2005_02.pdf

angielski

francuski

hiszpañski

³aciñski

niemiecki

Nr 2/2005

marzec/kwiecieñ

Rok XLIX 2(249)

ISSN 0446-7965

polski

rosyjski

w³oski

Spis treœci

Grzegorz Jaœkiewicz – Edukacja klasyczna

powrotem do Ÿróde³ Europy ........................ 3

Wioletta Piegzik – O ró¿nicach leksykalnych

wspó³czesnych odmian jêzyka francuskiego .. 7

Danuta Stanulewicz – Jêzyk i kultura

Japonii na Uniwersytecie Gdañskim ............ 10

Krzysztof Polok – Komunikacja, czyli

system ...................................................... 16

Anna Sulikowska – Psychologiczne badania

nad pamiêci¹ i ich implikacje dla glotto-

dydaktyki .................................................. 22

Eliza Borczyk – Podró¿ po krainie

samoœwiadomoœci ..................................... 31

Barbara Przyby³o – Metoda projektów

w pracy nauczyciela szko³y podstawowej .... 68

Alicja Ko³odziejczyk – Ochrona przyrody –

o nauczaniu s³ownictwa ............................. 73

Jadwiga Kutrzeba – „Pory roku w patchwor-

kach” na lekcji jêzyka niemieckiego ............ 78

El¿bieta Szpak – Wykorzystanie wiedzy

uczniów z gramatyki jêzyka polskiego przy

nauczaniu ortografii jêzyka rosyjskiego ....... 79

Lilianna Wyrwol – Cuisenaire rods

w nauczaniu angielskiego .......................... 84

Lucyna Przychodzeñ, Karina Zgrzebniak

– Metody aktywizuj¹ce na lekcji jêzyka

niemieckiego – mapa myœli ........................ 87

Wioletta Piegzik – O stresie po francusku

i angielsku ................................................. 90

Dorota Soko³ek – Na czym polega metoda

projektów i jak j¹ mo¿na zastosowaæ na

lekcjach jêzyka obcego? ............................. 94

Joanna Krawiec – Dlaczego warto pracowaæ

metod¹ projektu ....................................... 97

Agnieszka Czarnota – Austria coraz bardziej

nam bliska ................................................ 99

Agnieszka M. Kaszkur – What is this thing

called love? Love and heart idioms ........... 102

Bogdan Bernacki – Piosenka nie zna granic105

Ma³gorzata Tomczyk-Jadach – O wartoœci

piosenek ................................................. 110

Joanna Fochtman – Comment ne plus

confondre les verbes pronominaux ........... 116

Lidia Falkowska-Winder – The car and

driving .................................................... 118

Marzena Wysocka – Fosylizacja jêzyka –

historia choroby i profilaktyka .................... 38

Krystyna Szymankiewicz – Jak opanowaæ

bezg³oœny jêzyk? Kilka uwag o komunikacji

niewerbalnej w nauczaniu jêzyka obcego ... 41

Marta Chrab¹szcz – The Archives of Notes

jako sposób wzbogacania osobowoœci

ucznia ....................................................... 48

Ewa Paj¹k – Stan i perspektywy szkolnictwa

w Bu³garii ................................................. 54

Ewa Rysiñska – Jêzyki obce w Izraelu ........ 58

Joanna Wiœniewska – Jak oceniam moich

uczniów z klas I-III szko³y podstawowej ...... 61

Tomasz Nowak – Farma zwierzêca ............ 65

Leszek Wróbel – Inspektor Spatz na tropie:

