Nazwa epoki

Średniowiecze - z łac. medium aevum, media aetas - wieki średnie. Nazwa epoki powstała w XV – XVI wieku, kiedy to (błędnie) sądzono, iż epoka ta jest tylko okresem przejściowym pomiędzy dwiema wielkimi epokami – Starożytnością oraz Renesansem, a także jest epoką, która w zasadzie nie wniosła nic nowego i nie zasługuje na inną, właściwą sobie nazwę. „Wieki średnie”, w odczuciu ludzi Renesansu, były po prostu ciemnym, mało znaczącym okresem pośrednim. W powszechnym odczuciu była to epoka kryzysu, intelektualnego zastoju, stagnacji i zacofania.
Epokę tę nazywano etapem mrocznym, popularne było stwierdzenie: „długa noc średniowiecza”. Średniowiecze przeciwstawiano głównie prądom Starożytności, na tle których zdawało się wypadać dość blado. Do dziś w powszechnym użyciu funkcjonuje powiedzenie „nie żyjemy w średniowieczu”, które wskazuje na zacofanie tej epoki. Tymczasem jest to pogląd niesłuszny i dla średniowiecza bardzo krzywdzący.

Ramy czasowe

Wśród naukowców zajmujących się historią i historią literatury oraz filozofii istnieje spór o to, gdzie zaczyna się Średniowiecze, a kończy Starożytność. Należy pamiętać, iż bardzo często przejście od jednej epoki do drugiej dokonywało się na przestrzeni wielu lat, a przyjęte daty graniczne są tylko wartościami umownymi. Często poglądy i prądy z obu epok graniczących współistniały ze sobą przez długi okres w świadomości i działalności danych społeczności.
Zakończenie epoki Starożytności zwykło się przyjmować w V w. po Chrystusie. Za datę graniczą uważany jest rok 476, czyli upadek Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego. Niektórzy przyjmują jednak, iż początek nowej epoki rozpoczął się już w III lub IV wieku, kiedy to w świecie starożytnym, pod wpływem chrześcijaństwa, zaczęła się zmieniać mentalność ludzi (w 313 roku wydano edykt mediolański, w którym cesarz Konstantym zrównał chrześcijan w prawach z poganami i ustanowił swobodę wyznania).
Za koniec Średniowiecza przyjmuje się najczęściej różne daty: wynalezienie druku przez Gutenberga (ok. 1450), zdobycie Konstantynopola przez Turków i upadek cesarstwa bizantyjskiego (1453), dotarcie Krzysztofa Kolumba do Ameryki (1492)
Początek epoki w Polsce przypada na czasy Mieszka I (966 rok jako data przyjęcia chrztu), zaś koniec na XVI wiek. Koniec X wieku, aż do wieku XIII to okres przyswajania i kształtowania się wzorców typowych dla Średniowiecza europejskiego. W sztuce dominującym stylem jest styl romański. W literaturze przeważa łacina i piśmiennictwo religijne. Zaczynają się jednak już pojawiać pierwsze utwory pisane po polsku – np. Bogurodzica. Rozwija się szkolnictwo, powstają przyklasztorne i przykatedralne biblioteki i szkoły. Od XII wieku polscy naukowcy wyjeżdżają na studia do Paryża czy Bolonii. XIV wiek to okres rozkwitu polskiej kultury i gospodarki. W architekturze pojawia się styl gotycki, powstają pierwsze polskie psałterze i całościowe przekłady Pisma Świętego. Od XV wieku widoczne zaczynają być zwiastuny kolejnej epoki, Renesansu.

Średniowiecze - podział epoki

·         Wczesne Średniowiecze (V-X w.)

Jest to okres pograniczny. W sztuce łączono tradycje sztuki rzymskiej ze sztuką plemion germańskich oraz ze sztuką Wschodu – Bizancjum. Główną rolę odgrywało piśmiennictwo łacińskie. Kształtowały się idee, tematy i motywy, które były wykorzystywane w późniejszych etapach rozwoju epoki.

