83
ANALIZA SPRAWOZDAŃ FINANSOWYCH
Skrypt do przedmiotów:
Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa i Analiza finansowa przedsiębiorstwa
WPROWADZENIE ......................................................................................................... s. 3
1. BILANS I RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT JAKO PRZEDMIOT ANALIZY ...... s. 4
1.1. Treść bilansu ...........................................................................................................s. 4
1.1.1. Aktywa ..........................................................................................................s. 5
1.1.2. Pasywa ...........................................................................................................s. 8
1.2. Treść rachunku zysków i strat ................................................................................ s.12
2. ANALIZA FINANSOWA – PODSTAWOWE PROCEDURY ...................................s. 18
3. ANALIZA SYTUACJI MAJĄTKOWEJ .......................................................................s.27
4. ANALIZA SYTUACJI FINANSOWEJ .........................................................................s. 34
5. ANALIZA SYTUACJI EKONOMICZNEJ ....................................................................s.39
6. ANALIZA PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH ...............................................................s. 44
6.1. Rachunek memoriałowy i kasowy .......................................................................... s. 44
6.2. Treść i kierunki analizy rachunku przepływów środków pieniężnych ................... s. 46
7. „SZYBKIE” METODY OCENY PRZEDSIĘBIORSTWA ............................................s. 51
8. ANLIZA PRZYPADKÓW ............................................................................................. s. 55
8.1. Stocznia Morska ....................................................................................................... s. 56
8.2. Przedsiębiorstwo Usług Portowych i Morskich ....................................................... s. 74
ZAŁĄCZNIKI
WPROWADZENIE
Skrypt zawiera roboczą wersję:
– pracy Bilans i rachunek zysków i strat jako przedmiot analizy mojego autorstwa,
– części pracy zbiorowej pod redakcją Janusza Żurka Ekonomika i kierowanie rozwojem przedsiębiorstwa (EiKRP), w której podrozdziały 4.11 – 4.16 i 8.1, poświęcone analizie finansowej przedsiębiorstwa są również mojego autorstwa.
W pierwotnych planach pierwsza z wymienionych pozycji miała być zawarta w EiKRP, stanowiąc razem z wymienionymi podrozdziałami integralną całość. Ponieważ ostatecznie stało się inaczej – przekazuję studentom skrypt zawierający ową całość. Jest to tym bardziej uzasadnione, że podręcznik EiKRP jest aktualnie trudno dostępny.
Jednocześnie podkreślam, że skrypt nie zawiera wszystkich treści programowych z zakresu analizy finansowej, konieczne jest korzystanie z odrębnie zalecanej literatury.
1. BILANS I RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT JAKO PRZEDMIOT ANALIZY
Zgodnie z ustawą o rachunkowości przedsiębiorstwa są zobowiązane do sporządzania sprawozdań finansowych (SF) składających się z:
- bilansu,
- rachunku zysków i strat,
- informacji dodatkowej, obejmującej wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz dodatkowe informacje i objaśnienia.
W przypadku jednostek zobowiązanych do badania i ogłaszania sprawozdań finansowych ich elementami składowymi są jeszcze:
- zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym,
- rachunek przepływów pieniężnych.
W analizie sprawozdań finansowych (ASF) największą wartość informacyjną ma bilans i rachunek zysków i strat (nazywany krócej rachunkiem wyników). Są to podstawowe „produkty końcowe” systemu informacyjnego, jakim jest rachunkowość finansowa. Zawierają bowiem odpowiednio salda końcowe syntetycznych kont bilansowych oraz obroty i saldo konta „Wynik finansowy”.
Jednakże analityk nie patrzy na bilans i rachunek wyników tylko „po księgowemu”. Zmierzając do przedstawienia ekonomicznego i finansowego obrazu przedsiębiorstwa „czyta” te sprawozdania innym niż księgowi językiem. Jest to w znacznym stopniu język mikroekonomii, ekonomiki przedsiębiorstwa, finansów. Innymi słowy analityk interpretuje grupy i składniki bilansowe i wynikowe w sposób dopasowany do kryteriów i procedur analitycznych, a także do sposobów ujmowania wyników analiz zgodnych z wymaganiami ich odbiorców (użytkowników).
Bogata literatura przedmiotu stosunkowo mało miejsca poświęca zagadnieniom, które nie są jeszcze a n a l i z ą sprawozdań finansowych, a które określić można jako a n a l i t y c z n ą i n t e r p r e t a c j ę ich treści. Znaczenie tych zagadnień jest względnie duże – wszak nie sposób poprawnie zdiagnozować przedsiębiorstwo bez gruntownego zrozumienia informacji stanowiącej podstawę diagnozy.
1.2. Treść bilansu
Bilans jest zestawieniem wartości aktywów i pasywów, sporządzonym na ściśle określony dzień – na dzień kończący okres sprawozdawczy (rok obrotowy). W obligatoryjnych formularzach bilansowych (załącznik 1) podaje się również wartość aktywów i pasywów na dzień początkujący rok obrotowy – co równocześnie oznacza ich stan na koniec roku poprzedniego.
