Fluktuacje gospodarcze
Cykl koniunkturalny
W gospodarce rynkowej takie wielkości agregatowe jak np. DN, produkcja, konsumpcja, zatrudnienie, inwestycje nie rosną równomiernie lecz ich tempo charakteryzuje się okresowymi wahaniami.
Periodyczne zmiany poziomu aktywności gospodarczej nazywamy cyklem koniunkturalnym
Fazy cyklu koniunkturalnego
Wyróżnia się zazwyczaj cztery fazy cyklu:
1.Faza kryzysu – nadprodukcji, czyli występuje przewaga podaży w porównaniu z efektywnym popytem. Powoduje to spadek wielkości gospodarczych, przy czym tempo spadku poszczególnych wielkości jest różne.
2.Faza depresji (zastoju) – stabilizacja gospodarki na obniżonym poziomie. W fazie tej występuje tzw. dolny punkt zwrotny
3. Faza ożywienia – następuje wzrost poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej
4. Faza rozkwitu – dalszy wzrost poszczególnych wskaźników lecz tempo wzrostu wolniejsze. W fazie tej znajduje się górny punkt zwrotny, który początkuje fazę kryzysu i nowy cykl
Rozpiętość między górnym a dolnym punktem zwrotnym nazywamy amplitudą wahań koniunkturalnych
Zwiększanie amplitudy oznacza, że cykl ma charakter wybuchowy, zmniejszanie – złagodzenie przebiegu cyklu
Obecnie zmianie uległ przebieg cyklu i wyodrębnia się jedynie dwie fazy cyklu:
1.Fazę spadkową (recesji) – łączy fazy kryzysu i depresji. Faza ta nie musi charakteryzować się absolutnym spadkiem poszczególnych wskaźników działalności gospodarczej, lecz brakiem wzrostu lub zwolnieniem tempa wzrostu na skutek przemian gospodarki rynkowej (monopolizacji i rozwoju interwencjonizmu państwowego)
2.Fazę wzrostową (ekspansji) – łączy ożywienie i rozkwit
Cykl a wzrost gospodarczy
Periodyczne zmiany odbywają się nie wokół linii równoległej do osi poziomej lecz do linii wznoszącej, która jest graficzną ilustracją długookresowego wzrostu.
Cykl koniunkturalny to periodyczne wahania aktywności gospodarczej wokół trendu
Interwencjonizm a cykl koniunkturalny
Interwencjonizm państwowy modyfikuje przebieg cyklu (oddziaływanie stabilizacyjne państwa)
Zmniejsza amplitudę wahań
Implikuje przedłużanie faz spadkowych (kryzys przedłuża się) przy zmniejszeniu ich głębokości
Następuje również ograniczenie dynamiki w fazie ekspansji (osłabia dynamikę wzrostu)
Teorie wahań cyklicznych
Określenie źródeł cyklicznego rozwoju jest trudne (procesy społeczno-gospodarcze są: złożone, sprzężone zwrotnie, jedne występują z wyprzedzeniem inne z opóźnieniem).
Teorie wahań cyklicznych to poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o przyczyny periodycznych fluktuacji stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych, czyli różnic między potencjalnym a faktycznym DN. (Jaki składnik popytu globalnego jest nośnikiem fluktuacji?)
Większość teorii wskazuje na wahania popytu inwestycyjnego, lecz różnią się wskazując odmienne przyczyny zmian tego popytu
Teorie neoklasyczne
Neoklasycy zakładają, że:
System gospodarczy ma właściwości stabilności i po każdym zakłóceniu wraca do stanu równowagi
Czynniki zakłócające mają charakter egzogeniczny (zewnętrzny) w stosunku do mechanizmów gospodarki np. wojny, rewolucje, odkrycia złóż, zmiany demograficzne, innowacje techniczne a nawet zjawiska przyrodnicze. Cykle są więc zjawiskiem naturalnym. (nie można izolować gospodarki od otoczenia)
Zachwianie równowagi uruchamia mechanizmy endogeniczne (wewnątrz systemu), przywracające stan równowagi („gojenie ran”)
Teoria plam na słońcu (W.S. Jevons 1835-1882). Rytmiczne pojawianie się zwiększonej ilości plam na słońcu powoduje periodyczne okresy nieurodzaju, które powodują także zmiany w produkcji przemysłowej (prawa przyrody wywołują więc rytmiczne wahania aktywności gospodarczej)
Teoria innowacji – upatruje przyczyn występowania cykli w falowym pojawianiu się innowacji organizacyjno technicznych.
J. Schumpeter (1883-1950) zakładał, że istnieje ciągły strumień możliwości innowacyjnych (warunek konieczny);
gdy pojawia się innowator, przedsiębiorca, który pierwszy zastosuje te możliwości, to zysk nadzwyczajny jaki osiąga z nowych metod produkcji skłania innych do naśladowania
następuje dyfuzja techniki, czyli fala wzmożonych inwestycji i wzrostu produkcji), po pewnym czasie
zwiększająca się podaż nie natrafia na odpowiedni wzrost popytu => spadek cen i zysku => maleje popyt inwestycyjny => gospodarka wchodzi w fazę kryzysu => znikający zysk zmusza do wprowadzenia nowych technik wytwarzania => nowy impuls i jego rozpowszechnianie => nowa faza ożywienia
Wprowadzanie i upowszechnianie innowacji warunkuje rozwój gospodarczy i cykliczny przebieg tego procesu
Innowacje a raczej ich skutki mogą powodować cykle Jurgala (średnie) lub cykle Kondratiewa (długie fale) gdy innowacje są epokowe
I długa fala – 1787-1842 maszyna parowa, która wywołała rewolucję przemysłową,
II – 1843-1897 kolej żelazna,
III - 1898-1945 – elektryczność i wynalazki z dziedziny chemii,
IV fala 1945-1973 faza wzrostowa – rozwój motoryzacji i budownictwa, do 1996 spadkowa
Teoria cyklu politycznego
Wyjaśnia cykliczny rozwój zmianami priorytetów ekonomicznych władzy w okresach poprzedzających wybory, w celu pozyskania wyborców i zapewnienia reelekcji.
