ZASADY WYKŁADNI PRAWA
1. Pojęcie wykładni
2. Granice i czas działania wykładni (skutki ex tunc i ex nunc)
Granice- wykładnia powinna się mieścić w ramach leksykalnego znaczenia danego wyrażenia. „Koń jako pojazd mechaniczny”- to już nie wykładnia, tylko analogia.
Czas działania wykładni- „ignoranta iuris nocet non excusat”- nieznajomość prawa szkodzi i nie stanowi usprawiedliwienia. Adresat normy prawa nie może zasłaniać się nieznajomością wykładni.
· ex tunc- czynność prawna wywołuje skutki z mocą wsteczną. Decyzja wiąże od wydania aktu.
· ex nunc- wiążę decyzja interpretacyjna od momentu jej wydania. Dopiero z chwilą uprawomocnienia.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że decyzja wiąże ex tunc, lecz z wyjątkami:
- można przyjąć wtedy, gdy wykładnia ma charakter kreatywny
- kiedy są rozbieżności w orzecznictwie
3. Moc wiążąca wykładni (autentyczna, legalna, operatywna, doktrynalna)
· wykładnia autentyczna- dokonywana przez podmiot, który wydał dany akt normatywny. Ma taką moc jak ten akt- jest to pogląd błędny. To czy wiąże wynika z postanowień samego prawa (np. wykładnia ministra nie jest wiążąca). Wykładnia autentyczna ma 2 podstawowe znaczenia:
a) jest zawarta w oficjalnym dokumencie, w którym normodawca dokonuje interpretacji ustanowionych przez siebie przepisów. Może tego dokonać, gdy prawo go do tego upoważnia. Jeśli go upoważnia to ma charakter wiążący. Upoważnienie określa czyja interpretacja jest wiążąca.
To znaczenie jest stosowane bardzo rzadko, ponieważ wykładnia należy do stosowania prawa, a to robią sądy. SN 1998- jeżeli strony układu zbiorowego pracy dokonują wykładni tego układu to ma ona charakter wiążący.
b) pewne nieoficjalne deklaracje normodawcy na temat tego jak ten akt należy rozumie- nie ma charakteru wiążącego.
Z tym znaczeniem spotykamy się często. SN 1992- rozważał czy ustawa o uznaniu orzeczeń represjonowanych przez władze stalinowskie za nieważne. Czy orzeczenia tylko polskich sądów czy też np. organów sowieckich. Odwołanie do stenogramów, z których wynikało, że lepsze jest to pierwsze rozwiązanie. Argument ten nie był wiążący, ale wykorzystany.
· wykładnia legalna- dokonywana przez organ upoważniony przez przepisy prawa. O tym czy jest wiążąca decyduje prawo. Do 11989 wytyczne SN miały moc wiążącą. W ich miejsce upoważniony został Trybunał Konstytucyjny. To upoważnienie uznała konstytucja z 1997 roku. Tylko w trybie art. 190 konstytucji mają moc powszechnie obowiązującą- orzeczenia. Jeśli w sentencji orzeczenia Trybunał Konstytucyjny ustali w jakim znaczeniu przepis jest zgodny lub niezgodny z konstytucją. Nie mają mocy powszechnie obowiązującej ustalenia zawarte w uzasadnieniu.
Uchwały SN wpisane do księgi zasad prawnych kiedyś wiązały tylko SN. Artykuł ten został skreślony- teraz nie mają mocy wiążącej dla nikogo. Nie skreślono artykułu o tym, że jeśli sąd chce odstąpić od swej uchwały to tylko w powiększonym składzie. Więc może jednak wiążą? Tego nikt nie wie, Pan Morawski myśli jednak, że wiążą.
Artykuł 14 ordynacji podatkowej z 1997 roku upoważnia ministra finansów do dokonania wiążącej wykładni przepisów tej ordynacji. Wiąże tylko organy skarbowe.
· wykładnia operatywna- interpretacja przy rozstrzyganiu konkretnych, indywidualnych spraw cywilnych, karnych etc. Nie ma mocy wiążącej z 2 wyjątkami:
- wykładnia dokonana przez sąd odwoławczy, kiedy przekazuję sprawę ponownie sądowi niższemu wiąże ten sąd w tej sprawie.