Tak więc dane zawarte w bilansie odzwierciedlają pewne cechy przedsiębiorstwa w sposób s t a t y c z n y , „zatrzymany” – podobnie jak „zatrzymujemy” na fotografii radośniejsze momenty naszego życia ...
1.2.1. Aktywa
Ustawa o rachunkowości aktywa definiuje następująco: „ ... to kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń , które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych”.
Zatem aktywa to inaczej z a s o b y majątkowe, albo krótko – majątek. Stosuje się również określenie „środki gospodarcze” – co jest o tyle uzasadnione, że aktywa rzeczywiście są ś r o d k a m i (zasobami), za pomocą których osiąga się cele (korzyści) gospodarcze (por. dalej podane uwagi dotyczące funkcji aktywów).
Aktywa to zasoby kontrolowane, czyli będące w d y s p o z y c j i przedsiębiorstwa, a zatem niekonieczne w ł a s n e ...
Wartość bilansowa aktywów winna być określona w i a r y g o d n i e, czyli za pomocą akceptowanych metod. Akceptowanych – to nie znaczy wolnych od uproszczeń i niedoskonałości, a niekiedy będących przedmiotem wyboru. Analityk powinien zawsze pamiętać, że zawarte w bilansie wartości aktywów są w pewnym stopniu pochodną stosowanych przez księgowych metod ich wyceny. Z czego wynika, że analityk powinien dobrze znać również rachunkowość finansową.
Aktywa powstają w wyniku p r z e s z ł y c h zdarzeń. Czyli aktualna wielkość i struktura aktywów zależy od w c z e ś n i e j podjętych decyzji i działań i n w e s t y c y j n y c h (w szerokim tego słowa znaczeniu), a inaczej – od decyzji o sposobie zaangażowania, „zatrudnienia” dostępnych kapitałów. Zatem k a p i t a ł z a a n g a ż o - w a n y, „z a t r u d n i o n y” to kolejne, stosowane przez analityków pojęcia interpretujące pewne aspekty natury aktywów.
I wreszcie od aktywów oczekuje się, zgodnie z ich definicją, że w p r z y s z ł o ś c i przynosić będą przedsiębiorstwu korzyści ekonomiczne. Innymi słowy aktywa są zdolne do generowania przychodów, zysków. A krócej: aktywa to wszystko to, co ma przynosić przedsiębiorstwu zyski !
Ustawowa definicja aktywów stosunkowo słabo eksponuje jeszcze jedną ich cechę. Otóż przez fakt, że aktywa posiadają realną wartość r y n k o w ą (wymienną), mogą być traktowane jako szeroko rozumiane ś r o d k i p ł a t n i c z e, wykorzystywane do spłacania krótko- i długoterminowych zobowiązań.
Powyższe d w i e f u n k c j e aktywów można krócej ująć następująco: „aktywa to składniki majątkowe, które służą z jednej strony do generowania zysku, a z drugiej strony do zagwarantowania pretensji wierzycieli” (Leksykon rachunkowości).
Aktywa dzielą się na trwałe (w obligatoryjnym formularzu bilansowym grupa A) i obrotowe (grupa B).
Aktywa trwałe to takie, które są długoterminowo i wielokrotnie wykorzystywane do uzyskiwania korzyści ekonomicznych (zysku). Długoterminowo – tzn. przez okres dłuższy niż 1 rok od dnia, na który sporządzono bilans.
Aktywa trwałe pojawiają się w przedsiębiorstwie w szczególnym trybie – w wyniku strategicznych decyzji inwestycyjno – finansowych, podejmowanych stosunkowo rzadko i mających wyjątkowo duże znaczenie, m. in. ze względu na rozmiar związanych z nimi przepływów pieniężnych.
O aktywach trwałych można ponadto powiedzieć, że są zasobami mało elastycznymi i mało płynnymi, tj. trudniej i wolniej zamienialnymi na środki pieniężne. A przez to – i przez ich długoterminowe związanie z przedsiębiorstwem – są zaliczane do zasobów p o d w y ż s z o n e g o r y z y k a.
Ze względu na postać w jakiej występują aktywa trwałe dzielą się na następujące, główne grupy:
- wartości niematerialne i prawne – WNP (A – I),
- rzeczowe aktywa trwałe – RZAT (A – II),
- inwestycje długoterminowe – ID (A – IV).