·         Dojrzałe Średniowiecze (XI-XII w.)

W sztuce dominuje styl romański. W literaturze zaczyna się kształtować, obok piśmiennictwa łacińskiego, również twórczość w językach narodowych. (to zjawisko potrwa aż do końca XV wieku).

·         Schyłkowe Średniowiecze - tzw. jesień Średniowiecza (XIV-XV w.)

W sztuce dominuje styl gotycki. Pojawiają się pierwsze zwiastuny kolejnej epoki.

Tło historyczne Średniowiecza europejskiego

Cesarstwo
Początek epoki wyznacza upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego w 476 roku. Co stało się przyczyną upadku imperium?
Historycy twierdzą, iż jednym z elementów, które zaważyły na klęsce cesarstwa, był brak silnej władzy cesarskiej oraz stopniowy upadek znaczenia Rzymu. Już w 330 roku Konstantyn Wielki uczynił drugą stolicą cesarstwa Konstantynopol, zrównując go w prawach z Rzymem. Ponadto do upadku przyczyniły się również przyczyny natury ekonomicznej – wysoka inflacja, wysokie podatki ściągane siłą, upadek niewolnictwa. Tym samym w 476 roku, po upadku cesarstwa, w sposób umowny skończyła się epoka starożytna.
Tymczasem Cesarstwo Wschodnie – Bizancjum – znajdowało się w epoce rozkwitu. Swym zwierzchnictwem obejmowało takie tereny jak Półwysep Bałkański, Syrię, Azję Mniejszą, Egipt, zaś swoją stolicą uczyniło Konstantynopol. Rozkwit cesarstwa nastąpił za Justyniana Wielkiego (527 – 565). Monarcha, w imię ideologii cezaropapizmu, skupiał w swych rękach władzę świecką i kościelną. Justynian zasłynął również z kodyfikacji prawa, która to następnie stała się podstawą innych kodeksów prawnych w Europie. Upadek cesarstwa nastąpił w 1453 roku, na skutek najazdu Turków na Konstantynopol. Tym samym zakończyła się epoka Średniowiecza.

Rola Kościoła
Średniowiecze to okres, w którym Kościół odgrywał bardzo ważną rolę polityczną, społeczną oraz kulturową. Papieże, głowy Kościoła, mieli realny i duży wpływ na sytuację polityczną ówczesnej Europy. Na sytuację Kościoła w sposób zasadniczy wpłynęła schizma wschodnia z 1054 roku, która podzieliła chrześcijaństwo na dwa odłamy – zachodnie, łacińskie oraz wschodnie, bizantyjskie.
Nie można również zapominać, iż Kościół w tej epoce odegrał olbrzymią rolę cywilizacyjną – doprowadził do rozwoju kultury, sztuki, literatury i filozofii. Dążył do uniwersalizacji kultury – czyli jej zjednoczenie na obszarze całej Europy na chrześcijańskiej podstawie. Olbrzymią rolę odegrały chrześcijańskie klasztory, które bardzo prężnie się rozwijały. Powstawały liczne nowe reguły (czyli zasady, na jakich ma funkcjonować nowy klasztor). Najsłynniejszą regułę stworzył św. Benedykt, założyciel opactw benedyktyńskich. Reguła ta brzmiała ora et labora (czyli módl się i pracuj).

