1
Dr hab. A.Gołąb, prof. WSFiZ e-mail: andrzejgolab@aster.pl Materiały informacyjne do wykładu: Wprowadzenie do psychologii
studia zaoczne, rok akadem. 2007 / 2008, sem.zimowy Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie
Spotkanie 13, Wykłady 37-39, 12.01.2008 Motywacja Strona 1 z 18
Spotkanie 13 (wykłady 37-39) [12.01.2008]
Motywacja
1. Co to jest motywacja ?
2. Niektóre zjawiska charakteryzujące procesy motywacyjne
2.1. Zjawisko polimotywacyjności
2.2. Motywacja zewnętrzna i wewnętrzna
2.3. Zastępowalność motywów
2.4. Siła motywu jako funkcja (iloczyn) „użyteczności sukcesu i prawdopodobieństwa
sukcesu”
2.5. Konflikty motywów
3. Spisy motywów
3.1. McDOUGALLA lista 18 instynktów
3.2. MURRAYA lista 28 potrzeb psychogennych
3.3. MASLOWA koncepcja hierarchii potrzeb
3.4. Koncepcje akcentujące nieliczne lub pojedyncze główne motywy
3.4.1. FREUDA koncepcja podstawowych motywów
3.4.2. ADLERA koncepcja podstawowych motywów
3.5. Koncepcje zakładające nieskończoną liczbę możliwych motywów
3.5.1. TOMASZEWSKIEGO koncepcja motywacji jako potrzeb i zadań
3.5.2 . REYKOWSKIEGO koncepcja motywacji zadaniowej
4. Wybrane typy motywacji
4.1. Motywacja związana z jedzeniem
4.2. Motywacja związana z czynnościami seksualnymi
4.3. Motywacja osiągnięć
5. Nowsze publikacje w języku polskim na temat motywacji
W języku potocznym „motywacją jakiegoś czynu” nazywamy zwykle powody, dla których ktoś coś zrobił lub czegoś nie zrobił.
Mówimy też o „silnej motywacji”, mając na myśli, że komuś bardzo na czymś zależy. Używamy słowa „motywacja” w tym właśnie znaczeniu, gdy stwierdzamy na przykład, że ktoś nie ma motywacji do pracy czy do porzucenia palenia, albo, że komuś innemu obniżyła się motywacja do starań o dobre stopnie.
Słowo „motywacja” bywa też stosowane jako synonim „motywowania” kogoś, a więc skłaniania kogoś do robienia lub nierobienia czegoś. Tak rozumianej motywacji poświęcona jest na przykład książka Allana McGINNISA pt. Sztuka motywacji czyli jak wydobyć z ludzi to, co w nich najlepsze (McGinnis, 1998).
Słowa „motyw” i „motywacja” pochodzą od tego samego słowa łacińskiego, co „emocja” a mianowicie od czasownika „movere”, który znaczy „poruszać”. Etymologicznie rzecz biorąc, „motywem” jest „czynnik poruszający, napędzający, sprawczy”, a więc coś co powoduje określone działanie lub brak działania.
Tak jak w innych działach psychologii, tak i w tej dziedzinie psychologii, która zajmuje się motywacją, panuje zamęt terminologiczny.
Aby Państwo przekonali się, że nie jestem odosobniony w swej ocenie, zacytuję tu autorów, których podręczniki wskazałem Państwu jako źródło uzupełniających informacji.
Czesław Matusewicz (2006, s. 200) scharakteryzował sytuację tak: „Relacje semantyczne pomiędzy pojęciami ‘motyw’, ‘popęd’, ‘potrzeba’ są niejasne, panuje w tej dziedzinie nieporządek. Wyraźnie widać, że każdy autor posługuje się tymi terminami tak, jak mu najwygodniej, nie przywiązując żadnej wagi do wcześniej ustalonych znaczeń”. W dalszym ciągu swego tekstu Cz. Matusewicz obficie dokumentuje swą tezę.
W przedostatnim polskim wydaniu swego podręcznika Philip Zimbardo (1999, s. 437) pisze w sposób dość eufemistyczny: „Psychologowie nie zawsze są zgodni, jak należy używać terminów związanych z motywacją”. Dalej autor podaje przykład rozbieżności poglądów związanych z pojęciem „potrzeby”.