WNP to takie prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania jak prawa autorskie, licencje, koncesje, prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych i zdobniczych, know – how. To także wartość firmy. Typowym przykładem składnika tej grupy są programy komputerowe;
Zapewne w większości bilansów, które będziecie Państwo analizować, WNP albo w ogóle nie wystąpią, albo będą miały relatywnie tak niewielką wartość, że nie muszą być przedmiotem odrębnej analizy i oceny. Tymczasem: „W nowej ekonomii i kapitał i zasoby materialne nie stanowią o wartości firmy ani o jej zdolności konkurencyjnej. Rzeczywista wartość firmy pochodzi z zasobów niematerialnych: wiedzy, relacji, kultury, technologii i innowacji. Nie można tych zasobów dotknąć, lecz mają one kluczowe znaczenie – są przepustką do przyszłości. Wielkim wyzwaniem dla biznesu jest poznanie metod ich pomiaru i zarządzania nimi. Jak sprawić, aby przyniosły sukces firmie w przyszłości? W które aktywa niematerialne inwestować ?” (Robert K. Elliot, cytat za miesięcznikiem „Controlling i rachunkowość zarządcza”, nr 10/2001). Konkretyzując powyższą wypowiedź – chodzi tu również o wyzwania dla rachunkowości i analizy finansowej... .Czy ich spełnienie sprawi, że wartość firmy, składnik WNP, będzie najważniejszym elementem analizy sprawozdań finansowych ?
RZAT to głównie środki trwałe (A – II – 1) o następujących, określonych w ustawie, cechach: przewidywany okres ekonomicznej użyteczności dłuższy niż rok, kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki. Środki trwałe wycenia się w bilansie według wartości netto, tzn. po odjęciu wartości dotychczasowego zużycia (umorzenia). Szczególnym składnikiem środków trwałych są grunty – nie są one umarzane.
Zmierzając do zinterpretowania pojęcia „inwestycje” podkreślić należy, że poza rachunkowością finansową (prawem bilansowym) nadaje mu się różne znaczenia. Najogólniej wyróżnia się dwa podstawowe ujęcia inwestycji: ujęcie monetarne, przez pryzmat ruchu pieniądza, i ujęcie rzeczowe, widziane jako ruch dóbr. (...) Dominuje ujęcie monetarne. (...) Wynika to z immanentnego, naturalnego związku inwestycji z finansami oraz celu firm w gospodarce rynkowej. Pieniądz musi pracować na właściciela, musi przynosić dochód. Inwestor skłania kapitał do pracy deponując go w banku, kupując złoto czy papiery wartościowe, bądź też angażując w majątek firmy. W tym ujęciu mianem inwestycji nazywać będziemy celowo wydatkowany kapitał przez inwestora (np. firmę), skierowany na powiększanie jego dochodów. Inwestowanie oznacza więc każde wykorzystanie kapitału „dzisiaj” dla osiągnięcia pożądanych korzyści w przyszłości. (Czechowski L., Dziworska K., Gostkowska – Drzewiecka T., Górczyńska A., Ostrowska E. „Projekty inwestycyjne ...”, 1996, s. 11 – 12). Hasłowo zróżnicowanie interpretacji pojęcia „inwestycja” można ująć następująco: 1. Powiększanie stanu środków trwałych produkcyjnych. 2. Zakup aktywu finansowego. 3. Wszelkiego rodzaju działania (także szkolenia pracowników, ogłoszenia i inne „miękkie” inwestycje w kwalifikacje i reputację), które opłacają się na dłuższą metę, choć na krótszą mogą zaszkodzić zyskom i (lub) przepływowi gotówki.4. W rachunkowości: każdy aktyw, który nie jest bezpośrednio wykorzystywany w operacjach firmy. Koch R. „Słownik zarządzania i finansów ...”, 1997.
Zgodnie z prawem bilansowym inwestycje to aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających głównie z:
- przyrostu wartości tych aktywów,
- uzyskania z nich przychodów w formie odsetek,
- dywidend (udziałów w zyskach).
Inwestycje d ł u g o t e r m i n o w e (ID) obejmują nieruchomości (A – IV – 1), wartości niematerialne i prawne A – IV – 2) i długoterminowe aktywa finansowe (A – IV – 3). Można je interpretować jako kapitał zaangażowany (ulokowany) n a z e w n ą t r z przedsiębiorstwa, zdolny samoistnie generować wymienione wyżej korzyści ekonomiczne. Samoistnie – tzn. bez konieczności angażowania pracy (siły roboczej) i majątku obrotowego – co jest konieczne przy osiąganiu korzyści ekonomicznych z aktywów trwałych o p e r a c y j n y c h, zaangażowanych w e w n ą t r z przedsiębiorstwa. Innymi słowy – odwołując się do cytowanego w ramce R. Kocha – inwestycje długoterminowe to aktywa trwałe, które nie są wykorzystywane w operacjach firmy.
Aktywa obrotowe posiadają cechy odwrotne do aktywów trwałych: są krótkoterminowe, elastyczne, płynne. Przede wszystkim jednak są one (w większości) odzwierciedleniem działalności operacyjnej przedsiębiorstwa, polegającej na realizacji powtarzalnych c y k l i o p e r a c y j n y c h ( a inaczej – cykli o b r o t u, co lepiej nawiązuje do nazwy omawianej grupy aktywów) tworzących nieprzerwany proces. W zależności od profilu działalności w ramach cyklu operacyjnego pojawiają się kolejno następujące składniki aktywów obrotowych:
- w przedsiębiorstwach produkcyjnych – środki pieniężne, zapasy surowców i innych ...
msu-ug