Krucjaty
Średniowieczna rzeczywistość to również wyprawy krzyżowe – tzw. krucjaty. Do ich przyczyn zalicza się nie tylko chęć krzewienia wiary i obrony chrześcijan na terenach podbitych lub zagrożonych przez muzułmanów, ale również przeludnienie w Europie czy chęć wzbogacenia się. W latach 1096-1270 odbyło się siedem krucjat:
• I krucjata rycerska – 1096-1099 – pokonano muzułmanów, utworzono Królestwo Jerozolimskie;
• II krucjata – 1147-1149 – pobita przez Turków;
• III krucjata – 1189-1192 – zorganizowano ją po zdobyciu przez władcę Egiptu Jerozolimy w 1189 roku. Udział cesarza Fryderyka I Barbarossy, Filipa Augusta, króla Francji oraz Ryszarda Lwie serce, króla Anglii.
• IV krucjata – 1202-1204 – zniszczono Konstantynopol;
• Krucjata dziecięca – 1212;
• V krucjata – 1217-1221;
• Krucjata cesarza Fryderyka II – 1228-1229 – odzyskano Jerozolimę, Betlejem, Nazaret;
• VI krucjata – 1248-1254 – nieudana próba opanowania Egiptu;
• VII krucjata – 1270.

Tło historyczne Średniowiecza polskiego

W Polsce początek średniowiecza przypada na X wiek (966 rok), kiedy to Mieszko I przyjął chrzest. Tym samym Polska znalazła się w kręgu państw chrześcijańskich, a chrześcijańska kultura, sztuka, nauka, język łaciński, zaczęły wpływać na polską rzeczywistość. Kościół nie tylko zintegrował państwo wewnętrznie, ale również włączył Polskę w krąg chrześcijańskiej europejskiej rodziny.
Gall Anonim, pierwszy polski kronikarz, opisał nasz kraj jako krainę mlekiem i miodem płynącą, gdzie różnice między poszczególnymi warstwami społecznymi nie były tak widoczne jak na zachodzie kontynentu. Polska kultura budownicza była głównie kulturą drewna. Postęp w architekturze nastąpił dopiero za czasów Kazimierza Wielkiego, który „zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną”. Do końca epoki jednak przeważało budownictwo drewniane. Ówczesna Polska nie była krajem żyjącym na skraju nędzy, ustępowała jednak zachodowi pod względem cywilizacyjnym. W naszym kraju nie powstała kultura dworska typu zachodniego, nie istniało silne mieszczaństwo. Do powstania Akademii Krakowskiej (1364) nie było w Polsce dużych zbiorów ksiąg, bibliotek, rozwiniętej instytucji mecenatu. Twórcami literatury byli zazwyczaj ludzie, mający inny zawód – Kadłubek był dostojnikiem kościelnym, Długosz – sekretarzem króla i wychowawcą jego dzieci. Większość tworzących literaturę pochodziła z zakonów. Stąd też polskie piśmiennictwo, zarówno ze względu na tematykę, jak też przeznaczenie, ma głównie charakter religijny. Średniowieczna kultura ma charakter w dużej mierze religijny, co związane jest z dużą rolą Kościoła.

Chronologia - najważniejsze wydarzenia epoki

Wydarzenia w Europie:
476 – upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego
507 – bitwa pod Poitiers
622 – początek islamu - ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny
754 – powstaje Państwo Kościelne
800 – koronacja Karola Wielkiego na cesarza w Rzymie
843 – traktat w Verdun
865 – misja Cyryla i Metodego na Morawach
1054 – schizma wschodnia
1096-1099 – I krucjata, powstanie Królestwa Jerozolimskiego
1337-1453 – wojna stuletnia
1348 – powstanie uniwersytetu Karola w Pradze
1415 – spalenie na stosie Jana Husa
1453 – upadek wschodniego cesarstwa rzymskiego

Wydarzenia w Polsce:
966 – chrzest Polski
1000 – zjazd gnieźnieński
1025 – koronacja Bolesława Chrobrego
1138 – rozbicie dzielnicowe
1320 – koronacja władysława Łokietka
1326-1333 – wojny z Krzyżakami
1364 – w Krakowie powstaje Akademia
1385 – unia polsko-litewska w Krewie
1410 – bitwa pod Grunwaldem

Dzieła literackie
V w. – O państwie Bożym św. Augustyna
X – XI w. – Żywoty św. Wojciecha
XI w. – Pieśń o Rolandzie
XII w. – Kronika Galla Anonima
XIII w. – Bogurodzica
XIII w. – Summa teologiczna św. Tomasza z Akwinu
XIII w – Złota legenda Jakuba de Voragine
XII – XIII w. –Kronika Wincentego Kadłubka
XIII w. –Kronika wielkopolska
XIV w. –Kazania świętokrzyskie
XIV w. –Boska Komedia Dantego
XIV – XV w. –Psałterz floriański
XV w. – Roczniki Jana Długosza
XV w. –Wielki Testament Francoise Villona
XV w. –Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią

Kultura Średniowiecza

Rola książki w Średniowieczu

Wspólnym językiem Średniowiecza była łacina, dopiero po jakimś czasie zaczęła wykształcać się twórczość piśmienna w językach narodowych. Dlatego mówimy o dwujęzyczności literatury Średniowiecza. W Polsce pierwsze utwory napisane w całości po polsku zaczęły powstawać w XIV wieku. Język średniowiecznych zabytków literatury polskiej ujawnia proces kształtowania się polszczyzny wyłaniającej się z dialektów – początkowo różnice dialektalne były spore, z czasem ukształtował się polski język ogólny, literacki.

Książki w Średniowieczu nie były dostępne szerszemu gronu. Początkowo wszystkie były pisane ręcznie – na pergaminie lub papierze, który pojawił się w Europie około drugiej połowy XII wieku, a rozpowszechnił się zwłaszcza w XIV stuleciu. Spisywano je głównie w klasztornych skryptoriach, z czasem powstały w miastach warsztaty kopistów, którzy specjalizowali się w przepisywaniu ksiąg. Uniwersytety i kancelarie dworskie także posiadały własnych kopistów.
Do książki odnoszono się w Średniowieczu z ogromną czcią, a kopiowanie tekstów rękopiśmiennych traktowano jak zaszczyt. Książki były niejednokrotnie bardzo bogato, pięknie zdobione. Pojawiały się w nich miniatury, inicjały, bordiury, strony pokrywano ozdobami roślinnymi, motywami zwierzęcymi lub małymi kompozycjami. Powstawały jednak także książki zwyklejsze, codziennego użytku, przede wszystkim modlitewniki.
Od XIV wieku możemy zaobserwować rozpowszechnianie się książki w warstwach społecznych innych niż kler. Ci nowi czytelnicy, należący do szlachty, mieszczan, kupców czy urzędników, nie używali oczywiście łaciny w życiu codziennym. Potrzebowali książek fachowych, ale także tych, które umilały im wypoczynek i budziły wyobraźnię. Wpłynęło to na rozwój literatury w językach narodowych.
Przełomem w rozwoju średniowiecznej książki były wynalezienie druku. Dokonał tego Johann Gutenberg, który w 1455 roku wydrukował pierwszą książkę, Biblię– arcydzieło sztuki typograficznej. W 1457 r. wydał Psałterz moguncki.
Warto także zwrócić uwagę na rozwój średniowiecznych bibliotek. Ich powstanie można datować aż na V i VI wiek. Biblioteki średniowieczne powstawały (zwłaszcza na początku) przy zakonach klasztornych, a ich organizację określała reguła zakonna (np. reguła św. Benedykta). Średniowieczna biblioteka umieszczona była zazwyczaj w zakrystii kościelnej, w klasztorze lub specjalnej przybudówce przy kościele. W pomieszczeniu stały pulpity, na których spoczywały księgi – była to jednocześnie czytelnia i miejsce przechowywania książek. Większe dzieła przymocowywano do pulpitów przy pomocy łańcuchów, mniejsze stały na półkach.
Jakiego typu książki można było znaleźć w takiej bibliotece? Skupione one były wokół trzech grup zagadnień:

·         Pismo święte i komentarze do niego,

·         Pisma Ojców Kościoła i inne dzieła teologiczne,

·         Literatura świecka zawierająca dzieła matematyczne, przyrodnicze, medyczne, filozoficzne, historyczne i prawnicze.

