OSOBY PO PRZEBYTEJ AMPUTACJI KOŃCZYN
1. Charakterystyka niesprawności
Zdaniem ekspertów, wśród osób z niesprawnością narządu ruchu, w ciągu
ostatnich lat szybko wzrasta odsetek osób po amputacji kończyn, choć nie ma
szczegółowych danych na ten temat (Milanowska 1994). Tempo współczesnego
życia, mechanizacja wielu dziedzin, a także wysoka w naszym kraju konsumpcja
alkoholu sprzyjają wzrastającej wypadkowości i urazowości. Miarą tego wzrostu
mogą być zgony w następstwie nieszczęśliwych wypadków w Polsce w latach
1960–90, których wskaźnik w omawianym okresie wzrósł o 82,8% (Mlekodaj
i in. 1994).
Do amputacji kończyn dochodzi w następstwie trzech zasadniczych przyczyn:
urazów (szczególnie komunikacyjnych i przemysłowych), zmian nowotworowych
w obrębie kończyn oraz w wyniku schorzeń obwodowych naczyń
krwionośnych.
Pacjenci po przebytych amputacjach kończyn wymagają kompleksowej
rehabilitacji dotyczącej zarówno odzyskania sprawności fizycznej, jak i odzyskania
możliwie najpełniejszego funkcjonowania w różnych rolach społecznych.
Przede wszystkim należy tu wymienić takie działania, jak:
1) leczenie usprawniające przed zaprotezowaniem,
2) zaopatrzenie – dopasowanie protezy,
3) usprawnienie po zaprotezowaniu – nauczenie posługiwania się protezą,
4) przygotowanie do odpowiedniego zawodu lub zmiany zawodu – zaopatrzenie
w odpowiednie pomoce techniczne,
5) odpowiednie (co 2–4 lata) zaopatrywanie w nowe protezy (Milanowska
1994).
2. Konsekwencje przebytych amputacji i główne problemy
życiowe
Oceny postępowania rehabilitacyjnego wobec osób po amputacjach kończyn
wskazują na lepsze funkcjonowanie w naszym kraju służb ortopedycznych
i chirurgicznych niż zaopatrzenia protetycznego. Problemy ortopedyczno-
-chirurgiczne sprowadzają się głównie do konieczności realizowania działalności
„naprawczej”, ponieważ wiele amputacji (szczególnie w obrębie kończyn
dolnych) wymaga reamputacji, gdyż nie spełniają one warunków niezbędnych
dla późniejszego protezowania (Sytuacja... 1978). Także dostępność ośrodków
rehabilitujących jest ciągle niedostateczna, przez co czas oczekiwania na niezbędne
terapie usprawniające jest zbyt długi. Znaczne trudności powoduje jed114
nak przede wszystkim uzyskanie właściwie wykonanej i dobranej protezy,
szczególnie jeśli chodzi o kończyny górne. Postęp techniczny, nowe technologie
z trudem torują sobie drogę do warsztatów protetycznych, w wyniku czego protezy
bioelektryczne i odpowiednie manipulatory do wykonywania różnych prac
docierają nie do wszystkich potrzebujących. Czynnikiem utrudniającym właściwe
zaprotezowanie jest także bardzo wysoki koszt nowoczesnych protez, za
które na ogół nie są w stanie zapłacić ani sami zainteresowani, ani wiele wojewódzkich
poradni zaopatrzenia ortopedycznego. Czas oczekiwania nawet na
protezę mechaniczną jest bardzo długi. Sytuacja ta stwarza niewątpliwie dodatkowe
utrudnienia dla dalszej rehabilitacji zawodowej i społecznej osoby niepełnosprawnej,
potęgując także jej problemy psychologiczne.
Osoby po amputacji niełatwo adaptują się do posługiwania się protezami,
szczególnie w obrębie kończyn górnych. Niska jakość i liczne niedogodności
związane z ich używaniem załamują nadzieję na odzyskanie sprawności po
zaprotezowaniu i stwarzają tendencję do posługiwania się samymi kikutami.