- jeśli sąd odwoławczy zwróci się do SN o rozstrzygnięcie w jakiejś sprawie (pytanie prawne)- wiąże uchwała SN ten sąd odwoławczy
· wykładnia doktrynalna- dokonywana przez prawników, najczęściej naukowców. Nie ma mocy wiążącej, jedynie wskazuje jak należy rozumieć dany tekst prawny. Tu prawnicy wypowiadają swoje poglądy, nie zawsze znajdując odzwierciedlenie w poglądach sędziów czy ustawodawcy.
4. Zasada „clara non sunt interpretanta”
lex clara- przepis jasny
clana non sunt interpretanta- przepisy jasne i jednoznaczne nie wymagają interpretacji
interpretatio cesat in clarin- interpretację należy skończyć gdy przepis jest jasny
przepis budzi wątpliwość- wykładnia językowa- systemowa- funkcjonalna
Jasność przepisu jest czymś dynamicznym- zależy od wielu okoliczności i zmienia się. Czy okoliczność czy dany przepis został zinterpretowany przez sądy prowadzi do zastosowania clara non sunt interpretanta. U nas takiej praktyki nie ma , jednak jeśli jest wypracowana zgodna, jednolita linia orzecznictwa to te przepisy nie powinny być interpretowane- domniemanie, że przepis jest jasny.
Przepis staje się lex clara jeśli mamy do czynienia z wykładnią wiążącą.
Zgodnie z zasadą clara… wykładnia jest konieczna, gdy:
- przepis jest niejasny, nieostry, nieprecyzyjny, budzi wątpliwości
- gdy jego interpretacja jest rozbieżna w doktrynie i orzecznictwie
Zgodnie z zasadą clara… wykładnia nie jest konieczna, gdy:
- przepis jest jasny, jednoznaczny
- wątpliwości są jednoznacznie wyjaśnione w orzecznictwie i doktrynie
- wykładnia ma moc wiążącą
Powody, dla których trzeba dokonywać wykładni:
* racje lingwistyczne wykładni- wynikają z języka potocznego, który jest wieloznaczny, niejasny, nieostry. Otwartość tekstowa np. pojazd mechaniczny- co to jest.
* racje systemowe- wynikają z tego, że prawo działa w systemie, który ma być niesprzeczny
* racje funkcjonalne- zmiana sytuacji społecznej, przekonań moralnych
Znaczneie każdego przepisu zależy od 3 kontekstów:
- językowego
- systemowego
- funkcjonalnego
5. Podziały dyrektyw wykładni (J. Wróblewski, Savigny, prawo międzynarodowe)
6. Dyrektywy preferencji
W wykładni często dochodzi do konfliktu wykładni językowej, systemowej
funkcjonalnej. Konflikt między literą a duchem- tym co napisane a tym co chciał
powiedzieć normodawca.
KONFLIKT INTERPRETACJI:
Ø pierwszeństwo dla woli historycznego prawodawstwa (wykładnia subiektywna) czy aktualnego (wykładnia obiektywna)
Ø konflikt między formalistami i nieformalistami w polskiej literaturze. Według Wróblewskiego statyczne i dynamiczne teorie wykładni są odpowiednikami.
Ø Formaliści- teoria statyczna- stoją na stanowisku, że w razie konfliktu pierwszeństwo ma wykładnia językowa, pierwszeństwo dla litery (nieformaliści- funkcjonalna, pierwszeństwo dla ducha). Formaliści powołują się na państwo prawa, działanie w oparciu o to co zawarte w przepisach prawa.
Ø Nieformaliści- teoria dynamiczna- prawo służy określonym celom, a interpretacja ma służyć ich realizacji, ale i funkcja prawa ważniejsza od litery.
Ø konflikt ten toczy się od XIX wieku. Obecnie istnieje preferencja modelu formalistycznego wykładni prawa. Systemowa i funkcjonalna mają charakter tylko pomocniczy do językowej. Jest to złota reguła (golden rule- sądy angielskie). Sądy amerykańskie mówią o regule znaczenia oczywistego. Dopiero kiedy tekst jest wątpliwy, niejasny wolno odnosić się do celów prawodawcy.
