Ekspozycja to ilość światła padającego na matrycę (w przypadku analogowych aparatów na film) potrzebna do zrobienia prawidło naświetlonego zdjęcia. Główny wpływ na naświetlenie mają trzy elementy: przysłona, czas naświetlania i ekwiwalent czułości matrycy/filmu. Operowanie tymi wielkościami stanowi o całej sztuce fotografii. Mogą być one w pełni regulowane przez fotografa w trybie manualnym (M) lub przez aparat w trybie auto, a także częściowo przez człowieka i częściowo przez aparat w trybach półautomatycznych Tv, Av (Canon) S, A (Nikon), P, które zostaną opisane w dalszej części rozdziału. Obecnie wielu profesjonalnych fotografów posługuje się głównie trybami półautomatycznymi, gdyż zaoszczędza to sporo czasu, ułatwia prawidłowe naświetlenie zdjęcia i przy tym pozwala fotografowi osiągnąć zamierzony efekt. Oczywiście pełniejszą kontrolę nad fotografią zapewnia tryb manualny, ale na tym trybie osoby początkujące mogą mieć problemy z prawidłowym naświetleniem zdjęcia. Półautomatyczny tryb pozwala na wykorzystania danego parametru do osiągnięcia zamierzonego efektu, a ustawienie pozostałych reguluje aparat. Oczywiście najszybszy jest tryb pełnego auto, ale nie daje nam prawie żadnych możliwości kontroli nad zdjęciem poza kadrowaniem i włączaniem i wyłączaniem lampy błyskowej. Niektóre aparaty posiadają również funkcję kontroli ekspozycji przez dodawanie lub zmniejszanie tzw. działek (EV)−Exposure Value, czyli jednostek w których mierzona jest ekspozycja. Zwiększanie powoduje nam rozjaśnienie zdjęcia, a zmniejszanie zaciemnienie.
Przysłona (Przesłona)
Przysłona, często określana również jako "Przesłona", jest to mechaniczna część aparatu, a właściwie obiektywu, składająca się z nachodzących na siebie, wyprofilowanych blaszek. Celem tego mechanizmu jest regulacja ilości światła przechodzącej przez obiektyw i padającej na element światłoczuły (matrycę - aparaty cyfrowe / film - analogowe). Jest to jeden z elementów decydujących o naświetleniu zdjęcia. Zwykle przysłona oznaczana jest jako f (wartość) – na przykład f2,8 lub jako sama wartość. Im owa wartość jest wyższa, tym przysłona przepuszcza mniej światła do obiektywu. Przeważnie występujące wartości przysłony to np.: 1,4 - 1,8 - 2,8 - 3,5 - 4 - 5,6 - 8 - 11 - 16 - 22 - 32. Im niższa jest dolna wartość przysłony tym obiektyw jest jaśniejszy. Oczywiście dobrze jest, gdy mamy szeroki wybór wartości przysłony.
Przysłona poza regulacją stopnia naświetlenia zdjęcia wpływa także na tak zwane "GO" - Głębia ostrości. Jest to obszar na zdjęciu, w którym wszystkie elementy są ostre. Im większą ustawimy przysłonę tym większą uzyskamy głębię ostrości, ale również zatrzymamy więcej światła, więc musimy to zrekompensować dłuższym czasem naświetlania lub większą czułością ISO. Duża głębia ostrości przydatna jest przy robieniu zdjęć krajobrazów lub oddalonych obiektów. Wtedy powinniśmy używać dużej przysłony. Natomiast przy zdjęciach typu portret itp., kiedy to zależy nam na uwidocznieniu pierwszego planu, powinniśmy używać niskiej przysłony, co zmniejsza GO i sprawia, że pierwszy plan jest ostry, a tło jest lekko rozmyte.
Własności te wykorzystują właśnie automatyczne tryby typu "portret", czy "krajobraz" - dopasowują one wartość przysłony do sytuacji (portret − niską, krajobraz − wysoką), a następnie dobierają do tego długość czasu migawki, tak aby zdjęcie było prawidłowo naświetlone. Tryb półautomatyczny Av (A), czyli tak zwana preselekcja przysłony, pozwala nam wybrać ręcznie potrzebną nam wartość przysłony, a aparat sam dopasowuje do tej wartości długość czasu naświetlania.
Czas naświetlania (czas migawki)
Czas naświetlania jest to czas otwarcia migawki, w którym naświetlany jest element światłoczuły w aparacie. Czasy otwarcia migawki liczone są w ułamkach sekundy (1/2000, 1/1000, 1/500, 1/250, 1/125, 1/60, 1/30, 1/15, 1/8, 1/4, 1/2) gdzie np. 1/2 oznacza pół sekundy, a 1/30 jedna trzydziestą część sekundy. Migawka może być także otwarta dłużej, wtedy liczy się ją w całkowitych sekundach (1", 2", 4",8"...). Jak można zauważyć, każda kolejna wartość jest dwukrotnie większa od poprzedniej.
Czas naświetlania obok przysłony jest jednym z najistotniejszych parametrów robionego zdjęcia. W warunkach słabego oświetlenia konieczne są dłuższe czasy naświetlania, a przy mocnym świetle krótsze. Jeżeli wybierzemy długi czas naświetlania np. kilka sekund, każdy ruch w kadrze zostanie odwzorowany na zdjęciu. Dlatego też robiąc zdjęcia nocne, zwykle konieczne jest zamontowanie aparatu na statywie, a często nawet trzeba korzystać z wyzwalacza, gdyż przyciśnięcie spustu może poruszyć aparat. Zrobienie zdjęcia z ręki nocą jest niezwykle trudne, ponieważ nawet najbardziej sztywna i spokojna ręka nie jest nieruchoma. Podobnie jest w sytuacji, gdy robimy zdjęcie przy dużej przysłonie w średnich warunkach oświetleniowych. Ilość światła zatrzymana przez przysłonę musi być zrównoważona wydłużeniem czasu naświetlania. W przeciwnym wypadku zdjęcie wyjdzie nam niedoświetlone. Z kolei jeśli ustawimy zbyt długi czas naświetlania, otrzymamy prześwietlony obraz.
Regulacja czasu otwarcia migawki pozwala osiągnąć bardzo zróżnicowane efekty − stosując krótkie czasy naświetlania można "zamrozić" obiekt np. sportowca w locie, czy spadającą kroplę wody. Z kolei długie czasy pozwalają nam osiągnąć efekt smug świetlnych, czy też jednolitą spływającą wodę z wodospadu. Długie czasy pozwalają fotografowi wyrazić ruch na zdjęciu. Jednak świadome stosowanie parametru czasu, podobnie jak i innych, wymaga nieco wprawy i doświadczenia. Poza tym jeszcze trzeba dostosować czas naświetlania do innych parametrów ekspozycji. Może tu pomóc tryb Tv (S) - preselekcja czasu. Jest to tryb półautomatyczny, pozwalający nam ręcznie ustawić długość czasu otwarcia migawki, a resztę ustawi za nas aparat automatycznie. Jest to bardzo przydatny tryb podczas zdjęć nocnych, gdy zawodzi automat.
Czułość ISO
Czułość ISO to parametr określający, w jakim stopniu element światłoczuły jest wrażliwy na światło. Inaczej mówiąc określa ilość światła potrzebną do prawidłowego naświetlenia filmu/matrycy. Obecnie czułości określa się w skali ISO. Na przykład w kompaktowych aparatach cyfrowych pojawiają się najczęściej czułości ISO 50, 100, 200, 400, w niektórych 800. Czułości te są odpowiednikami czułości filmu z aparatu analogowego. Chyba wszyscy pamiętają filmy: "setki" i "dwusetki". Im mniejsza wartość ISO tym element światłoczuły jest mniej wrażliwy na światło i potrzeba więcej światła do prawidłowego naświetlenia zdjęcia.
W sytuacji słabych warunków oświetleniowych stosuje się wyższe wartości ISO. Jeżeli chcemy zrobić fotkę przy danej wartości przysłony i długości czasu naświetlania, a przy tych ustawieniach warunki oświetleniowe są niewystarczające do zrobienia prawidłowo naświetlonego zdjęcia, wtedy możemy wybrnąć z sytuacji podnosząc parametr ISO. Warunki oświetleniowe mogą być tak słabe, że nawet przy najmniejszej przysłonie konieczne jest zastosowanie tak długiego czasu naświetlania, który uniemożliwia zrobienie nieporuszonego zdjęcia. Wtedy jedynym wyjściem jest zwiększenie czułości. Jednak podnoszenie czułości pociąga za sobą pewne konsekwencje, mianowicie wyższe wartości ISO powodują tak zwane szumy, czyli zakłócenia objawiające się widocznymi pikselami sprawiającymi, że zdjęcie jest bardziej ziarniste. Wprawdzie przy dużych rozdzielczościach dopiero wysokie wartości ISO (powyżej 200) powodują widoczną, przeszkadzającą ziarnistość, jednak przy niskich rozdzielczościach granica ta się obniża. Szumy często są widoczne w powiększeniu zdjęcia, co może utrudnić nam późniejsze wykadrowanie zdjęcia, gdy na przykład chcemy wyciąć jego kawałek.