Der große Knall ....................................... 123

Lucyna Jackowska – Dni kultury rosyjskiej 134

Beata Kawczyñska – Moda w staro¿ytnej

Grecji i Rzymie ........................................ 139

Barbara Goszty³a-£uæ, Dorota Muszyñska

– Konkurs wiedzy o Irlandii ...................... 142

Jaros³aw Kucharczyk – Kraje niemieckojê-

zyczne wczoraj i dziœ – propozycja testu

realioznawczego ...................................... 143

Jolanta Loryñska-Gryzik, Ewelina Szura

– 10 lat minê³o... .................................... 160

Lubow Prokop – Podzieliæ siê umiejêtnoœ-

ciami ...................................................... 161

Joanna Kocio³a – O kursie w Exeter ......... 162

Ewa Rysiñska – Group Dynamics

w Islandii ................................................ 163

Pawe³ Sobkowiak – Sparks 1-3 ............... 167

Anna G³owacka – Rond-Point ................. 171

Pawe³ Sobkowiak – Matura z jêzyka angiel-

skiego. Repetytorium ............................... 174

Joanna Kapica-Curzytek – Podrêcznik do

nauki jêzyka czeskiego

Halina Szwajgier – Nowa matura z jêzyków

obcych – wyzwanie czy stres? ................... 147

El¿bieta Janina Dzierla – Wskazówki prak-

tyczne dla nauczycieli .............................. 150

Marek Sza³ek – Stosunek do pracy jako

etyczny aspekt pracy nauczycielskiej ......... 152

Agata £ogin-Szczepañska – „Nowoczesnoœæ

szko³y to jej m¹drzy i oddani nauczyciele…” 155

Barbara Goszty³a-£uæ, Dorota Muszyñska

– Dni irlandzkie ....................................... 159

! ...... 177

Dorota Szczêœniak – Polnische Literatur und

deutsch-polnische Literaturbeziehungen ... 178

Karol Czejarek – Historia literatury

œwiatowej ............................................... 179

Monika Famielec – S³ownik rosyjsko-polski

i polsko-rosyjski kompakt plus .................. 181

Jolanta Mêdelska –

185

Bo¿ena Banach – Rok z Kevinem –

Kalendarz angielski 2005 ......................... 191

Centralny Oœrodek Doskonalenia Nauczycieli

ZESPÓ£ REDAKCYJNY: Maria Gorzelak – redaktor naczelna i redaktor dzia³u jêzyka angielskiego,

Jolanta Zaj¹c – redaktor dzia³u jêzyka francuskiego, hiszpañskiego i w³oskiego, Gra¿yna Czetwer-

tyñska – redaktor dzia³u jêzyka ³aciñskiego. Hanna Bawej-Krajewska – redaktor dzia³u jêzyka

niemieckiego, Miko³aj Timoszuk – redaktor dzia³u jêzyka rosyjskiego.

Prenumerata: Renata Dziêcio³ – tel. (48 22) 621 30 31 wew. 313. E-mail: r e nata.dzieciol@codn.edu.pl

ADRES REDAKCJI: Centralny Oœrodek Doskonalenia Nauczycieli, Aleje Ujazdowskie 28. 00-478 Warszawa,

Tel. (48 22) 621 30 31 wew. 410, faks 621 48 00, 622 33 46, E-mail: jows@codn.edu.pl Internet: www.codn.edu.pl

Redakcja nie zwraca nades³anych artyku³ów i zastrzega sobie prawo do dokonywania formalnych zmian

w tekstach artyku³ów; nie odpowiada za treœæ wydrukowanych reklam.

Ilustracje: Maja Chmura,

Sk³ad, druk i oprawa: ul. Sk³adowa 9, 15-399 Bia³ystok,

Nak³ad 2300

JÊZYK I KULTURA

Grzegorz Jaœkiewicz 1)

Siedlce

Edukacja klasyczna powrotem do Ÿróde³ Europy

Dla wielu, byæ mo¿e, bêdzie zadziwiaj¹-

cym fakt, ¿e eksperci od dawna podkreœlali war-

toœæ nauki jêzyków klasycznych. Zadziwiaj¹ce,

bo a¿ do tej pory nikt nie w¹tpi³, ¿e nauka jêzy-

ków staro¿ytnych by³a najlepszym przygotowa-

niem do ¿ycia po szkole.

Ci, którzy tworzyli szko³y œrednie, rozu-

mieli to doskonale. Jednak¿e w pewnym mo-

mencie niezbyt odleg³ej przesz³oœci ministrowie

edukacji postanowili, ¿e studium ³aciny i staro-

¿ytnej greki nie jest „nowoczesne”, „modne” czy

„postêpowe” i w miejsce tych jêzyków wprowa-

dzili rosyjski, hiszpañski czy inne „¿ywe jêzyki”.