Rząd przez ekspansywną politykę fiskalną i monetarną może doprowadzić do ożywienia gospodarczego i spadku bezrobocia przed wyborami. Skutki w postaci zwiększonej inflacji poniosą wyborcy po wyborach wówczas polityka restrykcyjna „zaciskanie pasa”.
Rząd często nie kieruje się strategicznymi, długookresowymi wymogami rozwoju gospodarczego lecz posunięciami zapewniającymi poparcie wyborców.
Teorie keynesowskie
Wyjaśniają cykliczny rozwój uwarunkowaniami immanentnie związanymi z systemem gospodarczym
Czynniki zewnętrze mogą jedynie zakłócić endogeniczne procesy nie naruszając długookresowej logiki procesów gospodarczych
Przyczyny wahań cyklicznych wynikają z reguł gry gospodarki rynkowej. Fazy spadkowe cyklu są efektem procesów zachodzących w fazach wzrostowych i odwrotnie.
Dominującym celem działalności gospodarczej jest maksymalizacja zysku. Miarą celowości inwestowania jest więc przewidywana stopa zysku.
Zmiany w rozmiarach inwestycji są więc określone przez wahania w stopie zysku (co??? wpływa na zmiany tej stopy zysku a więc i cykliczność inwestycji)
Faza kryzysu
=> nadprodukcja => wzrost konkurencji
=> spadek cen lub tempa ich wzrostu
= > konsumpcja maleje => spada produkcja (szybciej niż popyt)
=> częściowo popyt zostaje zaspokojony zmniejszaniem zapasów (likwidacja zapasów w fazie depresji)
=> niskie ceny powodują konieczność wprowadzenia nowych metod produkcji, aby obniżyć koszty wytwarzania
=> wzrasta tempo zużycia ekonomicznego (moralnego)
=> ubywa kapitał trwały na skutek wzmożonej konkurencji
Þbankructwa i Szumpeterowskie „twórcze zniszczenie”
Þ spadek potencjału wytwórczego
=> likwidacja luki między nadmierną podażą a popytem,
=> spadek zapasów i „twórcze zniszczenie” sprzyjają zahamowaniu produkcji i rodzą nowy popyt inwestycyjny
Þpopyt inwestycyjny zgodnie z zasadą mnożnika inwestycyjnego powoduje zwielokrotniony wzrost dochodu
Þwzrasta konsumpcja
ÞTo wyzwala następne potrzeby inwestycyjne aby tę zwiększoną konsumpcję zaspokoić
Þto są inwestycje indukowane pobudzone zaczyna działać zasada akceleracji.
Þ
Globalny popyt określa stopień wykorzystania możliwości wzrostu stwarzanego przez czynniki podażowe
Zasada akceleracji głosi, że zmiana dochodu powoduje z pewnym opóźnieniem zwielokrotnione zmiany inwestycji indukowanych
Połączenie zasady mnożnika i akceleratora stwarza możliwości wyjaśnienia kumulatywnych procesów powodujących wejście gospodarki w fazę ożywienia
Rosnący i wzajemnie pobudzający się popyt musi zostać zaspokojony przez wzrost stopnia wykorzystania istniejącego potencjału wytwórczego.
Rosną koszty, wyhamowuje tempo wzrostu zysku
Ogranicza to popyt inwestycyjny i występują ujemne efekty mnożnikowe
Inwestycje działają na procesy wzrostu gospodarczego dwojako: poprzez efekt popytowy i podażowy
Kumulatywne procesy powodują wahania cykliczne aktywności gospodarczej.
Ekspansja kończy się gdy konsumpcja nie rośnie tak szybko jak dochód narodowy (górny punkt zwrotny)
Faza spadkowa osiąga kres (dolny punkt zwrotny) gdy konsumpcja nie spada równie szybko jak dochód narodowy
Oddziaływanie państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego
Metody działania zależą od celów interwencji
Z interwencjonizmu antykryzysowego gospodarki przeszły na interwencjonizm acykliczny (przeciwdziałanie bieżącym wahaniom koniunktury i poziomu zatrudnienia)
Instrumenty: polityka fiskalna i pieniężna
W praktyce łatwiej stosować politykę ekspansywną niż restrykcyjną np.
ekspansywną politykę fiskalną (spadek podatków i wzrost wydatków => zazwyczaj wzrost deficytu budżetowego => zwiększenie produkcji i zatrudnienia przy wzroście cen
Restrykcyjną politykę pieniężna (polityka drogiego pieniądza) => podwyższenie stopy procentowej => zmniejszenie kredytów , inwestycji, popytu globalnego, poziomu zatrudnienia i produkcji oraz tempa wzrostu cen
Załamanie odwrotnie proporcjonalnej zależności między inflacją a bezrobociem oraz osłabienie tempa wzrostu spowodowało, że w nurtach antyetatystycznych wskazuje się, że państwo nie tylko nie jest w stanie zapewnić zrównoważonego wzrostu gospodarczego ale przez swoją ingerencję może stać się generatorem wahań cyklicznych
kithe