W przypadku lustrzanek jest nieco inaczej. Próg wartości ISO powodujący ziarnistość jest znacznie wyższy niż w przypadku kompaktów. Wynika to z zastosowania w lustrzankach lepszych matryc. Tak więc na tym samym zdjęciu z kompaktu przy ISO 200 osiągniemy podobny poziom szumów, co na zdjęciu lustrzanką przy ISO 800. Dlatego też zakres czułości ISO w lustrzankach jest nieco szerszy. Począwszy od 100 (Nikony zaczynają od 200) wartości ISO dochodzą nawet do 1600, w rozszerzeniach nawet do 3200. Użycie wysokiego ISO pozwala na zrobienie zdjęcia z dużą przysłoną przy słabych warunkach oświetleniowych, co daje możliwość osiągnięcia dużej głębi ostrości. Podobnie jest jeżeli chcemy w słabym świetle uchwycić szybki obiekt przez zastosowanie krótkiego czasu naświetlania, wtedy również możemy wykorzystać wyższe ISO.
Ogólnie obiektywy możemy podzielić na:
· obiektywy szerokokątne – ogniskowa ok. 16mm – 35mm (głównie krajobrazy, architektura i zamknięte pomieszczenia, wszędzie gdzie chcemy objąć duży obszar)
· obiektywy standardowe – ogniskowa ok. 50mm (kąt widzenia ludzkiego oka, dobre do portretów)
· obiektywy długoogniskowe / teleobiektywy – ogniskowa od 80mm w górę (przybliżenia z odległości, wąski kąt)
Wśród nich występują także specyficzne typy np:
· obiektywy makro (Szczegóły w techniki/makrofotografia)
· obiektywy portretowe
· obiektywy typu "rybie oko" (celowo powodują kuliste zniekształcenie obrazu, bardzo szeroki kąt widzenia i bardzo krótkie ogniskowe)
· obiektywy kitowe (kity) (sprzedawane w zestawie z aparatem – body)
· obiektywy w aparatach kompaktowych
· obiektywy z lustrzanek analogowych (np. obiektywy na gwint M42, które po zamontowaniu odpowiedniej przejściówki świetnie nadają się do fotografii cyfrowej)
Istnieje także podział na obiektywy stało i zmiennoogniskowe. Te pierwsze to obiektywy z ustaloną, niezmienną długością ogniskowej. Z kolei obiektywy zmiennoogniskowe to te, których długość ogniskowej możemy regulować w dostępnym dla konkretnego obiektywu zakresie. Obiektywy zmiennoogniskowe określane są często mianem zoom'ów.
Ogniskowa – kąt widzenia obiektywu - z technicznego punktu widzenia jest to odległość między ogniskiem układu optycznego, a głównym punktem układu optycznego, czyli odległość soczewki skupiającej światło i punktu skupienia promieni światła padających z tej soczewki. Inaczej mówiąc jest to odległość pomiędzy środkiem optycznym, a matrycą w aparacie cyfrowym lub filmem w aparacie analogowym.
Ogniskowa jest jednym z podstawowych parametrów określających obiektyw. W praktyce wygląda to następująco – obiektyw szerokokątny (z krótką ogniskową) skupia ognisko układu optycznego blisko matrycy/filmu, co zapewnia szeroki kąt widzenia. Odwrotnie jest w przypadku teleobiektywu, który posiada długą ogniskową, przez co jego kąt widzenia jest niewielki. Z ogniskową wiąże się także "przybliżenie" obiektywu, co obrazuje poniższy rysunek.
Ogniskowa, a kąt widzenia obiektywu
Jak widać na zdjęciu: im dłuższa ogniskowa, tym węższy kąt widzenia, a co za tym idzie większe "przybliżenie".