Dodam jeszcze opinię Tadeusza Tomaszewskiego (1963, s. 187): „We współczesnej psychologii, mimo olbrzymiej literatury poświęconej zagadnieniom motywu i motywacji, treść pojęć „motyw” czy „motywacja” nie jest jednak całkiem ustalona. Nie ma jednej, powszechnie przyjętej definicji tych pojęć”.
Opisując motywację różni autorzy posługiwali się i posługują się rozmaitymi terminami, takimi jak: motyw, dążenie, unikanie, instynkt, popęd, potrzeba, tendencja, itd. Charakteryzując zjawiska świadome związane z motywacją, używa się takich określeń, jak: pragnienie, obawa, chęć, niechęć, życzenie, zamiar, intencja, postanowienie, wybór, decyzja, preferencja, aspiracje, zainteresowanie, itd.
Sfera motywacji obejmuje różne zjawiska wyjaśniające kierunek (cel) działań, energię działań oraz wytrwałość w działaniach.
„Motyw” to pojedyńcze zjawisko (czynnik), któremu możemy przypisać rolę sprawczą w ukierunkowaniu zachowania na dany cel, w nadaniu temu zachowaniu określonej energii oraz w zapewnieniu wytrwałości w dążeniu do celu. Mówiąc krótko, „motyw” to pojedynczy czynnik uruchamiający działanie zmierzające do jakiegoś celu i sterujący tym działaniem tak, aby cel został osiągnięty.
„Motywacją” nazywa się często ogół motywów, ale zazwyczaj ma się na myśli określony typ zbliżonych motywów, to znaczy motywów związanych z osiąganiem podobnych do siebie celów.
Autorzy współczesnych podręczników wprowadzających w psychologię omawiają na ogół przykładowo trzy typy motywacji: motywację związaną z jedzeniem (głód), motywację seksualną i tzw. motywację osiągnięć (por. Zimbardo, 1999, s. 447- 465; Gerrig i Zimbardo, 2006, s. 359-377; Matusewicz, 2006, s. 204-211; Myers, 2003, s. 451-477; Sternberg, 1999, s. 228-230).
Jeszcze w latach sześćdziesiątych XX wieku Tadeusz TOMASZEWSKI zwrócił uwagę na fakt, że „termin ‘motywacja’ wyparł niemal zupełnie z literatury dawne introspekcyjne terminy ‘wola’, ‘działanie woli’ itp.” (Tomaszewski, 1963, s.187).
Posługując się pojęciem motywu, niestety często narażamy się na uzasadniony zarzut formułowania twierdzeń zawierających logiczny błąd określany jako „błędne koło w rozumowaniu”. Chodzi o błąd polegający na uzasadnianiu przesłanek rozumowania przez wyprowadzone z nich wnioski (pisze na ten temat Zimbardo, 1999, s. 438).
Zilustruję to na następującym przykładzie. Widząc, że zwierzę czy człowiek „łapczywie je”, zapewne przypiszemy im dążenie do zaspokojenia silnego głodu, krótko mówiąc, silny motyw głodu. Gdyby jednak założyć, że cała nasza wiedza o obserwowanym psie czy człowieku sprowadza się do tego, że „łapczywie jedli”, to nie mielibyśmy prawa, patrząc z logicznego punktu widzenia, twierdzić, że dlatego „łapczywie jedli”, ponieważ odczuwali silny głód. Twierdząc tak, dalibyśmy dowód wpadnięcia w pułapkę „błędnego koła w rozumowaniu”. Nasza obserwacja („łapczywie jedli”) stanowiła przesłankę rozumowania, którego wnioskiem było twierdzenie „odczuwali silny głód”. Twierdząc potem, że dlatego „łapczywie jedli”, bo „odczuwali silny głód”, uzasadnialibyśmy przesłankę („łapczywie” jedli) przy pomocy naszego wniosku („odczuwali silny głód”).
Aby nie popełniać tego typu błędu, musimy starać się, formułując jakieś twierdzenia na temat określonych motywów, posługiwać się innymi wskaźnikami tych motywów, niż zachowania, które chcemy wyjaśnić, przez odwołanie się do tych motywów. W omawianym przykładzie takimi „niezależnymi” wskaźnikami głodu mogłaby być na przykład liczba godzin, które minęły od ostatniego posiłku, albo – powiedzmy – wypowiedź człowieka na temat liczby bułek, które byłby w stanie zjeść. „Zmierzywszy” siłę motywu głodu poprzez ustalenie takich jego wskaźników, moglibyśmy następnie sprawdzać, jak siła motywu głodu wpływa na różne aspekty zachowania związanego z jedzeniem (np. na ilość zjedzonego pokarmu, na długość czasu poświęconego na wybór potrawy, itd.).
