Wanda Sztander. Rodzina z problemem alkoholowym.pdf

Wanda Sztander. Rodzina z problemem alkoholowym

Za rodzinę z problemem alkoholowym uważa się rodzinę, w której choćby jedna osoba pije w sposób

przynoszący szkodę. Głównie dotyczy to rodzin, w których ktoś jest uzależniony od alkoholu. Człowiek

pijący w sposób uzależniony lub nadmierny dostarcza wszystkim innym problemów życiowych,

finansowych i emocjonalnych, co sprawia, że cała rodzina boryka się z szeroko rozumianym „ problemem

alkoholowym”.

Można powiedzieć, że problemy związane z alkoholem ma nie tylko ten, kto pije, bo nikt nie pije w próżni

społecznej. Mają je wszyscy, którzy pozostają w więzi z alkoholikiem. Ci, którzy są od niego zależni

finansowo lub emocjonalnie, którzy żyją z nim w jakiejkolwiek wspólnocie. Ponieważ choroba obejmuje

całą rodzinę, więc także tych jej członków, którzy nie piją, można pracę nad rozwiązaniem problemu

rozpocząć od nieuzależnionych członków rodzin. Zmiany systemowe potrafią doprowadzić do zmian w „

poszczególnych elementach”, czyli ludziach, co wiele zmienia w sprawie alkoholu.

Rodzinę stanowi grupa społeczna zależna od siebie zaspokajaniu swoich potrzeb uczuciowych, społecznych,

duchowych. Jest ona wspólnotą. Oznacza to, że ludzi łączą cele, które chcą oni osiągnąć razem poprzez

środki dostosowane zarówno do celów, jak i do ludzi, którzy je realizują. Takie widzenia sprawy oznacza, że

życie w rodzinie nieść musi wiele różnych problemów, bo często trudno o zgodność tego, co niosą cele i co

mogą ludzie. Także tego, jak różni ludzie chcieliby realizować te same cele.

Nie ma rodzin bez problemów. W różnych fazach ludzkiego życia i życia rodzinnego dylematy, co do celów

i środków przybierają różne rozmiary, z dramatami ludzi włącznie, ponieważ cele jak i środki użyte do

osiągnięcia ich mogą się wielce różnić w podejściu różnych ludzi. Nie ma rodziny bez konfliktów. Rzecz w

tym by konflikty rozwiązywać konstruktywnie a sprzeczności w miarę możliwości godzić.

Rodzina z problemem alkoholowym ma szczególny rodzaj problemu, lecz ważne jest to, by podkreślić, że

nie jest on ani lepszy, ani gorszy niż problemy innych rodzin, a nawet nie można powiedzieć, że jest on

większy czy mniejszy niż inne.

Psychologowie wymieniają cztery cechy zdrowej psychologicznie rodziny:

- pozytywna tożsamość i autonomia poszczególnych członków rodziny

- otwarte i skuteczne komunikowanie się

- wzajemność

- połączenie ze światem zewnętrznym

Terminy te brzmią może trochę sztucznie i uczenie, nadmieniam jednak by je „ oswoić” i spróbować

zrozumieć, ponieważ wyjaśniają one wiele z reguł stanowiących o tym, czy rodzina jest dobrą, szczęśliwą

rodziną, czy też nie.

Interesujące, jak owe cechy mogą występować w rodzinie z problemem alkoholowym. Przyjrzyjmy się

znaczeniu każdej z nich.

Pozytywna tożsamość

Pozytywna tożsamość oznacza w skrócie akceptację siebie samego i generalne poczucie „ jestem w

porządku”, nawet, jeśli niektóre czyny zasługują na krytykę. Jestem w porządku, ponieważ mam prawo

dopuszczać się błędów poszukując lepszych sposobów życia. Mam swoje ograniczenia i słabości. Niektóre z

nich akceptuję, inne stanowią dla mnie wyzwanie do zmiany. Ostatecznie akceptuję siebie wraz z moimi

ograniczeniami, oraz dobrymi, silnymi stronami. Jestem tak samo ważna, jak inni ludzie, a moje potrzeby i

pragnienia nie są gorsze ani mniej ważne niż pragnienia i potrzeby innych. Akceptuję siebie, jako kobietę (

mężczyznę) i pozwalam sobie czerpać siłę i radość z faktu, że jestem istotą płciową. Mama prawo

zaopiekować się sobą, gdy cierpię i poświęcać sobie więcej uwagi, gdy tego potrzebuję. Nie ma powodu,

bym traktowała siebie gorzej niż swoich najbliższych. Ostatecznie to z sobą samą będę obcować do końca

swoich dni i z tego punktu widzenia jestem dla siebie osobą najważniejszą. Pozytywna tożsamość oznacza

poczucie, iż zasługuję na uwagę i szacunek innych ludzi, oraz że mam prawo zarówno dawać jak i brać. To

wszystko nie zwalnia mnie od uwagi, jaką poświęcam odpowiedzi na pytanie: Jak żyć? I odpowiedzialności

za realizację poznanej odpowiedzi.