Ø na kontynencie – szkoła egzegetyczna (Francja):
- strona pozytywna- interpretator powinien opierać się na wykładni językowej i dopiero gdy ta nie rozstrzyga wszystkich wątpliwości przejść do systemowej. Jeśli jeszcze wątpliwości nie są rozstrzygnięte- do funkcjonalnej.
- strona negatywna- jeśli wykładnia językowa wszystko wyjaśni to koniec, jeśli nie to systemowa, jeśli jeszcze po tej są wątpliwości to funkcjonalna.
a) zasada prymatu wykładni językowej- pierwszeństwo wykładni językowej nie jest porządkiem absolutnym. Wykładnia językowa nie ma absolutnego pierwszeństwa, a zakładamy, że mogą pojawić się okoliczności prowadzące do wyjątków. Prawo te wyjątki przewiduje:
- oczywisty błąd legislacyjny (KK francuski)
- gdy wykładnia językowa prowadzi do absurdalnych konsekwencji
- gdy wykładnia językowa prowadzi do rażącej sprzeczności z zasadami moralnymi
- rażąca sprzeczność z wyższymi normami hierarchii w szczególności z zasadami prawa
Prawo powinno być interpretowane całościowo, nawet gdy sens na pierwszy rzut oka jest jasny to sąd powinien ustalić czy wynik wykładni językowej jest taki sam jak w systemowej i funkcjonalnej.
b) Przykłady odstąpienia od wykładni językowej:
- pojęcie „obłożna choroba”- specjalne uprawnienia przysługujące ludziom obłożnie chorym. Według znaczenia słownikowego to taka choroba, która zmusza do leżenia w łóżku. SN twierdzi, że obłożnie chorzy to ci, którzy leżą w łóżku i ci, którzy są poważnie chorzy.
c) reguła potwierdzania (harmonizowania) kontekstów- ustalając znaczenie przepisów należy brać pod uwagę nie tylko sens wykładni językowej, ale też inne przepisy, wolę prawodawcy, cel regulacji. Gwarancją poprawności jest, gdy wynik wykładni językowej jest potwierdzony systemową i funkcjonalną.
~ wykładnia sensu stricte- wykładnia dokonana przy pomocy dyrektyw wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej.
~ wykładnia sensu largo- także stosowanie reguł kolizyjnych i wnioskowań prawniczych
Problem- lukę w prawie można usuwać przez odpowiednią interpretację i odwołując się do analogii, podobnie jest ze sprzecznością- odpowiednia interpretacja lub reguła kolizyjna. Którą zastosować jako pierwszą? Przyjmuje się, zasadę pierwszeństwa wykładni sensu strikto nad wykładnią sensu largo. Sformułował tą zasadę Trybunał Konstytucyjny: „niedopuszczalne jest wszczęcie postępowania o ustalenie, że akt jest sprzeczny z konstytucją, jeśli można ustalić takie znaczenie, które jest z konstytucją zgodne”.
7. Wykładnia językowa i jej podstawowe reguły.
Odgrywa rolę fundamentalną. Jeśli sens jest jasny, sąd powinien odmówić interpretacji. Jest to taka wykładnia, która odwołuje się do reguł językowych. Szczególne znaczenie ma odróżnienie:
- języka potocznego (naturalny, ludzie się nim posługują, literacki, język ludzi wykształconych)
- specjalnego (język medyczny itp.- zawiera fachowe terminy nie występujące w języku potocznym)
- prawnego (są w nim sformułowane przepisy prawne, jest to odmiana języka potocznego, ale są w nim terminy odbiegające od znaczenia w języku potocznym, nie jest z nim więc identyczny)
- prawniczego (język praktyki prawniczej, sędziów, adwokatów etc.)
a) dyrektywa języka potocznego
domniemanie języka potocznego: przepisom prawnym i wyrażeniom nadaje się takie znaczenie jak w języku potocznym. Ta dyrektywa odwołuje się do 3 typów wykładni, aby ustalić znaczenie tekstu sądy odwołują się do znaczenia słownikowego np. orzeczenia NSA, w których wyjaśnia, że wydatki na budowę ogrodzenia, drogi dojazdowej nie mogą być uważane na wydatki na budowę domu, remont. Przepis KK- czy „dostarczyć” znaczy dostarczyć osobiście czy zorganizować? SN stwierdza, że w oparciu o znaczenie słownikowe znaczy to również zorganizować.