Obecnie naukowcy odkrywaj¹, ¿e mimo wszyst-

ko nie ma substytutu dla nauki jêzyków klasycz-

nych.

wet s³owo kultura ma proweniencjê ³aciñsk¹ od

czasownika colo, colere, colui, cultum – i w bez-

okoliczniku przyjmuje nastêpuj¹ce znaczenia: pie-

lêgnowaæ, uprawiaæ, dbaæ, czymœ zajmowaæ siê,

strzec, mieæ w poszanowaniu, ho³dowaæ, mi³o-

waæ 3) . W cytowanym ju¿ artykule Czy dni ³aciny

s¹ policzone ? autor apeluje, aby ludzie odpowie-

dzialni za Europê i œwiat nie przecinali korzeni

³¹cz¹cych nas z przesz³oœci¹, z dziedzictwem

chrzeœcijañstwa i europejskiej kultury, która zo-

sta³a tak¿e przeniesiona na inne kontynenty. „Co

za korzyœæ by³aby w odciêciu siê od Ÿród³a... Czym

karmiæ siê bêd¹ nastêpne pokolenia? ” 4) .

Ostatnio ks. prof. H. Wójtowicz, który

mo¿e byæ okreœlany jako princeps filologorum

Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, mówi³

g³oœno, choæ z przesad¹, aby pokazaæ problem,

¿e „Koœció³ bez ³aciny i greki zginie. To jest jego

bogactwo do dziœ nie odkryte ”. Nie ulega w¹t-

pliwoœci, ¿e brakuje tych, którzy to bogactwo

bêd¹ ods³aniaæ, chocia¿by na wzór S. Rybickie-

go, który na ³amach katolickiego tygodnika Nie-

dziela , przedstawia krótkie wypisy z rzymskich

pisarzy i poetów (choæ szkoda, ¿e ostatnio tylko

w edycji czêstochowskiej). Dla przyk³adu w jed-

nym z numerów wybra³ do refleksji aforyzm

Owidiusza: „Omnia deficiant, animus tamen vin-

cit” ( Choæby wszystko zawiod³o, to jednak duch

wszystko pokona ) 5) .

Ludzie, którzy potrafi¹ jasno i precyzyj-

nie myœleæ o tym co robi¹ i wyjaœniæ to innym,

w wiêkszoœci maj¹ wykszta³cenie, w sk³ad któ-

rego wchodzi studium ³aciny i greki. Dziêki tym

jêzykom znamy pismo i mamy alfabet oraz gra-

matyczny szkielet naszego jêzyka. Biskup R. An-

drzejewski, klasyk z wykszta³cenia, bi³ na alarm

mówi¹c: „Czy mamy zaniechaæ nauki jêzyka,

który, jak mówi¹ leniwi – jest trudny i nieu¿y-

walny na co dzieñ? Czy mamy emigrowaæ z kul-

tury europejskiej ?” 2) .

Nota bene, to oczywiœcie czêsto u¿ywany

zwrot ³aciñski, który ka¿e nam dostrzec, ¿e na-

1) Ks. Grzegorz Jaœkiewicz pracuje w Wy¿szym Seminarium Duchownym w Siedlcach.

2) R. Andrzejewski (2002 ), Czy dni ³aciny s¹ policzone ?, w: „Niedziela” 15/2002, s. 14.

3) Por. K. Kumaniecki (1957), S³ownik ³aciñsko-polski , Warszawa: PWN, s. 97.

4) R. Andrzejewski, art. cyt., s. 14.

5) S. Rybicki (2002), Omnia deficiant, animus tamen vincit (Choæby wszystko zawiod³o, to jednak duch wszystko pokona), w: „Niedziela”,

50/2002, Edycja Czêstochowska, s. VI.

Jak zrozumieæ epitafia czy gnomy ³aciñ-

skie, gdy nie bêdziemy znali jêzyka ³aciñskiego?

Na Wêgrzech dla przyk³adu przy grobie kard.

Minczentego napisano precyzyjnie i zrozumiale

tylko po ³acinie: Vita humiliavit, mors exaltavit .

Podobne wartoœciowe epitafia spotkamy na wie-

lu cmentarzach: Non omnis moriar (Horacy,

Carmen III, 30); Defunctus adhuc loquitur ; Olim

episcopus nunc cinis.