Ogromną pomocą w tej sytuacji może być wsparcie, zachęta ze strony doradcy
rehabilitacyjnego do prowadzenia systematycznego treningu, opanowania
czynności zawodowych, podjęcia pracy. Także posługiwanie się protezami kończyn
dolnych stwarza dla osoby niepełnosprawnej liczne problemy (bóle, podrażnienia
skóry), jednak protezy kończyn dolnych lepiej kompensują utracone
funkcje niż protezy kończyn górnych, co znacznie wzmacnia motywację osób
niepełnosprawnych do posługiwania się nimi. Własna samowystarczalność
i niezależność człowieka, a zwłaszcza możliwość pracy zawodowej, są ponadto
w większym stopniu funkcją sprawnych rąk niż nóg. Z tych też powodów,
omawiając sytuację osób po amputacjach kończyn z punktu widzenia rehabilitacji
zawodowej, poświęcimy więcej miejsca sytuacjom po amputacji kończyn
górnych jako nastręczającym potencjalnie więcej trudności życiowych.
3. Możliwości podejmowania pracy zawodowej – rola doradcy
Tak jak w przypadku wszystkich innych rodzajów niepełnosprawności fizycznej,
amputacje kończyn upośledzają poważniej społeczne i zawodowe
funkcjonowanie pracowników wykonujących prace fizyczne. Im mają wyższe
wykształcenie i poziom kwalifikacji, tym zwiększa się ich szansa na ponowne
podjęcie pracy. Najlepszym rozwiązaniem byłoby więc dążenie do uzyskania
przez osoby niepełnosprawne fizycznie takich kwalifikacji, które pozwalałyby
im wykonywać prace umysłowe. Nie zawsze jest to jednak możliwe zarówno ze
względu na indywidualne warunki (ograniczenia wiekowe, obniżenie sprawności
intelektualnej itp.), jak i brak instytucjonalnych możliwości podnoszenia
kwalifikacji. Alternatywą staje się wówczas podjęcie zatrudnienia nie wymagającego
ani większego wysiłku ani kwalifikacji (np. portiera), co z kolei nieko115
rzystnie wpływa na materialne warunki życia osoby niepełnosprawnej i prowadzi
do pogorszenia jej sytuacji.
Doradztwo zawodowe winno brać więc pod uwagę zarówno indywidualne
jak i instytucjonalne możliwości kształcenia i zatrudnienia niepełnosprawnego
kandydata. Z tego punktu widzenia ważne stają się;
− aktualny stan zdrowia, rodzaj i stopień niepełnosprawności, wydolność
i sprawność fizyczna,
− uzdolnienia i zainteresowania,
− stosunek do wykonywanego zawodu i motywacja do pracy,
− możliwości kształcenia i zatrudnienia,
− pomoc, jaką jest w stanie zaoferować doradca.
Podkreśla się przy tym, że kryterium, za pomocą którego należy oceniać
adekwatność dobranego dla osoby niepełnosprawnej stanowiska czy zawodu
winna być możliwość uzyskania przez nią nie gorszych rezultatów w pracy niż
te, które na analogicznym stanowisku osiągają ludzie zdrowi. Aby to uzyskać,
doradca winien dokładnie porównać parametry fizycznego i intelektualnego
funkcjonowania danej osoby niepełnosprawnej z wymogami proponowanego
dla niej stanowiska i ogólnymi warunkami pracy. Warto pamiętać także o tym,
że właściwy dobór pracy może w pewnych przypadkach podnieść sprawność
funkcjonalną danej osoby zarówno poprzez dodatkowe ćwiczenia uszkodzonego
narządu ruchu, jak i wykorzystanie dodatkowego oprzyrządowania czy specyficznych
rozwiązań technicznych (Stąsiek, Zięcina-Banek 1991).
W przypadku braków w obrębie kończyny górnej zrekompensowania będą
mogły wymagać następujące czynności: chwytanie, manipulowanie palcami,
wykonywanie nachwytu, ściskanie, sięganie, podnoszenie, pociąganie i pchanie.
Zakres tych czynności uzależniony będzie od wysokości dokonanej amputacji
i stopnia zachowanej sprawności. Na przykład brak III, IV i V palca, przy zachowaniu
sprawnego kciuka i palca wskazującego pozwala na wykonywanie
wielu czynności, ponieważ zachowana jest zdolność chwytna dłoni. Osoba
z takim brakiem może wykonywać nawet bardzo precyzyjne ruchy. Przy utracie
części przedramienia możliwe jest wykonywanie wielu funkcji przy pomocy
pozostałej części kończyny, odpowiednich uchwytów, zamocowań różnych
przedmiotów i przyborów. U osób z amputacją jednego przedramienia można
usprawnić drugą rękę w stopniu, który umożliwi przejęcie wszystkich czynności
wykonywanych przez rękę amputowan...
dziubusek30