Cwiczenie_2_z_zoologii_kregowcow_biologia_i_mikrobiologia.pdf

WICZENIE II Z ZOOLOGII KRGOWCÓW

PROMIENIOPETWE (ACTINOPTERYGII)

Vertebrata – Krgowce

Gnathostomata – Szczkowce

Osteichthyes – Kostnoszkieletowe

Actinopterygii – Promieniopetwe

Brachiopterygii - Ramieniopetwe

Erpetoichthys * (trzcinnik), Polypterus (miastuga, wielopetwiec)

Acipenseriformes - Jesiotroksztatne

Acipenser sturio (jesiotr zachodni), Polyodon spatula (wiosonos)

Neopterygii - Nowopetwe

Ginglymodi - Niszczukowce

Lepisosteus osseus (niszczuka)

Teleostei - Kociste

Ostariophysi - Ostariofyzy

Cypriniformes - karpioksztatne

Cyprinus carpio - karp,

Abramis brama -leszcz

Stomiiformes - Woroksztatne

Chauliodus sp .,

Argyropelecus sp.

Gadiformes - Dorszoksztatne

Gadus sp *. - dorsz

Acanthopterygii - Kolcopetwe

Gasterosteiformes - Ciernikoksztatne

Perciformes - Okonioksztatne

Perca fluviatilis * - oko

Pleuronectiformes - Pastugoksztatne

Tetraodontiformes - Najekoksztatne

~~~~~~~~~~~~~~

* Okazy do rysowania

Rysunki do wykonania:

1. Czaszka dorsza (lepy rysunek) - uzupeni nazwy wszystkich koci zaznaczonych na

rysunku (porówna z Ryc. 5)

2. Szkielet koczyny piersiowej okonia - na podstawie szkieletu wybarwionego alizaryn,

rysunek wykona z uwzgldnieniem szczegóów widzianych z uyciem binokularu

(porównac z Ryc. 2)

3. uska ganoidalna ryby ramieniopetwej (trzcinnik) - widok z góry, zaznaczy wszystkie

struktury przedstawione na rycinie 10A

BUDOWA WEWNTRZNA PROMIENIOPETWYCH: SZKIELET

U promieniopetwych wystpuje najwiksza zmienno w budowie szkieletu wród

krgowców. Wiele trendów ewolucyjnych powoduje jego olbrzymie modyfikacje w rónych

grupach. Ogólnie, szkielet jest dobrze skostniay, czsto przy specjalnych adaptacjach ko jest

zastpowana wtórnie przez chrzstk. U wikszoci gatunków Teleostei wystpuje ko

bezkomórkowa ( osteoid ). Nie posiada ona jamek i kanaów widzianych w koci komórkowej.

W rozwoju takiej koci po zaniku osteocytów jamki i kanaliki s wypeniane przez macierz

koci. Ko bezkomórkowa bya równie charakterystyczna dla pierwotnych krgowców jednak

tam wolne przestrzenie czsto nie byy wypeniane wtórnie macierz. U Teleostei jednak taki

rodzaj koci powsta wtórnie, cho niejasne jest jakie byy tego przyczyny. Pierwotniejsze

Teleostei posiadaj bowiem jeszcze jak inne krgowce ko komórkow.

Krgosup

U promieniopetwych wyróniamy okolic tuowiow (regio thoracalis) i okolic

ogonow (regio caudalis) krgosupa.

W typowym krgu okolicy ogonowej wyróniamy: trzon (centrum, corpus vertebrae),

zajmujcy miejsce struny grzbietowej, oraz dwa uki: (1) uk nerwowy (arcus neuralis) (uki

nerwowe kolejnych krgów tworz dugi kana krgowy ( canalis vertebralis ) oraz (2) uk

naczyniowy (arcus hemalis) (uki naczyniowe kolejnych krgów tworz kana naczyniowy

( canalis hemalis) . Ramiona obu uków cz si i przechodz w wyrostki kolczyste (ociste)

grzbietowy i brzuszny (processus spinosus dorsalis i p.s.ventralis) . W krgu mog

wystpowa równie parzyste wyrostki stawowe przednie i tylne (processus articularis

anterior, processus articularis posterior) , które tworz poczenia stawowe midzy

ssiadujcymi krgami. Wyrostek przedni jest rozwojowo zwizany z ukiem nerwowym, tylny

jest wyrostkiem trzonu. Wyrostki te powstay w ewolucji krgosupa niezalenie u

promieniopetwych i w linii ryb miniopetwych, które day pocztek czworonogom.

Na odcinku tuowiowym ramiona uku naczyniowego rozchylaj si na boki i tworz

wyrostki naczyniowe (processus hemalis) , które stanowi podstaw przyczepu eber

dolnych (costae ventrales) .

W krgosupie promieniopetwych trzony krgów zajmuj miejsce struny grzbietowej i s

typu amficelicznego (dwuwklsego). Struna grzbietowa zachowuje jednak cigo. Krgosup

jest bardzo dobrze skostniay. Trzony s wzajemnie poczone syndesmotycznie piercieniami

cznotkankowymi.

Jest to tzw. krgosup notochordalny, który posiada du elastyczno (zdolno

do powrotu do wyjciowej pozycji), ale ma gitko (stopie moliwego ukowatego

wygicia).

Wysoka elastycznoc jest spowodowana bogatym systemem wizade wzmacniajcych

krgosup oraz piercieniami cznotkankowymi. Taka konstrukcja krgosupa jest dobrze

przystosowana do jego zada, czyli: (1) wyginania podczas pywania (Ryc. 1a i 1b), (2) w

zwizku z tym znoszenia silnych napre wzdu jego gównej osi (Ryc. 1c) i (3) stosunkowo

niewielkich wychyle bocznych, ale za to z moliwoci szybkiego powrotu do pozycji