Dostęp do księgozbiorów takich bibliotek był oczywiście ograniczony. Większość z nich miała charakter prywatny bądź posiadały ściśle określony krąg użytkowników.
W Polsce pierwsze biblioteki powstawały przy szkołach, a potem uniwersytetach. Jedna z pierwszych bibliotek powstała przy Akademii Krakowskiej, założonej w 1364 roku przez Kazimierza Wielkiego, jednak szybko podupadła. Największe znaczenie miała biblioteka Collegium Maius w Krakowie, stając się trzonem Biblioteki Jagiellońskiej.

Średniowieczne szkoły i uniwersytety

Średniowiecze to czas rozwoju szkół i uniwersytetów. System szkolny, który powstał w czasach Karola Wielkiego, nie był co prawda powszechny, ale pozwalał zdobywać wiedzę przynajmniej dzieciom lepiej urodzonych. Edukacja początkowa obejmowała czytanie i pisanie po łacinie, liczenie, katechezę i śpiew i była prowadzona w szkołach parafialnych.
W większych miastach na podobieństwo rzemieślniczych cechów powstawały związki (korporacje) mistrzów i uczniów, które dały początek szkołom wyższym, które nazywano początkowo studium generale, a potem universitas. Uniwersytety posiadały pewnego rodzaju autonomię, np. wyłączne prawo nadawania stopni naukowych i nauczania w całym świecie chrześcijańskim. Dysponowały także niezależnością prawną od władz miejskich. W XII-XIII wieku powstała większość najsławniejszych uniwersytetów europejskich:

·         Uniwersytet Boloński

·         Uniwersytet Paryski

·         Uniwersytet Oksfordzki

·         Uniwersytet w Cambridge

·         Uniwersytet Padewski

W XIV wieku:

·         Uniwersytet w Rzymie (1303)

·         Uniwersytet we Florencji (1321)

·         Uniwersytet w Pizie (1343)

·         Uniwersytet w Pradze (Uniwersytet Karola)

·         Uniwersytet w Krakowie (Uniwersytet Jagielloński) (1364)

Aby móc studiować wybraną przez siebie naukę, należało najpierw studiować przez trzy lata artes liberales (sztuki wyzwolone), czyli nauki przeznaczone tylko dla ludzi wolnych (a nie niewolników). Artes liberales tworzyły nauki stanowiące trivium i quatrivium – gramatyka, retoryka, logika, arytmetyka, muzyka, astronomia, geometria.
Na uniwersytetach istniały cztery wydziały – sztuk wyzwolonych (czyli artes liberales), teologii, medycyny oraz prawa.
Wiek XIII jest okresem wielkiego rozkwitu i szczytem kultury Średniowiecznej. Okres ten nazywany jest czasem tzw. protorenesansem. W tym czasie odkryte zostają pisma Arystotelesa oraz dzieła filozofów arabskich oraz żydowskich. Uniwersytety powstają ze szkół przykatedralnych. Pierwszy uniwersytet powstał ok. 1200 roku w Bolonii – wykładano na nim tylko prawo. Jako drugi założono uniwersytet w Paryżu, gdzie wykładano tylko filozofię i teologię. Jako trzeci powstał uniwersytet oxfordzki. Od XIII wieku na uniwersytetach zaczęło się koncentrować życie kulturowe i społeczne.

W taki sposób kształtowała się idea uniwersytetu jako wspólnoty duchowej i ideowej studentów i wykładowców. Na ówczesnych uczelniach istniały dwie możliwości prowadzenia wykładu – tzw. lectio (czyli wykład), który polegał na czytaniu księgi przez wykładowcę oraz na jej komentowaniu. Uczenie się polegało na bardzo uważnym słuchaniu i zapamiętywaniu. W powszechnym użyciu była „Księga sentencji” Piotra Lombarda, która stanowiła kompendium wiedzy teologicznej i filozoficznej. Drugim sposobem nauczania były tzw. dysputy, czyli dyskusje wykładowcy i studentów na podane wcześniej tematy. Pierwszym polskim naukowcem z tytułem magistra był Wincenty Kadłubek.

Uniwersalizm

Kultura, nauka, sztuka, a także filozofia w Średniowieczu były takie same w całej Europie. Wpływała na to jednolitość językowa (językiem kultury, nauki i literatury pozostawała łacina), a także religijna (dominacja chrześcijaństwa, papież władający w Państwie Kościelnym). Próbowano też ustanowić wspólną władzę świecką poprzez wskrzeszenie cesarstwa w postaci Cesarstwa Rzymskieg Narodu Niemieckiego.

Łacina pozostała przez długi okres jedynym językiem, w którym tworzono dzieła literackie czy naukowe. Języki narodowe jako narzędzie tworzenia pojawiły się dopiero w schyłkowym średniowieczu, by w pełni rozwinąć się w następnej epoce. By uczestniczyć w średniowiecznym życiu kulturalnym i naukowym, należało łacinę znać. Z początku uważano, iż języki narodowe nie są na tyle doskonałe i precyzyjne, by oddać wszystkie emocje i stany i by służyć do naukowych dysput. Z czasem jednak, mimo rozwoju języków narodowych, od łaciny nie odchodzono, bowiem była już ona powszechnie znana. W Polsce po łacinie powstały m.in. kroniki Galla Anonima z XII w. oraz kroniki Kadłubka z XIII w. Rozwój języka polskiego nastąpił wraz z przyjęciem chrztu, kiedy to na Polskę i nasz język zaczęła wpływać łacina.

Taka jednolitość zrodziła uniwersalizm, wspierany również przez nauczanie scholastyczne. Scholastyka była taką metodą nauczania, która kładła nacisk na rozumowe udowodnienie wszelkich prawd, także religijnych. W tym dążeniu korzystano obficie z dorobku myśli starożytnej. Analizowano nie tyle zagadnienia świata, co opracowania tego zagadnienia przez starożytnych mistrzów filozofii.

Sztuka Średniowiecza

Sztuka średniowieczna jest niesłychanie bogata. Spotkamy w niej wiele nurtów. Do podstawowych należą styl romański i gotycki, wcześniej wyróżnia się także sztukę wczesnochrześcijańską, bizantyjską, karolińską (lub preromańską) i koptyjską.

Sztuka romańska

Sztuka romańska rozwinęła się w X-XIII wieku, w Polsce w wieku XIV. Swoje początki ma we Francji, Włoszech, Niemczech.

Geneza nazwy
Pierwszy raz terminu sztuka romańska użył w 1818 normandzki archeolog, Charles Duherissiere w odniesieniu do architektury. Pojęcie to podkreślało analogię pomiędzy etapem formowania się języków romańskich, powstałych przez przemieszanie się łaciny z językami najeźdźców germańskich, oraz ówczesnymi działami sztuki, które powstały na gruncie sztuki rzymskiej, korzystającej z tradycji sztuki barbarzyńskiej. Termin ten odnosił się również do związków sztuki romańskiej z kulturą starożytnego Rzymu.

Cechy charakterystyczne architektury romańskiej:

·         grube mury,

·         sklepienie kolebkowe (o kształcie walca, ciężkie, masywne) lub krzyżowe (dwie skrzyżowane kolebki, tworzące krzyż),

·         prostota form,

·         mało zdobień, w kościołach jedynie rzeźby bądź płaskorzeźby,

·         budowle z zasady są obronne,

·         okna małe, wąskie jak strzelnice, położone wysoko, zakończone półkolistym łukiem,

·         jedna lub trzy nawy, z których środkowa jest największa,

·         mroczne wnętrza,

·         ołtarz zorientowany na wschód (w stronę grobu Chrystusa).