Dążenie przez ludzi do określonych celów jest często sterowane przez wiele motywów jednocześnie.
Dajmy na to pierwszoklasista odrabia lekcje, ponieważ oczekują tego od niego rodzice oraz wychowawczyni. Jednocześnie może odrabiać lekcje, ponieważ zależy mu na tym, by podziwiał go kolega z ławki. Może też odrabiać lekcje, ponieważ ciekawią go rzeczy, których się uczy. Ponadto, nie jest też wykluczone, że rodzice owego pierwszoklasisty stosują nagrody za ładne odrobienie lekcji, a kary za niespełnienie ich oczekiwań. Na pewno także nauczycielka wspomnianego pierwszoklasisty chwali go i stawia dobre stopnie, gdy jest zadowolona z jakości jego pracy domowej. Krótko mówiąc starania ucznia związane z odrabianiem lekcji pozwalają mu zrealizować wiele celów jednocześnie.
To zjawisko wielości celów, do których jednocześnie dąży jednostka, można określić mianem polimotywacyjności (pochodzący z języka greckiego przedrostek poli- oznacza wielość; występuje w takich słowach jak politeizm, poligamia, itd.). Termin „polimotywacyjność” nie jest na razie rozpowszechniony, ale można go spotkać u niektórych autorów (por. Obuchowski, 2000, s. 31; Karwowski, 2002). Bez względu na to, czy termin ten się szerzej przyjmie, zjawisko, o którym mowa, jest ważne.
Jeden z amerykańskich badaczy John William ATKINSON [czytaj: Etkinson] (1923-2003) zwrócił uwagę, że gdy dążymy do osiągnięcia jakiegoś celu, działamy jednocześnie pod wpływem dwu motywów. Jędnym z nich jest dążenie do uzyskania sukcesu, drugim unikanie porażki.
Johna W. ATKINSONA nie należy mylić z Richardem C. ATKINSONEM, który wraz z Richardem M. SCHIFFRINEM stworzyli wielomagazynowy model pamięci.
John W. ATKINSON zapoczątkował poznawczą teorię motywacji (zob. punkt 2.4.). Zajmował się też badaniem tzw. motywacji osiągnięć. Motywacja osiągnięć to dążenie do uzyskiwania coraz lepszych wyników w jakiejś dziedzinie. O motywacji osiągnięć piszę w punkcie 4.3. W punkcie tym powrócę jeszcze do sprawy łącznego występowania pragnienia sukcesu i pragnienia uniknięcia niepowodzenia. Tu zwrócę jedynie uwagę na fakt (jak mi się wydaje, nie odnotowany przez innych autorów), że dwoistość motywów związana z dążeniem do sukcesu i unikaniem porażki dotyczy wszystkich motywów, a nie tylko motywacji osiągnięć. Jeśli do czegoś dążymy, to zarazem unikamy czegoś przeciwnego. Również jeżeli czegoś unikamy, to zarazem dążymy do czegoś przeciwnego. Dążąc do zaspokojenia głodu, staramy się uniknąć jego wzmagania; dążąc do uzyskania aprobaty, staramy się uniknąć dezaprobaty. Unikając doznawanego aktualnie bólu, dążymy do zabezpieczenia się przed przyszłym bólem; unikając przeżywanego w danej chwili ośmieszenia, dążymy do uzyskania poczucia, że dalsze narażanie się na śmieszność nam nie grozi, itd. Wydaje się, że zjawisko dwoistości motywów związane z łącznym występowaniem dążenia i unikania jest najbardziej elementarnym przejawem zjawiska polimotywacyjności.
Przez motywację zewnętrzną rozumie się dążenie do uzyskania nagród bądź uniknięcia kar stosowanych przez osoby z otoczenia jednostki.
Przez motywację wewnętrzną rozumie się dążenie do zadowolenia z jakiegoś działania lub z osiągania jakichś wyników, gdy nie towarzyszy temu żadna zewnętrzna nagroda czy uniknięcie kary. Za typową motywację wewnętrzną uważa się dążenie do zaspokojenia ciekawości, do uzyskania poczucia przyrostu wiedzy, kompetencji. Również przyjemność estetyczna czy poczucie spełnienia obowiązku moralnego (lub uniknięcia wyrzutów sumienia) to przykłady celów związanych z motywacją wewnętrzną.
Amerykański psycholog ...
pupilek