£acina jest instrumentem myœli i w³aœnie

w tym jêzyku mo¿na zawsze powiedzieæ jasno

i dok³adnie, co siê ma na myœli. Nawet wspó³-

czesne s³owo typu gentleman oddamy jako vir

humanissimus, weekend jako exiens hebdoma-

da, western – fabula americana occidentalis .

Wydawane obecnie nowe podrêczniki do jêzy-

ka ³aciñskiego 6) byæ mo¿e bêd¹ pomoc¹ do o¿y-

wienia zainteresowania tym jêzykiem, który jest

w dalszym ci¹gu kluczem do jêzyka w³oskiego,

francuskiego, hiszpañskiego, portugalskiego,

rumuñskiego czy nawet angielskiego, zdobywa-

j¹cego najwiêksz¹ popularnoœæ w œwiecie.

Nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e ³acina i greka

to baza leksykalna dla naszego s³ownictwa tech-

nicznego. Mo¿na przytaczaæ Ÿród³os³ów takich

wyrazów, jak: automat (

¿y przypomnieæ pewne dyscypliny naukowe czy

ich twórców. Geometria Euklidesa doczeka³a siê

oko³o 1700 wydañ i funkcjonowa³a w Europie

jako podrêcznik a¿ do czasów nowo¿ytnych 7) .

Astrologia nazwa³a dni tygodnia wed³ug planet.

Astronomia powo³uje siê na Platona, który twier-

dzi³, ¿e s³oñce to król w œwiecie idei (st¹d Ko-

pernik wykorzysta³ te spostrze¿enia). Medycy-

na ma swego patrona w osobie Hipokratesa,

który poda³ typy temperamentów i formu³ê ety-

ki lekarskiej, która w ³aciñskiej wersji brzmi: Pri-

mum non nocere . Terminy takie jak: patologia,

pediatria, farmacja, apteka, higiena wywodz¹ siê

z potocznej greki.

oznacza, ¿e jestem

z kolei lekarza.

W kosmetyce czy chemii stosujemy miê-

dzynarodowe nazwy minera³ów. Prawo kieruje

siê rzymskim doœwiadczeniem, które ma zasto-

sowanie do dziœ, a zwrot: audiatur et altera pars

winien byæ podstaw¹ do wydania wyroku. Hu-

manizm i nauki humanistyczne, pêd do ¿ycia

obywatelskiego, polityka, pedagogika, sztuka –

z trudnoœci¹ mo¿na znaleŸæ dyscyplinê, która nie

zawdziêcza³aby wiele czy te¿ nie korzysta³aby

z grecko-rzymskiego œwiata, który – mo¿na po-

wiedzieæ – jest kolebk¹ Europy. Ucz¹c siê gra-

matyki i s³ówek tych jêzyków wzbogacamy swój

jêzyk ojczysty i rozwijamy znajomoœæ wspólne-

go Ÿród³a pochodzenia konkretnych s³ów, jakim

jest basen Morza Œródziemnego. Mówi siê, ¿e

kard. S. Wyszyñski broni¹c ³aciny powiedzia³ do

ministrów, ¿e bez niej nie by³oby kluczowych

wyrazów jak: partia (pars, partis), proletariat

(proles – dziecko), forum, plenum. W ten spo-

sób ocala³a ona w niektórych szko³ach.

Terminy takie jak okulista, dentysta – wy-

stêpuj¹ce w jêzykach nowo¿ytnych wywodz¹ siê

z ³aciny od s³ów: oculus – oko; dens – z¹b . Nie

sposób powiedzieæ, ile procent ³aciny jest w ka¿-

dym z jêzyków europejskich.

Niektóre definicje wtopi³y siê g³êboko do

okreœleñ takich pojêæ, jak piêkno: Pulchra sunt

quae visa placent . Krótka i jak¿e wymowna treœæ

zdania, które mówi, ¿e rzeczy piêkne to takie,

które po zobaczeniu podobaj¹ siê.