wyjciowej za pomoc si sprystoci (oszczdno energii!). Mocny system wizade i

wyrostki stawowe zabezpieczaj przed wypchniciem niektórych krgów podczas zginania

(Ryc. 1e). Bez takiego systemu istniaoby niebezpieczestwo "wyskoczenia" krgów podczas

pracy krgosupa (Ryc. 1d)

Ryc. 1. Mechanika krgosupa notochordalnego o amficelicznych trzonach

Z krgosupem zwizane s ebra (costae)

U promieniopetwych s one dobrze rozwinite i wystpuj w wielu rodzajach: (1) w

tuowiu, przyotrzewnowo, w przegrodach mioseptalnych oddzielajcych miomery le ebra

dolne (costae ventrales) czce si stawowo z wyrostkami naczyniowymi krgów. S one

homologiczne ebrom czworonogów. U niektórych gatunków wystpuj te zagite ku górze

ebra górne (costae dorsales) . W segmentach miotomalnych wystpuj na trzech rónych

poziomach liczne cienkie skostnienia (kosteczki midzyminiowe lub oci – ossa

intermuscularia ) luno poczone z krgami.

Szkielet koczyn parzystych (Ryc. 2)

Koczyna przednia (piersiowa) skada si z obrczy barkowej i szkieletu petwy .

Obrcz barkowa skada si z obrczy barkowej pierwotnej i wtórnej . Ta ostatnia dominuje

nad obrcz pierwotn. Obrcz barkowa pierwotna skada sie z opatki (scapula) i koci

kruczej (coracoideum) . Obie te koci wchodz w skad stawu barkowego . Obrcz barkowa

wtórna skada si z nastepujcych skostnie: (1) ko zaskroniowa (posttemporale) , (2) ko

skoblowa (cleithrum) – prawe i lewe stykaj si ze sob w linii medialnej po stronie brzusznej,

(3) ko nadskoblowa (supracleithrum) , (4) ko skoblowa tylna (metacleithrum) . Obrcz

wtórna czy si z mózgoczaszk za pomoc posttemporale . Szkielet petwy tworz radialia

(wyjciowo 5) i osadzone na nich lepidotrichia, które usztywniaj i powoduj elestyczno

skórnego fadu petwy.

Koczyna tylna. Jej obrcz miednicowa ma tylko komponent pierwotny. Dwie pytki

miednicowe tworz jedn miednic (pelvis) . Na niej osadzone s radialia i lepidotrichia .

Szkielet koczyn nieparzystych (Ryc. 2)

S to petwy: grzbietowa, odbytowa i ogonowa oraz ich elementy wspierajce.

Gównym narzdem lokomotorycznym wikszoci promieniopetwych jest petwa ogonowa . Jej

szkielet tworzy kocowy odcinek krgosupa (tzw. krgi preuralne i uralne ). uki naczyniowe i

nerwowe ostatnich krgów oraz ich wyrostki ociste ulegaj silnemu przeksztaceniu i

spaszczeniu. Tak powstaj odpowiednio od dou hypuralia (z uków naczyniowych ostatnich

krgów) a od góry epuralia (z wyrostków kolczystych grzbietowych ostatnich krgów) i u

niektórych ryb uroneuralia (z uków nerwowych ostatnich krgów). Ostatni krg ogonowy

posiada u niektórych ryb (np. karpiowate) dugi zakrzywiony ku górze wyrostek - urostyl , który

wyznacza granic midzy hypuraliami i epuraliami. Tworz one wachlarzowat podstaw na

której osadzony jest szkielet fadu petwy: kostne czonowane prty pochodzenia skórnego –

lepidotrichia .

Petwy grzbietowa i odbytowa posiadaj równie lepidotrichia, lecz wsparte s one na

strukturach kostnych zwanych pterygioforami . U zaawansowanych promieniopetwych petwa

ogonowa jest (1) dificerkiczna – elementy szkieletu petwy ukadaj si symetrycznie nad i pod

krgosupem (symetria wewntrzna i zewntrzna, np. mitus) lub (2) homocerkiczna –

elementy szkieletu petwy ukadaj si inaczej nad i pod krgosupem (symetria zewntrzna ale

asymetria wewntrzna, np. karp).

Petwa grzbietowa lub odbytowa

lepidotrichia

pterygiofory

posttemporale

supracleithrum

pelvis

cleithrum

metacleithrum

lepidotrichia

scapula

coracoideum

radialia

cleithrum

u pierwotniejszych równie

obojczyk (clavicula)

radialia

Petwa brzuszna

lepidotrichia

Petwa piersiowa

Ryc. 2. Szkielet petw parzystych i petwy grzbietowej (zbudowany wg tego samego schematu w

przypadku p. odbytowej!) u promieniopetwych

Czaszka

Czaszka ( cranium ) dzieli si u k adego szczkowca na ( 1 ) ródczaszk

( endocranium ) zbudowan z chrzstki lub koci zastpczych (powstajcych na bazie tk.

chrzstnej i zastpujcej jej w ontogenezie) i ( 2 ) czaszk skórn ( exocranium,

dermatocranium ) zbudowan z koci skórnych (które powstaj na bazie tkanki cznej skóry

bez stadium chrzstnego), które obudowuja z góry i z boków mózgoczaszk oraz doaczaja do

elementów trzewioczaszki (Ryc. 3 i 4).

mózgoczaszka skórna + trzewioczaszka skórna

Ryc. 3. Gówne czci skadowe czaszki u kostnoszkieletowych czerwony - komponent skórny,

niebieski i óty - komponenty ródszkieletowe ( na przykadzie czaszki ryby trzonopetwej

Eusthenopteron )

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: