Norbert Ryszczuk Windows dla niewidomych Cz�� pierwsza Przedsi�biorstwo Handlowo-Us�ugowe Impuls Ryszard Dziewa Lublin 2002 rok Wst�p Niniejszy podr�cznik napisa�em z my�l� o tych, kt�rzy wcale albo prawie wcale nie mieli do czynienia z komputerem i systemem Windows. B�dzie on stanowi� co� w rodzaju skryptu z zestawem �wicze�, przy pomocy kt�rego osoba niewidoma b�dzie mog�a zapozna� si� z systemem Windows 98 oraz zdoby� podstawowe umiej�tno�ci, niezb�dne do obs�ugi komputera. Zak�adam, �e osoba, kt�ra b�dzie korzysta�a z niniejszej ksi��ki, ma ju� w komputerze zainstalowany i odpowiednio skonfigurowany system Windows 98 w wersji polskiej oraz jeden z program�w ud�wi�kawiaj�cych (tzw. screenreader�w). Nie zamierzam tu omawia� instalacji systemu Windows 98, poniewa� osobie niewidomej, nie maj�cej zbyt du�ego do�wiadczenia zwi�zanego z komputerem, trudno by�oby to zrobi�. Niezb�dna jest w tym celu pomoc osoby widz�cej. Program�w ud�wi�kawiaj�cych nie om�wi� dlatego, i� zaj�oby to zbyt du�o miejsca. Ogranicz� si� jedynie do kr�tkiej charakterystyki najcz�ciej u�ywanych screenreader�w. Zak�adam r�wnie�, �e u�ytkownik ma klawiatur� specjalnie przystosowan� do pracy w systemach Windows 95 i 98. Charakteryzuje si� ona tym, i� pomi�dzy lewym klawiszem Alt i Ctrl znajduje si� dodatkowy klawisz, zwany tu Klawiszem Windows. Po prawej stronie natomiast za klawiszem Alt znajduje si� Klawisz Windows, a obok niego tzw. Klawisz Aplikacji, kt�rym wchodzimy do menu kontekstowego. Ci, kt�rzy jednak nie maj� takiej klawiatury, mog� wydawa� te same polecenia w nieco inny spos�b. Dlatego te� na zamieszczonej na ko�cu ksi��ki li�cie skr�t�w uwzgl�dnione zosta�y r�wnie� te, kt�rymi musz� si� pos�ugiwa� u�ytkownicy nie posiadaj�cy klawiatury przystosowanej do pracy w systemie Windows. Je�li wydanie jakiego� polecenia wymaga wci�ni�cia dw�ch klawiszy r�wnocze�nie, to pomi�dzy nazwami odpowiednich klawiszy znajduje si� znak "+". Tak wi�c "Alt+M" oznacza, i� nale�y r�wnocze�nie wcisn�� klawisz Alt oraz M. Gdy za� polecenie wymaga wci�ni�cia i zwolnienia pierwszego, a dopiero p�niej drugiego klawisza, ich nazwy b�d� oddzielane przecinkami, np. Klawisz Windows, C (uruchomienie Pomocy z menu Start). Tych, kt�rzy w og�le nie mieli do czynienia z komputerem i nie znaj� klawiatury, odsy�am do zamieszczonego na ko�cu ksi��ki Dodatku B. W ka�dym rozdziale ksi��ki znajduj� si� �wiczenia. Na pocz�tku stara�em si� bardzo podpowiada� i pomaga� przy robieniu �wicze�, jednak w dalszych rozdzia�ach podpowiedzi ju� b�dzie coraz mniej, cho� i tam niekiedy wszystko b�dzie wyja�nione szczeg�owo, celem przypomnienia. Na ko�cu ksi��ki znajduje si� lista skr�t�w klawiszowych, u�ywanych w systemie Windows 98. Dodatek A jest wi�c swego rodzaju �ci�gawk� dla tych, kt�rzy po przeczytaniu ksi��ki nie b�d� jeszcze pami�ta� wszystkich skr�t�w. Mam nadziej�, �e niniejsza ksi��ka b�dzie pomocna tym, kt�rzy zamierzaj� zapozna� si� z systemem Windows 98 i nauczy� si� obs�ugi podstawowego oprogramowania. Rozdzia� 1 System Windows 98 i grafika Windows 98 to system operacyjny, kt�ry umo�liwia nam prac� z odpowiednimi aplikacjami, takimi, jak edytory tekst�w, czy te� programy do obs�ugi poczty elektronicznej. Opr�cz tego, mo�emy dzi�ki niemu zmienia� ustawienia komputera, np. liczb� kolor�w wy�wietlanych