£acina jest w dalszym ci¹gu jêzykiem

urzêdowym koœcio³a. Jeszcze niedawno w do-

– sam), technika

– sztuka, rzemios³o, kunszt), in¿ynier

(ingenium – zdolnoœæ, usposobienie, geniusz, ta-

lent, bystroœæ, twórczy duch) czy parafrazy wy-

nalazków w jêzyku narodowym typu: mikrofon

(

– ma³y,

– g³os, ton, dŸwiêk, mowa),

sejsmograf (

– trzêsienie,

– piszê),

– droga). Literatura tak¿e odwo³u-

je siê do tej bazy. Nie chodzi tu tylko o terminy

typu hiperbola czy antologia, które te¿ warto

znaæ w etymologicznej wersji (

– ponad,

– kroczê – to figura mówi¹ca o przenoœ-

– s³owo – zbiór

najpiêkniejszych tekstów), ale i o teatr czy

w ogóle literaturê czerpi¹c¹ ze staro¿ytnoœci. Dla

przyk³adu: Jan Kochanowski wzorowa³ siê

w swoich utworach przede wszystkim na Hora-

cym, ks. Sarbiewski korzysta³ z Poetyki Wergi-

liusza, Mickiewicz wzi¹³ wiele elementów od

Homera.

Gdyby ktoœ jeszcze mia³ w¹tpliwoœci, co

nowo¿ytna kultura zawdziêcza antykowi, nale-

– kwiat,

6) Zob. J. A. Wojtczak (1998), Fides et Litterae. Jêzyk ³aciñski dla uczniów szkó³ katolickich, studentów i alumnów , Warszawa: Oficyna Wydaw-

niczo-Poligraficzna „Adam”; I. Salomonowicz-Górska (2001), Jêzyk ³aciñski dla teologów , Katowice: Ksiêgarnia œw. Jacka Sp. z o.o.

7) J. Grzywaczewski (1999), Porozmawiajmy o pocz¹tkach chrzeœcijañstwa , Warszawa: Wydawnictwo Sióstr Loretanek s. 33.

zdrów,

(

chodnik (

ni;

kumentach Soboru Watykañskiego II w Konsty-

tucji o Liturgii zapisano: „Zgodnie z wiekow¹

tradycj¹ obrz¹dku ³aciñskiego duchowni maj¹

zachowaæ w oficjum jêzyk ³aciñski. Tym jednak

duchownym, dla których jêzyk ³aciñski stanowi

powa¿n¹ przeszkodê do nale¿ytego odmawia-

nia brewiarza, ordynariusz mo¿e w poszczegól-

nych wypadkach pozwoliæ na u¿ywanie przek³a-

du na jêzyk ojczysty...” KL 101 § 1. Tyle jest

modlitw, które ³¹cz¹ nas ze Stolic¹ Apostolsk¹

i ca³ym Koœcio³em Powszechnym i które winni-

œmy znaæ (to przede wszystkim: Angelus Domi-

ni, Pater noster – st¹d nasz pacierz, Ave Maria,

Credo).

Papie¿ Pius XII do kap³anów powiedzia³:

„ Latina linqua... thesaurus est incomparandae

praestantiae (Jêzyk ³aciñski jest nieporównywal-

nym bogactwem znakomitoœci, celowoœci, wspa-

nia³oœci); quare sacrorum administer qui eam

ignorat, reputandus est lamentabili mentis labo-

rare squalore (dlatego kap³an, który jej nie zna,

musi byæ uwa¿any za pracuj¹cego w godnej po-

¿a³owania ciasnocie umys³u ” 8) .

Ktoœ, kto studiowa³ ³acinê, mo¿e bez wiêk-

szych trudnoœci studiowaæ grekê. Ona dostarczy³a

s³ownictwa dla wspó³czesnej nauki i filozofii.

WeŸmy dla przyk³adu kilka s³ów: biologia (

sjasz , który oznacza Ten, który otrzyma³ namasz-

czenie . Tak by³o w przypadku królów, lecz tak¿e

kap³anów i proroków. Tak te¿ musia³o byæ

w przypadku Mesjasza, którego Bóg pos³a³, aby

uwolniæ i zbawiæ swój lud: On bêdzie królem

jak syn Dawida lecz tak¿e kap³anem i prorokiem.