Malarstwo i rzeźba w stylu romańskim
Rzeźba w stylu romańskim podporządkowana była architekturze. Wypełniała portale, zdobiła kapitele, wsporniki. Motywy czerpane były ze świata roślin lub zwierząt. Często rzeźbiono także figury ludzkie w scenach biblijnych lub alegorycznych.
Malarstwo było podobnie jak rzeźba związane z budowlami, głównie kościelnymi. Tworzono freski - malowidła wykonywane na ścianach, na nie zeschniętym tynku, mozaiki (to wpływ Bizancjum, widoczny zwłaszcza we Włoszech), witraże i miniatury (ilustrowano ręcznie księgi, plakietki, puzderka). Malowano w charakterystyczny sposób: najpierw obrysowywano kontur postaci, później zaś kolorowano. Postaci zazwyczaj występowały na złotym i srebrnym tle. Tematyka była głównie biblijna, często malowano także motywy roślinne.
Zabytki sztuki romańskiej
Do najbardziej znanych zabytków europejskich należą: Bazylika w Vezelay, katedra w Pizie (XI w.), kościoły w Issoire, Eunate, Saint Martin de Londres, Saint-Sulpice.

W Polsce zachowało się sporo zabytków romańskich. Należą do nich: kościół św. Andrzeja w Krakowie, opactwo benedyktyńskie w Tyńcu pod Krakowem, kolegiata w Kruszwicy, kościoły w Tumie pod Łęczycą, Czerwińsku, Opatowie. Poza tym największą chlubą tego stylu są brązowe Drzwi Gnieźnieńskie, przedstawiające dzieje św. Wojciecha.

Sztuka gotycka - architektura i rzeźba

Geneza nazwy, powstanie stylu gotyckiego
Nazwa gotyk wzięła się z nieporozumienia. Włoski humanista, Giorgio Vasari, nazwał tak sztukę Średniowiecza, chcąc podkreślić jej barbarzyński charakter. Nazwał ją gotycką, aby podkreślić jej pochodzenie od Gotów – wojowniczego ludu najeżdżającego Europę we wczesnym Średniowieczu. Pejoratywne znaczenie tego słowa odrzucono dopiero w Romantyzmie.
Powstanie gotyku jako stylu wiąże się z przebudową kościoła w Saint-Denis pod Paryżem w latach 1140-1144. Czasowo gotyk obejmuje stulecia od XII do XV. Rozwijał się on w trzech fazach: wczesnej (1144-1200), dojrzałej (XIII i XIV wiek) i późnej (XV wiek).

Cechy charakterystyczne architektury gotyckiej
Przy budowie kościoła w Saint-Denis po raz pierwszy zastosowano sklepienie krzyżowo-żebrowe, mury podparto z zewnątrz w miejscach szczególnie obciążonych i zastosowano łuk ostry, by zmniejszyć rozpieranie sił ciążących. Architekta nie krępował już więcej system wiązany, mógł łuki rozpinać na dowolnej wysokości i tworzyć monumentalne kościoły, skierowane wertykalnie – do góry. Mógł także wypruwać ściany (ponieważ nośne były tylko ściany pod żebrami krzyżowymi) i tworzyć tam witraże. Sztuka gotycka nie była zdominowana przez kościoły. Tworzono także ratusze, zamki warowne, sukiennice, hale targowe, kamienic mieszkalne, fortyfikacje i warowne bramy. Mimo to standardową budowlą, najbardziej kojarzoną z gotykiem pozostał kościół.
 

Jako cechy architektury gotyckiej można wymienić:

·         monumentalizm budowli,

·         kościoły wysokie, smukłe, jasno oświetlone,

·         akcentowanie kierunków wertykalnych (w górę),

·         sklepienie krzyżowo-żebrowe,

·         os...