na monitorze. System ten daje nam r�wnie� mo�liwo�� organizowania i porz�dkowania plik�w w komputerze, czyli np. dokument�w, jakie tworzymy przy pomocy edytor�w tekst�w. Windows 98 posiada graficzny interfejs u�ytkownika. Termin ten odnosi si� do wy�wietlanego na monitorze tekstu i obrazk�w, zwanych ikonami. S� one zwykle skojarzone z odpowiednimi aplikacjami i dokumentami tak, �e klikaj�c na dan� ikon� uruchamiamy program lub otwieramy jaki� dokument. Na ekranie wtedy pojawiaj� si� prostok�tne okienka. Okna mog� znajdowa� si� w r�nych miejscach i mog� by� r�nie po�o�one wzgl�dem siebie. Niekiedy znajduj� si� one obok siebie, a innym razem mog� nawet na siebie zachodzi�. System Windows umo�liwia jednoczesne otwarcie wielu okien. Ka�de z nich reprezentuje oddzieln� aplikacj� lub dokument. �atwo mo�emy przechodzi� z jednego okna do drugiego. �atwo te� mo�emy zmienia� wielko�� poszczeg�lnych okien. Jedno okno mo�e zajmowa� ca�y ekran lub tylko jego cz��. Osobom niewidomym pracuje si� najlepiej wtedy, gdy okna aplikacji s� zmaksymalizowane, czyli maksymalnie powi�kszone. Przeciwie�stwem tej operacji jest zminimalizowanie okna. Takie zminimalizowane okno aplikacji widoczne jest wtedy wy��cznie w formie przycisku na pasku zada�. Interfejs graficzny jest bardzo wygodny i �atwy w obs�udze dla os�b widz�cych, jednak rozwi�zanie takie stwarza oczywi�cie pewne problemy niewidomym. Og�lnie m�wi�c, czym bardziej graficzny jest interfejs danej aplikacji, tym wi�cej trudno�ci ma osoba niewidoma z jej obs�ug�. System Windows 98 posiada jednak wiele takich cech, kt�re znacznie u�atwiaj� korzystanie z r�nych program�w. Wi�kszo�� aplikacji ma podobn� struktur�, dzi�ki czemu mo�na w nich wydawa� te same lub podobne polecenia w identyczny spos�b. Tak np. standardow� komend�, kt�ra zamyka aplikacj�, jest Alt+F4. Nie ma ju� znaczenia fakt, czy pracujemy w edytorze tekst�w, czy te� w przegl�darce internetowej. Zawsze b�dziemy ko�czy� prac� z programem, naciskaj�c kombinacj� klawiszy Alt+F4. Ci, kt�rzy pami�taj� jeszcze system operacyjny MS-DOS, zdaj� sobie spraw� z tego, i� dawniej trzeba by�o uczy� si� bardzo wielu r�nych komend, by m�c obs�ugiwa� rozmaite programy. W systemie Windows 98 nie jest ju� to konieczne. M�wi�c o r�nicach mi�dzy tymi dwoma systemami, nale�y tak�e wspomnie� o tzw. wielozadaniowo�ci. W systemie Windows mo�na wykonywa� wiele zada� r�wnocze�nie. Mo�emy np. s�ucha� na komputerze muzyki i w tym samym czasie czyta� ksi��k� przy pomocy syntezatora mowy i odpowiedniego screenreadera. W systemie MS-DOS takiej wielozadaniowo�ci nie by�o. Obecnie jest to mo�liwe dzi�ki temu, i� system Windows korzysta z du�ej ilo�ci pami�ci operacyjnej i jest specjalnie przystosowany do tego rodzaju zada�. Z moich do�wiadcze� wynika jednak, �e osoba niewidoma ma cz�sto problemy z wielozadaniowo�ci� i �e w wielu sytuacjach jest to po prostu niemo�liwe. W dalszej cz�ci rozdzia�u postaram si� opisa� g��wne komponenty systemu Windows 98. Pulpit Gdy uruchomimy komputer i gdy za�aduje si� system Windows 98, na ekranie wy�wietli si� zawarto�� pulpitu. Pulpit mo�emy przyr�wna� do biurka. Wiadomo, �e gdy pracujemy, na biurku mamy pouk�adane najpotrzebniejsze rzeczy, rzeczy z kt�rych najcz�ciej korzystamy. B�dzie tam wi�c np. notes, telefon, pi�ro i par� innych