Charles Van Doren HISTORIA WIEDZY od zarania dziej�w do dzi� Prze�o�yli Bo�ena Stok�osa i Roman Go��dowski al fine Wydawnictwo Al Fine Warszawa 1996 Tytu� orygina�u A HISTORY OF KNOWLEDGE Past, Present, and Future Copyright (c) 1991 by Charles Van Doren All rights reserved. First Published 1991 First Printed in the United States of America Rozdzia�y 1-7 prze�o�y� Roman Go��dowski Rozdzia�y 8-15 prze�o�y�a Bo�enna Stok�osa Redaktor Jacek Ring For the Polish translation Copyright (c) 1996 by Wydawnictwo Al fine For the Polish edition Copyright (c) 1996 by Wydawnictwo Al fine Wydanie I ISBN 83-86829-51-6 Printed in Germany by ELSNERDRUCK-BERLIN Dla Geny, Liz, Sally ijohna Spis tre�ci Podzi�kowania / 13 Od autora do czytelnika /17 Post�p w wiedzy /17 Rodzaje post�pu w wiedzy /18 Historia powszechna / 19 Cz�owiek pierwotny / 20 Wiedza szczeg�owa / 21 Wiedza og�lna / 22 Wiedza pewna / 23 Wiedza i szcz�cie / 26 Zarys tre�ci ksi��ki / 26 1. M�DRO�� STARO�YTNYCH / 31 Egipt / 32 Indie / 34 Chiny / 36 Mezopotamia / 38 Aztekowie i Inkowie / 40 Ludzka ofiara / 42 Judaizm / 44 Chrze�cija�stwo / 46 Por�wnanie judaizmu i chrze�cija�stwa / 47 Islam / 48 Por�wnanie judeo-chrze�cija�stwa i islamu / 49 Buddyzm / 50 Lekcje z przesz�o�ci / 53 Alfabety / 56 Zero / 57 2. GRECKA EKSPLOZJA / 60 Problem Talesa / 61 Wynalezienie matematyki: pitagorejczycy / 65 Demokryt, stworzenie atomizmu / 70 Problem Talesa: ostateczne rozwi�zanie / 73 Moralna prawda i polityczny oportunizm: Sokrates, Platon i Arystoteles / 75 Sofizmat nast�pnika / 77 Grecja versus Persja: owocny konflikt / 82 Tragedia Aten / 85 Herodot, Tukidydes i wynalezienie historiografii / 88 Duch my�li greckiej / 91 3. CO WIEDZIELI RZYMIANIE? / 96 Grecka teoria, rzymska praktyka /101 Prawo, obywatelstwo i drogi /104 Lukrecjusz /108 Cyceron / 111 Seneka /116 Tacyt /120 Czego nie wiedzieli Rzymianie /123 4. �WIAT�O W WIEKACH CIEMNYCH /126 Upadek Rzymu /126 Europa po upadku Cesarstwa Rzymskiego /129 Triumf chrze�cija�stwa - Konstantyn Wielki /131 Nadzieja chrze�cija�stwa - �wi�ty Augustyn /133 Po upadku /136 5. �REDNIOWIECZE: WIELKI EKSPERYMENT /139 Walka o byt:/139 �wiat wrog�w /140 Problem Boga /141 Nauka i teologia /141 Teologia w innych religiach /143 Zasady teokracji /145 Imperium i papiestwo /146 Monastycyzm /148 Krzy�owcy /151 Obawy zwi�zane z prze�omem tysi�clecia i p�niejsze osi�gni�cia / 153 Dysputa o prawdzie /155 Boecjusz / 155 Dionizy Pseudo-Areopagita /156 Awicenna /157 Piotr Abelard /158 Bernard z Clairvaux / 160 Awerroes / 160 Tomasz z Akwinu /162 Pyrrusowe zwyci�stwo wiary nad rozumem /166 Taniec Dantego /168 6. CO NARODZI�O SI� W RENESANSIE? /171 Nowy styl w malarstwie: perspektywa /172 Cz�owiek we wszech�wiecie /173 Odrodzenie si� klasycznego nauczania. Petrarka / 175 Narodziny renesansu - Boccaccio /176 Cz�owiek renesansu /178 Ludzie renesansu: Leonardo, Pico, Bacon /182 Cz�owiek renesansu i idea liberalnej edukacji /186 Renesansowy humanizm /187 Montaigne /189 Szekspir /92 Cervantes /94 Czarna �mier� / 197 Osi�gni�cie Gutenberga / 200 Renesansowe miasta / 202 Pa�stwa narodowe / 204 Kryzys pa�stwa teokratycznego / 206 Erazm z Rotterdamu / 206 Tomasz Morus / 208 Henryk VIII /209 Marcin Luter / 212 Tolerancja i nietolerancja / 214 Cz�owiek w centrum / 216 7. EUROPA SI�GA DALEJ / 218 Imperia mongolskie / 219 Marco Polo / 220 Wyprawy odkrywcze / 223 Kolumb / 225 Podr� dooko�a �wiata / 228 Narodziny �wiatowego handlu / 229 Handel ideami / 231 Ho�d Kolumbowi / 234 8. STWORZENIE METODY NAUKOWEJ / 237 Jak pojmujemy nauk� / 237 Trzy cechy nauki / 241 Obraz �wiata w nauce Arystotelesa. Materia / 244 Ruch w rozumieniu Arystotelesa / 245 Zakwestionowanie fizyki Arystotelesa / 247 Kopernik /251 Tycho Brahe / 252 Gilbert / 254 Kepler / 254 Galileusz / 256 Kartezjusz / 261 Newton / 264 Zasady rozumowania w nauce / 268 Rewolucja Galileusza i Kartezjusza / 271 9. WIEK REWOLUCJI / 273 Rewolucja przemys�owa / 273 Ludzkie maszyny i mechaniczni ludzie / 274 Wiek rozumu i rewolucji / 277 John Locke i rewolucja 1688 roku / 278 W�asno��, w�adza i rewolucja / 281 Dwa rodzaje rewolucji / 283 Tomasz Jefferson i rewolucja 1776 roku / 284 "Deklaracja Niepodleg�o�ci" / 286 W�asno�� praw /288 Robespierre, Napoleon i rewolucja 1789 roku / 290 Wzrost r�wno�ci / 296 "Don Giovanni" Mozarta / 295 "Faust" Goethego / 303 10. WIEK XIX - PRZEDSIONEK NOWOCZESNO�CI / 308 R�nica, jak� czyni� pieni�dze / 309 Gospodarka do 1800 roku. Pozycja ch�op�w feudalnych / 311 Pozycja ziemian / 312 Pozycja duchowie�stwa / 313 Pozycja monarchy / 314 Pozycja kupc�w i bankier�w / 315 Powstanie rynku pracy i stworzenie ekonomii / 318 Faustowski post�p / 322 Marksizm. Teoria i praktyka / 324 Marksowskie intuicje / 329 Fakty ekonomiczne. Si�a pary / 332 R�wno��, jak� wprowadza lufa karabinu / 335 Magia elektryczno�ci / 338 Magia matematyki / 341 Nowe sposoby postrzegania rzeczywisto�ci / 344 Zniesienie niewolnictwa / 345 Szokuj�c bur�uazj� / 349 Darwin i Freud / 351 11. �WIAT W 1914 ROKU / 356 Podzia�y ekonomiczne / 356 Zainteresowanie wojn� / 358 Kolonializm / 359 Wojna burska / 362 Europejska beczka prochu / 363 Cechy wojny z lat 1914-1918 / 365 My�li na temat wojny i �mierci / 366 Przyczyny wybuchu wojny / 369 12. WIEK XX - TRIUMF DEMOKRACJI / 372 Post�py demokracji / 375 Komunizm / 381 Totalitaryzm / 384 Teokracja / 390 R�wno�� ekonomiczna / 392 Dlaczego nie powo�a� rz�du �wiatowego? / 394 Jeden �wiat, jedna ludzka rasa / 398 13. WIEK XX - NAUKA I TECHNIKA / 402 Grecka teoria atomistyczna / 402 Odrodzenie si� teorii atomistycznej / 405 Czego dokona� Einstein? / 406 Czego nauczy�a nas bomba atomowa? / 409 Zagadka �ycia /410 Nauka o dziedziczno�ci / 412 Zasady funkcjonowania DNA / 413 Wielko�� wszech�wiata / 415 Galaktyki / 415 Male�ka Ziemia/ 417 Wielki wybuch i pierwotny atom / 417 Zasada nieoznaczono�ci Heisenberga / 420 Niepewno�� wiedzy / 422 Wielki krok / 425 Bunt Zielonych / 427 Ziemska cieplarnia / 428 Wiedza i komputery cyfrowe / 430 Maszyny Turinga / 434 Zale�no�� ludzi od techniki / 436 Sukcesy medycyny / 437 Cywilizacja pigu�ek / 439 AIDS - nowe wyzwanie / 441 14. WIEK XX - SZTUKA I �RODKI PRZEKAZU / 444 �rodki przekazu i przekazy / 444 Rewolucja percepcji wizualnej. Picasso, Bra�ue i kubizm / 447 Pollock, Rothko i heksagonalna sala w National Gallery of Art w Waszyngtonie / 451 Rewolucja w urbanistyce. Bauhaus i Le Corbusier / 452 Profetyzm w literaturze. Yeats / 455 Droga do Indii / 456 Zamek i czarodziej / 457 Czekaj�c na Godota / 460 Mass media i edukacja / 461 15. JAKI MO�E BY� WIEK XXI? / 467 Nowa faza komputeryzacji / 469 Problemy moralne zwi�zane z my�l�cymi maszynami / 470 Komputery - towarzysze ludzi / 472 Stworzenie my�l�cych maszyn / 474 Trzy �wiaty: du�y, ma�y i �redni / 476 Chaos - nowy przedmiot bada� / 478 Ideonomia - poszukiwanie wiedzy ukrytej w j�zyku / 480 Poznawanie Uk�adu S�onecznego / 482 Czy kto� zostawi� dla nas wiadomo�ci" / 485 Cz�owiek jako s�siad innych ziemskich istot / 487 Hipoteza Gai - my�l o Ziemi jako �ywej istocie / 491 In�ynieria genetyczna / 493 Eugenika / 494 Sporz�dzanie mapy ludzkiego genomu / 497 Eugenika i demokracja / 499 Przyspieszenie / 501 Na�ogi / 504 Wojna w XXI wieku / 506 Bunt my�l�cych maszyn / 509 Podzi�kowania Ksi��ka niniejsza jest podsumowaniem lektur, przemy�le� i rozm�w ca�ego mego �ycia. Zamys� jej narodzi� si� niemal pi��dziesi�t lat temu, podczas studi�w w St. Johan's College, gdzie zosta�em wprowadzony w �wiat idei przez Scotta Buchanana, Jacoba Kleina i Richarda Scofielda. Po raz pierwszy zapozna�em si� z literatur� dotycz�c� historii powszechnej przed trzydziestu laty, gdy napisa�em The Idea of Progress (Praeger, 1967). Moim doradc� by� - zar�wno w�wczas, jak i dzisiaj - Mortimer J. Adler. W ci�gu wielu lat niejednokrotnie dyskutowali�my nad licznymi przedstawio- nymi tutaj tematami. Udzieli� mi tak�e wielu wskaz�wek bibliograficznych. Jak to zwykle bywa, w jednych sprawach zgadzali�my si�, w innych si� r�nili�my. Niemniej jego intelektualne s�dy przytaczane s� w wielu fragmentach tej ksi��ki, zazwyczaj bez podania �r�d�a, dlatego pragn� o tym wspomnie� w tym miejscu. Badacze historii wiedzy wiele zawdzi�czaj� pracy FJ. Teggarta i G.H. Hildebranda. Przygotowany przez nich, starannie dobrany wyb�r klasycznych tekst�w - The Idea of Progress (University of California Press, 1949) - wci�� stanowi u�yteczny przewodnik po wielkich dzie�ach trzech tysi�cleci. Za g��bok� interpretacj� tej literatury jestem zobowi�zany wielu history- kom filozofii, od Ibn Chalduna do Oswalda Spenglera, od Arnolda J. Toynbee do Fernanda Braudela. Zw�aszcza ten ostatni nauczy� mnie zwraca� baczn� uwag� na drobne szczeg�y codziennego �ycia, kt�re tak wiele m�wi� nam o tym, jak ludzie naprawd� �yj�, bez wzgl�du na to, co m�wi� czy pisz�. W dziedzinie historii nauki du�o zawdzi�czam r�nym pracom Jamesa Burke'a (zw�aszcza Comections, Little Brown, 1978), Herberta Butterfielda (zw�aszcza pracy Rodow�d wsp�czesnej nauki 1300-1800, wyd. polskie 1963) i Erwina Schr�dingera (zw�aszcza Natur� and the Greeks, Cambridge, 1954). Je�eli chodzi o antropolog�w, to najwi�cej nauczy�em si� od Bronis�awa 14 Historia wiedzy Malinowskiego, Claude'a Levi-Straussa i lorda Raglana, autora The Hero (Vintage, 1956). Z kolei praca Roberta L. Heilbronera The Warldly Historians (Simon and Schuster 1933 1986) pomog�a mi zrozumie� i wykorzysta� liczne prace z dziedziny ekonomii. Zawsze gdy wracam do lektury Marshalla McLuhana Undemanding Media (McGraw Hill, 1965), niezmiennie jestem pod wra�eniem ogromnej jego wnikliwo�ci i precyzji przewidywa�. �adna z ostatnio wydanych ksi...
jac1123