Parcela- zgodnie z potocznym rozumieniem jest to część wydzielona z większego obszaru.
Wyjątki od dyrektywy języka potocznego:
- dyrektywa języka prawnego- jeżeli pojęcie zdefiniowane zostało przez prawodawcę należy go tak używać
- dyrektywa języka specjalnego- jeżeli pojęcie należy do pojęć języka specjalistycznego należy go używać w takim znaczeniu jakie przyjęto w tym języku.
Więc najpierw definicja języka prawnego, potem język specjalny, a na końcu znaczenie w języku potocznym.
b) reguły syntaktyczne (gramatyczne)
jestem zdrów kiedy dużo spaceruję
kiedy jestem zdrów dużo spaceruję
Orzeczenie sądu- art. 60 KK- nadzwyczajne złagodzenie kary, gdy czyn zagrożony karą grzywny, ograniczenia lub pozbawienia wolności. Sąd niższej instancji błędnie uznał, że czyn musi być zagrożony łącznie tymi wszystkimi karami. A to jest alternatywa!
Orzeczenie NSA- interpretacja ustawy o kombatantach. Uprawnienia traci osoba, która wykonywała w bezpiece zadania śledcze i operacyjne. Organ administracji błędnie twierdził, że wystarczy wykonywanie jednej czynności- śledztwa lub czynności operacyjnych. A to jest koniunkcja!
c) reguły pragmatyczne- wykorzystanie wyrażeń językowych. Czy ślub kościelny to zachowanie wchodzące do prywatnej sfery życia człowieka? Zależy to od okoliczności- czy w obecności publiki, TV czy w tajemnicy.
d) dyrektywa języka prawnego
Jak korzystać z definicji? (nie tylko wyraźnych- zwanych definicjami legalnymi, ale też z kontekstowych)
Wykładnia zawiera skutki ex tunc, definicja wywiera skutki od chwili jej ustanowienia- zawsze.
TK: ponieważ definicje są przepisami prawnymi wiążą odtąd odkąt wiąże akt, który ją zawiera.
Reguły korzystania z dyrektyw języka prawnego zawarte w zasadach techniki prawodawczej:
· domniemuje się, że pracownik używa terminów w znaczeniu kodeksowym
· definicja zawarta w ustawie wiąże w ramach całej ustawy. Jeśli ustawodawca chce ją ograniczyć- musi to zaznaczyć
· akty wykonawcze nie powinny definiować wyrażeń ustawowych, chyba że ustawodawca na to pozwoli
· jeśli definicja ma wiązać w ramach całego aktu to musi znajdować się w przepisach ogólnych, jeśli ma wiązać w części aktu to znajduje się w tej właśnie części.
· Definicje jednej gałęzi zawarte w innych gałęziach- z zasady wolno się nią posłużyć o ile definicja ta zawarta została w przepisach źródłowych
SN- w KK brakuje pojęcia „członka rodziny”-> definicja zaczerpnięta z KRO
NSA- w przepisach prawa podatkowego brakuje definicji „pracownika”, zaczerpnięta została z prawa pracy
Wyjątki:
W pewnych sytuacjach nie wolno tego robić- wtedy kiedy definicja nie odpowiada celom regulacji
NSA- w prawie podatkowycm nie wolno korzystać z definicji „zamiaru” i „winy” z KK
e) dyrektywa znaczenia specjalnego- terminy specyficzne określonej dziedziny naukowej, rzemiosła, techniki. Przyjmuje się to specyficzne znaczenie.
NSA- „faktura”- znaczenie takie jak w nauce o księgowości
f) Znaczenie literalne- jest to znaczenie potoczne. Jeśli ustawodawca odstąpił od tego znaczenia nadając mu znaczenie prawne lub specjalne to znaczeniem literalnym jest to prawne lub specjalne.
karolinka2523