Instrumenty ludowe
Za muzykologiem profesorem Janem Stęszewskim wyróżnić można pięć wielkich regionów w polskiej muzyce ludowej, z którymi wiąże się wykonywanie charakterystycznych instrumentów: obszar środkowopolski z podregionami wielkopolskim, kujawskim, mazowieckim i śląskim; obszar zachodnio – północny, do którego należą Kaszuby; obszar północno – w schodni z Kurpiami i Podlasiem; obszar wschodni, do którego zalicza się Lubelszczyznę oraz obszar południowy – nizinny (region krakowski) i górski.
Do najprostszych instrumentów drewnianych należą trąby pasterskie (tąbity), na Mazowszu nazywane ligawkami, a na Kaszubach bazunami. Charakterystyczne szczególnie na Podhalu i Beskidzie Żywieckim, pełniące funkcję sygnalizacyjną i hejnałową. Używane były także w okresie Adwentu. Trąby pasterskie mają długość od 1,5 m do 5 m, zbudowane z dwóch części wydrążonego pnia drzewa, owiniętego korą lub tkaniną, okręconego wikliną, łykiem, rogiem lub okutego pierścieniami żelaznymi.
Dudy wielkopolskie (duda, dudki) i regionów podgórskich (gajdy, koza) są instrumentami zbudowanymi z miecha czyli wora rezerwuarowego, piszczałki melodycznej i basowej oraz ręcznego mieszka mechanicznego, natomiast dudy podhalańskie posiadały rurkę do ustnego nadymania worka.
Charakterystycznym dla ludowego instrumentarium były i są do dnia dzisiejszego skrzypce, budowane na wzór skrzypiec fabrycznych. W Wielkopolsce spotkać można mazanki, trzystrunowy, mały instrument smyczkowy, którego używano podczas wesel. Na Lubelszczyźnie znany był instrument o nazwie suka z otworem w kształcie rozety i trzema lub czterema szeroko rozstawionymi strunami. Grało się na nim siedząc, trzymając instrument na kolanach. Specyficzne dla Podhala gęśle podhalańskie były małymi, trzy-cztero strunowymi skrzypeczkami o kształcie wrzecionawatym lub gruszkowatym.
Basy to rozpowszechniony akompaniujący instrument smyczkowy, kształtem przypominający wiolonczelę. Zaliczamy do nich basy podhalańskie, basy kaliskie, basetlę wielkopolską. Niektóre posiadają nóżkę do opierania instrumentu, natomiast podhalańskie zawieszane są na ramieniu. Do grania używa się smyczków półokrągłych i prostych.
Do prymitywnej formy tego instrumentu zaliczamy diabelskie skrzypce (Kaszuby, Kurpie). Mają jedną lub dwie struny, naciągnięte na skrzynkę rezonansową, mogą być również instrumentem melodycznym, ze względu na możliwość zmiany naciągu struny przy pomocy gałki. Burczybas jest jeszcze prymitywniejszą formą diabelskich skrzypiec. Przez denko beczułki przechodzi chwost końskiego ogona, który pociera się przez rękawicę natartą kalafonią, wydobywa się wtedy niski buczący dźwięk.
Cymbały zaliczają się do instrumentów uderzanych, składających się z drewnianego korpusu nad którym przebiegają naprzemian pasma strun melodycznych i basowych. W struny uderza się drewnianymi pałeczkami. Instrument charakterystyczny dla kresów wschodnich i Podkarpacia.
W grupie instrumentów - idiofonów wyróżniamy harmonie dwurzędową, prostego typu i harmonie trzyrzędową, spotykaną na Mazowszu, Kurpiach i Kujawach oraz okolicach Łowicza i Skierniewic. Wzorowana na instrumentach guzikowych, zasilana powietrzem za pośrednictwem dwóch miechów naciskanych stopami (występuje również wersja ręczna).
Bębenki stanowią ważny element instrumentarium ludowego. Bębenek obręczowy składa się z drewnianej obręczy z mosiężnymi blaszkami (brzękadła) lub janczarkami, na której rozpięta jest membrana. Gra się na nim ręką lub pałeczką. Bęben osznurowany, który skórzaną membranę ma umocowaną do wewnętrznej obręczy z każdej strony cylindrycznego korpusu. Druga para obręczy ściągana ku sobie sznurkami, napina obie membrany. Do bębna przymocowany jest sznur konopny, służący do zawieszania instrumentu na szyi. Z jednej strony uderza się w membranę pałką, z drugiej rózgą.
Budowa instrumentów muzycznych jest działalnością wyspecjalizowaną i zanikającą. Rekonstrukcją dawnych instrumentów muzycznych zajmują się sami artyści ludowi, członkowie zespołów folklorystycznych. Tradycje budowy instrumentów ludowych stara się podtrzymywać m.in. muzeum Instrumentów Ludowych w Szydłowcu i regionalne ośrodki kultury poprzez organizowanie konkursów.
W czasie najróżniejszych festiwali/występów/dożynek [których szczególnie dużo odbywa się latem] obowiązkowym punktem programu jest występ kapeli kaszubskiej. Jednak czymże byłaby taki zespół ludowy bez tradycyjnych, regionalnych instrumentów?
diabelskie skrzypce
Instrument ten był znany w przeszłości na całym Pomorzu i używany do obrzędu odstraszania duchów w noc zaduszkową. Obecnie każda szanująca się kaszubska kapela używa go jako instrumentu perkusyjnego a także niezbędnego elementu 'ozdobnego'. Można spotkać diabelskie skrzypce różnych rozmiarów, ale zwykle są one porównywalne wysokością do człowieka. Jest to długi kij, na którym umocowane są: talerz perkusyjny imitujący kapelusz, twarz diabła, szarfy oraz skrzyneczka. Gra na nich polega na uderzaniu 'pałeczką' w talerz i skrzyneczkę przy jednoczesnym uderzaniem całym instrumentem o podłoże.
burczybas
Wyróżniamy dwa jego rodzaje: burczybas włosowy: beczułka, w której zamocowane są włosy z końskiego ogona [pociąganie zwilżonymi palcami za włosie daje burczący dźwięk] oraz burczybas łańcuchowy- gdzie zamiast końskiego ogona jest łańcuch [łańcuchy są dłuższe niż końskie ogony i 'gra' się na nich bardziej jednostajnie] . Burczybas pierwotnie służył do celów obrzędowych. Obecnie w czasie występów grup folklorystycznych, często atrakcją dla widzów jest możliwość 'zagrania' na burczybasie, czemu towarzyszy polewanie dłoni wodą.
bazuna
Przyrząd pasterski lub rybacki, przeznaczony do sygnalizacji dźwiękowej np. w czasie mgły. Ma wydłużony kształt trąby a granie na niej nie jest łatwe, gdyż wymaga wysiłku fizycznego. Dodatkowo potrzebe są dwie osoby, z których jedna[zwykle kobieta w stoju kaszubskim] utrzymuje w powietrzu bazuna a druga w niego dmie.
netka9891