niezb�dnych przedmiot�w. Na pulpicie systemu Windows znajduj� si� natomiast ikony umo�liwiaj�ce uruchamianie najpotrzebniejszych program�w. B�dzie tam wi�c ikona programu Internet Explorer, s�u��cego do korzystania z Internetu, b�dzie ikona do programu Outlook Express, kt�ry umo�liwia nam sprawdzanie poczty elektronicznej, ikona edytora tekst�w itd. O tym, co ma znale�� si� na pulpicie, decyduje ostatecznie oczywi�cie u�ytkownik. Mo�na �atwo dodawa� ikony do pulpitu i je usuwa�. O tym jednak napisz� w dalszej cz�ci ksi��ki. Teraz skoncentrujemy si� na ikonach, kt�re znajduj� si� na pulpicie standardowo, po instalacji systemu Windows. Po to, by mie� pewno��, �e znajdujemy si� na pulpicie, nale�y r�wnocze�nie wcisn�� klawisz Windows (znajduj�cy si� tu� obok klawisza Alt) oraz liter� M. W ten w�a�nie spos�b zawsze mo�emy zminimalizowa� wszelkie aktywne aplikacje i przej�� na pulpit. Jednym z najwa�niejszych element�w pulpitu jest tzw. pasek zada�, znajduj�cy si� standardowo na dole ekranu. Z lewej strony na pasku zada� widoczny jest przycisk Start, kt�ry mo�emy wybra� zar�wno przy pomocy myszy, jak i klawiatury. Po jego wybraniu b�dziemy mieli dost�p do zainstalowanych na komputerze aplikacji. Gdy uruchomimy jak�� aplikacj�, na pasku zada� pojawi si� jej przycisk, na prawo od przycisku start. Zupe�nie po prawej stronie na pasku zada� widoczny jest zegar oraz ikony umieszczone w tzw. zasobniku systemowym. Kolejnymi wa�nymi elementami pulpitu s� dwie ikony, mianowicie M�j Komputer oraz Kosz. Klikaj�c na ikon� M�j Komputer mamy dost�p do wszelkich znajduj�cych si� w naszym komputerze komponent�w, takich jak stacja dyskietek, dyski twarde, stacje CD-ROM, Panel Sterowania, Drukarki, foldery, pliki itd. Gdy kasujemy jaki� plik z dysku, zostaje on umieszczony w Koszu. Stanowi to swego rodzaju zabezpieczenie. Gdyby nie by�o kosza, to skasowanie pliku by�oby procesem nieodwracalnym. Czasami jednak przecie� zdarza si�, �e skasujemy jaki� plik omy�kowo lub te� dojdziemy do wniosku, �e niepotrzebnie co� usun�li�my z dysku. W takich przypadkach pomocny jest nam w�a�nie kosz. W nim bowiem znajduj� si� wszystkie usuni�te przez nas pliki, kt�re w ka�dej chwili mo�emy odzyska�. Nale�y pami�ta� o tym, i� pulpit sk�ada si� z czterech g��wnych obszar�w, mi�dzy kt�rymi mo�emy przemieszcza� si� naciskaj�c klawisz Tab. Najwi�kszym z nich jest obszar zaj�ty przez ikony odpowiednich aplikacji. Drugim obszarem jest przycisk Start, kt�ry umo�liwia korzystanie z menu Start. Trzeci obszar to pasek narz�dziowy o nazwie Szybkie Uruchomienie, kt�ry, moim zdaniem, jest ma�o przydatny dla os�b niewidomych. Wreszcie czwartym obszarem jest ta cz�� paska zada�, na kt�rej wy�wietlane s� nazwy aktywnych aplikacji. Strza�kami kursora mo�emy wybiera� na pulpicie odpowiednie ikony. Naci�ni�cie klawisza Tab spowoduje przej�cie do przycisku Start, ponowne naci�ni�cie - przej�cie do paska narz�dziowego, a jeszcze jedno - do cz�ci paska zada� z przyciskami aktywnych aplikacji. Tutaj mo�emy �atwo sprawdzi�, kt�re programy s� w danym momencie uruchomione, naciskaj�c praw� i lew� strza�k� kursora. Jak ju� wspomnia�em, ikony s� po prostu ma�ymi obrazkami. Znajduj� si� one zar�wno na pulpicie, jak i w r�nych aplikacjach. Ikony s�u�� do uruchamiania program�w i wydawania komend. Po...
plesewa