„Pan Bóg objawi³ nam s³owa Nowego Te-

stamentu w greckim dialekcie koinè, czyli dia-

lekcie «wspólnym» – pisze ks. K. Bardski we wstê-

pie do Podrêcznika do nauki jêzyka greckiego

Nowego Testamentu. Koinè stanowi swoist¹ wer-

sjê jêzyka greckiego, jak¹ pos³ugiwa³y siê ludy

basenu Morza Œródziemnego od III w. przed

Chrystusem. W koinè dogadywali siê Asyryjczy-

cy z Egipcjanami, ¯ydzi z Kartagiñczykami, Rzy-

mianie z Grekami, jednym s³owem, pe³ni³ tê rolê,

któr¹ dzisiaj odgrywa jêzyk angielski. Mo¿na by

nawet powiedzieæ, ¿e greka klasyczna tak ma

siê do greki koinè, jak angielski Szekspira do

angielskiego, jakim porozumiewa siê, dajmy na

to, Polak z Portugalczykiem. Nowy Testament

powsta³ w koinè, aby jak najwiêcej ludzi mog³o

go zrozumieæ. I ty mo¿esz czytaæ S³owo Bo¿e

w oryginale! Tym bardziej, ¿e samo Pismo Œwiê-

te mówi, i¿ nie maj¹ tej samej mocy s³owa prze-

³o¿one na inn¹ mowê (Syr, Prolog 21-22)” 10) .

Do dziœ wiele zwrotów pozostaje nieprze-

t³umaczalnych, np. Kyrie eleison . Mo¿na spot-

kaæ ten zwrot prawie we wszystkich msza³ach

i na pocz¹tku modlitw litanijnych. Forma gra-

matyczna to wo³acz po³¹czony z imperatiwem

aoristi activi. Aoryst wyra¿a czas przesz³y, które-

go skutki trwaj¹ do dziœ. Zwrot ten trzeba by

oddaæ: „Panie, Ty ju¿ siê zmi³owa³eœ nad nami,

b¹dŸ nam dalej ³askawy” . W zwrocie tym kryje

siê bogactwo nauki teologicznej. Istotnie Bóg nad

cz³owiekiem zmi³owa³ siê w akcie stworzenia,

odkupienia, i dalej troszczy siê o cz³owieka bo¿a

opatrznoœæ, w któr¹ cz³owiek wyra¿a wiarê, od-

mawiaj¹c nasze zubo¿one i niepe³ne w treœæ

„ Panie, zmi³uj siê ”.

Wiele jest s³ów w ci¹g³ym obiegu z jêzy-

ka greckiego, choæ mo¿e nieœwiadomie przez nas

u¿ywanych typu: charisma, b¹dŸ zamiennik

charyzmat – czyli dar; baptisma(t) – chrzest,

– nauka, czyli nauka o ¿yciu),

geografia – to opis ziemi (

), gastro-

skopia (to w³aœciwie dwa s³owa: brzuch, ¿o³¹-

dek –

), podobnie

mo¿na omówiæ takie s³owa, jak: ginekologia,

metoda, ontologia, antropologia, erotetyka itp.

Nie mo¿emy siê obejœæ bez greki. Nie mo¿emy

wymyœlaæ nowych pojêæ bez jej znajomoœci 9) .

Z jêzyka greckiego pochodz¹ takie wyrazy, jak:

ewangelia – dobra nowina, agapa chrzeœcijañ-

ska, metanoia, okreœlana w tradycji chrzeœcijañ-

skiej jako nawrócenie, a dos³ownie oznacza „od-

mianê myœlenia” Ile¿ zabytków literatury chrze-

œcijañskiej zosta³o napisanych po grecku? Jak

wiele zawdziêcza jej chrzeœcijañstwo, pos³ugu-

j¹c siê ni¹. WeŸmy tak¿e dla przyk³adu zasadni-

czy tytu³ Jezusa: Chrystus – Christos . Jest on t³u-

maczeniem greckim hebrajskiego terminu Ma-

i ogl¹dam –

8) Zob. L. Ma³unowiczówna (1994), Roma Christiana. Podrêcznik ³aciny chrzeœcijañskiej , Lublin: RW KUL, s. 5.

9) J. Enoch Powell (1993), Evening Standard , w: J. Page, J. Naunton “Workbook Think Ahead to First Certificate”, Essex: Longman,

s. 35

10) K. Bardski (1999 ),

. Podrêcznik do nauki jêzyka greckiego Nowego Testamentu , Warszawa: Oficyna Wydawnicza

„Vocatio”, s. 3.

– ¿ycie,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: