego przybliżania do człowieka bodźców awersyjnych (odpychających) jest wykorzystywana do dziś w terapii fobii. Opisane postępowanie nazywa się „systematyczną desensytyzacją” (stopniowym odczulaniem, odwrażliwianiem). Zjawiskiem leżącym u podstaw opisanych tu procesów jest zjawisko wygasania / wygaszania warunkowej reakcji strachu.
Drugim głośnym behawiorystą obok WATSONA był SKINNER. Wykonywał on swe doświadczenia na gołębiach i na szczurach. Nagradzał je za wykonywanie pewnych czynności podawaniem im pokarmu. Tę procedurę uczenia zwierząt określonych zachowań nazwał „warunkowaniem sprawczym”.
5. Jedno z ujęć psychiki zaproponowane przez twórcę psychoanalizy FREUDA to podział psychiki na ego, id i superego. Ego jest „siedliskiem” procesów świadomych: świadomej percepcji, myślenia, decyzji. Kieruje się „zasadą rzeczywistości”. Id to pierwotne „siedlisko” biologicznych popędów. Id kieruje się „zasadą przyjemności”. Superego to nabyte w toku wychowania „siedlisko” nieświadomych powściągów: przyswojonych norm społecznych. Freud uważał, że na superego składają się wymagania przejęte od rodziców lub innych osób sprawujących władzę i opiekę nad dzieckiem.
6. ROGERS, jeden z przedstawicieli psychologii humanistycznej zasłynął z tzw. „psychoterapii skoncentrowanej na osobie (klienta)”. Uważał, że człowiekowi należy okazywać tzw. „bezwarunkową akceptację” czyli dawać do zrozumienia, że szanuje się go jako osobę, nawet jeśli nie pochwala się jego zachowań.
7. Psychologia poznawcza traktuje człowieka jako istotę, która odbiera informacje i przetwarza je. Przykładem takiego podejścia jest badanie zjawisk nieświadomych poprzez sprawdzanie, jak na wypowiedzi lub inne zachowania człowieka wpływa pokazywanie mu na ekranie komputera różnych bodźców działających przez tysięczne części sekundy.
8. Psychologia biologiczna zajmuje się ustalaniem powiązań między zjawiskami biologicznymi i psychicznymi. Inne nazwy tej dziedziny to „psychobiologia” czy „biopsychologia”. Jednym z dawniejszych określeń tej dziedziny był termin „psychofizjologia”. Ponieważ zainteresowania psychologów o orientacji biologicznej dotyczą w dużej mierze układu nerwowego, mówi się obecnie o tej części psychobiologii - „neuronauka”.
9. Przykładem wybitnego przedstawiciela psychologii marksistowskiej, jest radziecki uczony WYGOTSKI. Jest on twórcą tzw. podejścia „kulturowo-historycznego” w psychologii. Chodzi o koncepcję zakładającą, że człowieczeństwa ludzie nabierają, przyswajając sobie dziedzictwo kulturowe. Ponadto, wprowadził on ważne pojęcie „strefy najbliższego rozwoju”. Tym terminem określał umiejętności, do kształtowania których dziecko już dojrzało, i które w związku z tym warto w nim rozwijać.
10. W latach 90-ych powstało [Polskie] Stowarzyszenie Psychologów Chrześcijańskich.
...
pupilek