Ogniskowa wiąże się również z pojęciem tak zwanego zoom'u, którym dysponują tylko obiektywy zmiennoogniskowe. Zoom polega na regulacji zakresu ogniskowej. Teoretycznie maksymalna długość ogniskowej obiektywu podzielona przez minimalną powinna dać nam wartość zoom'u danego obiektywu. Czyli np. obiektywy o ogniskowej 35-70mm i 70-140mm miałyby ten sam zoom x2. Jednak kąty widzenia, a więc i "przybliżenie" byłby całkiem rożne. Poza tym od ogniskowej zależy także długość obiektywu – obiektywy z długą ogniskowa mają zwykle większe rozmiary. Więcej na temat: Zoom.
To kolejny bardzo istotny element określający obiektywy. Jasność obiektywu informuje nas, jaką ilość światła przepuszcza obiektyw do komory aparatu fotograficznego. Jasność obiektywów podawana jest w postaci x lub f/x, gdzie x reprezentuje najmniejszą wartość przysłony, czyli maksymalny otwór, kiedy to do aparatu dociera największa ilość światła. Technicznie jasność obiektywu zależy również od ogniskowej. Wprawdzie istnieją obiektywy, które bez względu na długość ogniskowej mają stałą jasność np. 2.8. Są to bardzo profesjonalne obiektywy o niebagatelnych cenach. Zwykle jednak jasność obiektywu stanowi stosunek ogniskowej do średnicy otworu powstałego przy maksymalnym otwarciu przysłony.
Na przykład jakiś popularny obiektyw 18-55:
· przy ogniskowej 18 ma jasność 3.5
· przy ogniskowej 55 ma jasność 5.6
Czyli obiektyw ten do najjaśniejszych nie należy.
Ogólnie rzecz ujmując – im niższa wartość podawana przez producenta, tym obiektyw jest jaśniejszy. Im jest jaśniejszy obiektyw, tym lepszy i zazwyczaj droższy. Stosując jaśniejszy obiektyw możemy sobie pozwolić na krótszy czas naświetlania potrzebny do prawidłowego naświetlenia zdjęcia. Jest to szczególnie ważne przy obiektywach tele, które zwykle są używane przez zawodowców do robienia szybkich zdjęć np. sportowych, reporterskich. Dobre jasne tele to podstawowy atrybut paparazzi.
Skala odwzorowania to bardzo istotny czynnik przy fotografii makro. Podawana jest przez producentów za pomocą dwóch liczb np. 1:1, 1:2, 1:3 itp. Ukazują one stosunek rzeczywistych wymiarów przedmiotu do wielkość uzyskanej w aparacie (nie piszę na zdjęciu, bo można je wywołać w różnych formatach). Tak więc fotografując obiekt o długości 6 cm obiektywem makro ze skalą odwzorowania 1:2, jego obraz będzie miał wielkość 3cm. Jeżeli to samo zrobimy obiektywem o skali odwzorowania 1:1, obraz obiektu będzie miał 6cm. Istnieją obiektywy do makrofotografii, gdzie skala odwzorowania może być większa niż 1:1, na przykład ze skalą 2:1, 3:1. Standardowe obiektywy są zwykle wyposażone w tryb makro, ale w tym przypadku skala odwzorowania zwykle jest znacznie mniejsza niż 1:1.
Krop (Crop) nie jest parametrem określającym obiektyw, jednak warto go wziąć pod uwagę przy zakupie obiektywu. W uproszczeniu określa on różnicę między kątem widzenia obiektywu przy matrycy z naszego aparatu, a kątem przy matrycy pełnoklatkowej, czyli matrycy odpowiadającej rozmiarem klatce filmu małoobrazkowego 35mm. Taką pełnoklatkową matrycę posiada np. Canon 5D, czy 1Ds Mark II. Tańsze lustrzanki raczej posiadają mniejsze matryce.
Załóżmy, że obiektyw przy ogniskowej 50mm ma określony kąt widzenia przy lustrzance z matrycą pełnoklatkową (bodajże 47°). W przypadku lustrzanki z mniejszą matrycą kąt ten będzie węższy. Aby określić tą różnicę musimy znać współczynnik (krop), będący ilorazem przekątnej matrycy pełnoklatkowej i naszej matrycy. W Canonie 300/350/400d oraz 10/20/30d wyniesie on 1,6. Tak więc mnożąc nasze 50mm razy 1,6 otrzymamy ekwiwalent ogniskowej 80mm. W przypadku Nikona d40/50/70/80/200 wyniesie x1,5, Pentax i Sony również x1,5, a Olympus już x2. Tak więc w przypadku Olympusa z ogniskowej 50mm otrzymamy ekwiwalent 100mm.
Z kolei w aparatach kompaktowych stosowane są znacznie mniejsze matryce, co oznacza znacznie większy współczynnik kropa. Dlatego ogniskową obiektywu w aparacie kompaktowym musimy pomnożyć przez znacznie większą wartość. Obiektywy w kompaktach zwykle też są niewielkich rozmiarów. Na przykład aparat kompaktowy z matrycą 1/2,5" i obiektywem o ogniskowej 4,6 - 17,3 mm daje nam w efekcie ekwiwalent ogniskowej 28 - 105 mm dla matrycy/klatki filmu 35mm. Nie można porównywać samych ogniskowych obiektywów z aparatów kompaktowych z ogniskowymi obiektywów z lustrzanek. Dlatego też zwykle producenci i sklepy internetowe podają oprócz ogniskowej samego obiektywu, ekwiwalent ogniskowej dla klatki filmu małoobrazkowego 35mm.
Wiele nieświadomych osób kieruje się przy wyborze aparatu głównie liczbą megapikseli – nic bardziej mylnego! Fakt ten wykorzystują również producenci, którzy prześcigają się z "wciskaniem" na małe matryce jak największej liczby pikseli. W rzeczywistości są to często chwyty marketingowe. Aparat cyfrowy mający więcej pikseli może w praktyce robić nieco gorsze zdjęcia niż starszy model z mniejszą ilością pikseli. Oczywiście nie jest to reguła, jednak było kilka takich modeli. Ilość pikseli powinna być dopasowana do wielkości matrycy. Faktem jest, że im więcej pikseli tym rozdzielczość zdjęcia jest większa, jakościowo jednak może być ono gorsze. Nadmiar upchanych pikseli na małej matrycy w pewnych sytuacjach może powodować szumy, widoczne w postaci zwiększonej ziarnistości zdjęcia. Większość aparatów kompaktowych wyposażonych jest w matryce CCD 1/2.5". Liczby pikseli w aparatach wciąż rosną, matryce są te same. Producenci wykorzystują różnego rodzaju techniki i softy (oprogramowanie) niwelujące szumy. W niektórych kompaktach występują matryce CCD 1/1.8", 1/1.6", które są większe od 1/2.5". Warto w pierwszej kolejności zwracać uwagę na wielkość matrycy. Bo tak naprawdę po co nam 10Mpix, czy będziemy wywoływać zdjęcia formatu A3? Do 10x15 wystarczą nawet 2, czy 3Mpix – zdjęcie zrobione telefonem komórkowym 2Mpix. Przy czym nie twierdzę, że aparaty z mniejsza ilością pikseli są lepsze. Chcę tylko Państwu zasugerować, iż liczba pikseli nie jest głównym czynnikiem, który należy brać pod uwagę przy wyborze aparatu.
Matryce z 10Mpix i więcej można znaleźć również w lustrzankach, ale one są znacznie większe od matryc w aparatach kompaktowych. Przykładowo matryca APS-C z lustrzanki Canona 350d typu CMOS (lepsza od CCD) ma wymiary 22.2 x 14.8mm. W niektórych drogich lustrzankach, jak np. Canon 5D występują już pełnoklatkowe matryce – odpowiadające rozmiarem klatce filmu małoobrazkowego (standardowy film). Taka matryca ma wymiary 36 x 24mm. Dla porównania matryca 1/2.5" ma wymiary 5.76 x 4.29mm.Zobacz rozmiary matryc...
Zwiększenie ilości pikseli jest także możliwe przez tworzenie sztucznych pikseli, jest to tzw. interpolacja – procesor wylicza kolor danego piksela na podstawie pikseli sąsiednich.
Charakterystyczną cechą matryc z większości kompaktów jest stosunek boków 4:3, czyli taki jak w monitorze. Jednak standardowe formaty zdjęć mają stosunek boków 3:2, co powoduje, że musimy przyciąć zdjęcie, aby je wywołać. Możemy to zrobić sami, wtedy ...
kora_1989