Odwrotnością tej postawy jest egomania z jednej strony, albo niepewność i nie akceptacja siebie z drugiej

strony. Te dwa bieguny stanowiące odwrotność harmonii pomiędzy „ ja i inni” paradoksalnie łączą się ze

sobą i przez to właśnie są też odwrotnością pozytywnej tożsamości. Niepewność i lęk każą wywyższać się

nad innych, zaś nieuszanowanie siebie pozwala na nieuszanowanie innych ludzi. Niechęć i karanie siebie

łączy się z urazą i agresją do innych. Głęboka życzliwość dla innych ludzi jest nie do osiągnięcia bez

życzliwości dla siebie samego. Dobre relacje z drugim człowiekiem – także w małżeństwie i rodzinie, można

budować dopiero wtedy, gdy człowiek wie, kim jest. Skąd mam wiedzieć, jak poradzić sobie z tobą, gdy nie

wiem jak radzić sobie z samym sobą?

W rodzinie z problemem alkoholowym

Trudno o akceptację siebie i pozytywną tożsamość. Już raczej wszyscy mają pretensje do siebie samych i do

siebie nawzajem. Zarówno alkoholicy, jak ich rodzina czy współmałżonkowie, a nawet dorastające dzieci

związane są węzłami krzywdy i winy, urazy, agresji oraz poczucia, ze nikt nie jest w porządku.

Wraz z oskarżeniami, poczuciem winy i nieadekwatności ( nie jestem dobrym mężem, ale to przeze mnie, ja

nie umiem być dobrą żoną) pojawiają się inne trudne, przykre uczucia. Emocjonalna atmosfera rodziny

alkoholowej ogniskuje się wokół wstydu, żalu, złości, lęku, poczucia winy i krzywdy. Inni ludzie i inne

rodziny także przeżywają te wszystkie stany, jednak rzadko, kiedy w tak nasilonym połączeniu i chaosie jak

ma to miejsce w rodzinie z problemem alkoholowym. Złość zamienia się w żal, żal w poczucie winy, wina w

lęk a lęk w poczucie krzywdy. Taka lub podobna kombinacja destrukcyjnych połączeń emocjonalnych mało

sprzyja akceptowaniu siebie i realistycznemu widzeniu swoich problemów.

Autonomia

Autonomia jest obok akceptacji siebie drugą ważną cechą osób, które z powodzeniem budują swoją

wspólnotę. Autonomia stanowi w pewnym sensie przeciwieństwo wspólnoty, lecz godzenie sprzeczności jest

wielką sztuką życia. Autonomia oznacza prawo jednostki do niepowtarzalnego kształtu własnej osoby i

prawo do budowania osobistej wersji swojego życia. Dojrzała wspólnota autonomicznych osób, a więc

wspólnota oparta na wyborze, a nie na niewolnictwie. Jeżeli moje związki z ludźmi opierają się na poczuciu,

iż coś „ muszę” jestem bliska niewoli. Jeśli opierają się na poczuciu „ decyduję się” i „ wybieram”, jestem

bliska autonomii. Aby jednak trafnie i klarownie odczytywać tego typu stany, potrzeba w miarę jasnej

orientacji, co do granic swojego ja i tego, co mną jest, a co nie jest. Trzeba rozeznania, co jest moim lękiem,

a co cudzym lękiem. Co jest moim zadaniem, a co nie jest moim zadaniem? Co podlega mojemu wpływowi a

co nie.

W rodzinie z problemem alkoholowym

Obszary psychologiczne poszczególnych osób przenikają się, zaś granice są chaotyczne niejasne. W miejsce

odpowiedzialności jest albo jej odrzucenie albo nadmierna odpowiedzialność, co oznacza traktowanie

innego, dorosłego człowieka jak dziecka lub osoby ubezwłasnowolnionej. Ludzie wchodzą wzajemnie w

swoje psychologiczne terytoria wiecznie robiąc coś „ za kogoś” lub myśląc „ za kogoś”. Pozwalają też, by

ktoś inny za nich myślał, planował, wykonywał. By ktoś inny wiedział, czego chcą lub co jest dla nich dobre.

Przeżywają intensywnie czyjeś życie zamiast swojego, chcąc za kogoś i martwiąc się za kogoś. Mogą też

oddawać swoje pole psychologiczne we władanie innych osób pytając: Powiedz mi, co mam robić? Przecież

znasz mnie lepiej niż ja sam. Najlepiej załatw to za mnie. Zamęt i niejasność granic nie sprzyjają budowaniu

dojrzałych związków. O spotkaniu się dwóch osób można mówić wtedy, gdy są one wystarczająco odrębne.

Otwarta komunikacja

Otwarte i skuteczne komunikowanie się to sytuacja, w której członkowie rodziny są w stanie rozmawiać w

sposób niezagrażający o wszystkich istotnych sprawach swego życia. Oznacza to, że potrafią o nich zarówno

mówić, jak też, że potrafią tego słuchać.

Jest wiele powodów, dla których ludzie nie mówią wzajemnie sobie o różnych sprawach i nie słuchają się

nawzajem. Może dziać się tak ze strachu przed odrzuceniem i agresją ( nie wolno mu tego powiedzieć, bo on

na mnie nakrzyczy): z lęku by nie urazić drugiej osoby ( nie można jej tego mówić, bo będzie jej przykro): z

lęku by nie odsłonić jakichś postaw czy myśli, których się w sobie nie akceptuje ( jak to powie? Okaże się

wtedy, że go podejrzewam….): Z poczucia beznadziejności ( to nic nie da), wreszcie z obawy, by nie nazwać

trudnych rzeczy po imieniu, ufając, że dopóki się ich nie nazwie, to nie istnieją. Najtrudniejsze bywa

komunikowanie uczuć. Mówienie o głębszych obawach, słabościach i pragnieniach. Wielu z nas boi się

odsłonić swoje słabe strony, by nie zostać zranionym. Boi się poprosić, by nie doznać odmowy; pokazać, że

coś jest ważne, by nie zostało odebrane. Są tez rodziny, w których nie wolno okazywać złości i siły, bowiem

jest to zbyt zagrażające dla innych. Usunięte z rodzinnej przestrzeni uczucia i sprawy powodują, że powstaje

obszar „ tabu”, martwa strefa, której się nie dotyka. W zależności od tego, jak jest ona duża, jak wiele

obejmuje spraw, zaburza w większym lub mniejszym stopniu porozumiewanie się w rodzinie.

W rodzinie z problemem alkoholowym

Obszarem martwym są uczucia i przeżycia związane z alkoholem, a nawet sam fakt picia czy upijania się.

Zawsze raczej „ tata źle się czuje” i „ mam jest zmęczona”, niż ktoś się po prostu upił. Wstyd i lęk każą

kłamać nawet przed sobą, obawa zaś przed tym, by nie zepsuć relacji pijącego rodzica z dziećmi zamyka w

tym przedmiocie usta dorosłym. Znam ojca, który w dobrym związku i z miłością spędzał wiele czasu ze

swoim aktualnie 16- letnim synem. Wyjeżdżali na wakacje, biwakowali w wyprawach na ryby. Nigdy, ani

razu nie padło między nimi stwierdzenie, że matka pije. Chłopiec, gdy miał 6-8 lat, pytał tylko, co rano: Jak

mama się dzisiaj czuje, czy znów jest chora? Potem przestał pytać.

Martwym polem są nie tylko fakty dotyczące nadużywania alkoholu, ale też uczucia związane z tą sprawą.

Domownicy obawiają się tego, co będzie, gdy alkoholik przyjdzie pijany, lecz nie rozmawiają o tym. Irytują

się i zaprzeczają, jeśli ich o to spytać. Wstyd nie pozwala mówić o tym, co zdarzyło się wczoraj i kto jak czuł

się z tym wszystkim. Owszem, są awantury. Lecz desperacja, awantura, epitety i pełne pretensji zarzuty,

chociaż pozwalają upuścić wiele z wewnętrznego napięcia, nie są rozmową. Atak rodzi kontratak. Natomiast

wszyscy żyjący blisko z osobą uzależnioną wiedzą, że otwarta i życzliwa rozmowa z alkoholikiem jest

niemożliwa.. Jego system iluzji i zaprzeczania, rodzaj wewnętrznego zakłamania, w którym żyje, nie dają

przystępu do wewnątrz ani faktom, ani ludzkim słowom. Atmosfera w rodzinie z problemem alkoholowym

przypomina burzę albo ciszę przed burzą.. Napięcie i rozładowanie, od których można uciec wychodząc z

domu albo izolując się słuchawkami na uszach, lekturą, którą się bardziej „ ćpa” niż czyta, światem własnych

marzeń lub nerwowym zajmowaniem się czymś, co wcale nie wymaga tyle energii i wysiłku- sprzątaniem,

czyszczeniem, układaniem w szafie, dzierganiem – pozwala jednak znaleźć ukojenie. W tej atmosferze

trudno odważyć się, a jeśli zbierze się na odwagę, trudno przebić się do mamy z kłopotami szkolnymi.

Wiadomo, że są większe sprawy i mam ma większe zmartwienia. Trudno podejść do syna i spytać, co u

niego, bo może napomknąć coś o przykrych wydarzeniach wczorajszego dnia. Matce nie można powiedzieć,

że nie ma się już siły, bo przecież przestrzegałaby nie wychodzić za niego za mąż. Wstyd koleżance

powiedzieć, że nie ma się już ani grosza, przecież ona wie, że mąż nieźle zarabia. I tak dalej. Martwe Pol

komunikacji związanej z piciem i jego skutkami paraliżuje otwartą i szczerą wymianę myśli z innymi

ludźmi. Sprawia, że ludzie są bardzo samotni, przez co ciężar życia zwiększa się wielokrotnie.

Wzajemność

Wzajemność oznacza, że ludzie na przemian jedno drugiemu są w stanie dawać oparcie, uwagę

podtrzymanie i energię. Role w rodzinie charakteryzują się pewną stałością. Matka przez wiele lat jest matką,

a dziecko dzieckiem, toteż kierunek wsparcia między nimi jest stały, dopóki dziecko nie stanie się dorosłe.

Lecz wszyscy wiemy, że jest wiele chwil i sytuacji, w których dorosłej i silnej osobie trzeba wsparcia i

pomocy i dobrze jest, gdy inni, nawet mniejsi, mogą jej to dać. Gdy ktoś wskutek okoliczności lub utraty sił

wypada ze swojej roli lub nie spełnia swojego zadania, jego aktywność przejmują inni. W zdrowej

psychologicznie rodzinie takie „ świadczenia” dzieją się naprzemiennie i są wzajemne. Dzisiaj ja oprę się na

tobie, jutro zaś dam oparcie tobie. Dzisiaj ja ciebie pocieszę, jutro ty mnie. Obdarzę cię maksymalną uwagą i

wyrozumiałością w twoich humorach, bo wielokrotnie doświadczyłam twojej mądrej wyrozumiałości w

moich chandrach.

W rodzinie z problemem alkoholowym

Brak jest wzajemności. Poprzez fakt, że alkoholik permanentnie nie wypełnia swojej roli: współmałżonka,

rodzica i partnera życiowego, poprzez fakt, że umowy z nią czy z nim są niespełniane a terminy

niedotrzymywane, wsparcie, energia i uwaga przepływają w jedną stronę. To alkoholikowi trzeba dawać

wsparcie, łatać jego niedociągnięcia, uważać na jego posunięcia, zabezpieczać jego zamierzenia. Ze strony

osoby uzależnionej nie można liczyć na to samo albo można liczyć w niewielkim tylko wymiarze. Jeśli brak

wzajemności trwa całe lata i dotyczy wielu istotnych dziedzin życia, w rodzinie powstaje atmosfera urazy.

To uraza sprawia, że pytanie, „ która godzina” może wywołać awanturę z ciężkim pobiciem.

Otwartość

Otwartość to połączenie ze światem. Połączenie ze światem zewnętrznym oznacza, że rodzina nie jest

zamknięta. Jest raczej jak żywa komórka półprzepuszczalną błoną. Istnieje wymiana. Przychodzą ludzie i

wychodzi się do ludzi. Wnikają idee, poglądy, informacje, które w rodzinie się przetwarza, jedne pozostawia,

inne usuwa, jako nieprzydatne lub niechciane. Wychodzi się ze swoimi trudnymi sprawami do innych ludzi,

by łatwiej znaleźć właściwy dystans do tego, co nadmiernie emocjonuje. Rodzina jest raczej okiem w sieci

społecznych powiązań niż izolowanym fragmentem układanki.

W rodzinie z problemem alkoholowym

Ludzie zamykają się przed innymi. Nie wywleka się brudów, a nie ma się, czym specjalnie pochwalić.

Ponieważ przestaje się zapraszać ludzi do siebie przez wstyd, co mogą zastać w domu, przestaje się

zapraszać ludzi do siebie przez wstyd, co mogą zastać w domu, przestaje się też ich odwiedzać, by nie

prowokować, zaproszeń i dopytywania się.

Lub odwrotnie: przestaje się odwiedzać innych w celach towarzyskich ze względu na niebezpieczeństwo

upicia się osoby uzależnionej, toteż nie ma okazji do rewanżu. Dzieci nie zapraszają kolegów, a że w tej

sprawie także obowiązuje pewna wymiana, wychodzą najdalej na ulicę Rodzina izoluje się. Zostają samotni,

niekontaktujący się ze sobą ludzie w izolowanej rodzinie. Bardzo trudno wyjść z tego zaklętego kręgu, by

sięgnąć po oparcie czy po prostu zwrócić się o pomoc. To zaś sprzyja zarówno chorobie alkoholowej, jak i

dysfunkcji całego systemu rodzinnego.

FAZY PRZYSTOSOWANIA DO ŻYCIA W RODZINIE Z PROBLEMEM

ALKOHOLOWYM

Rodzina musi sprostać wynikłym z frustracji i zamętu sytuacjom i czyni to głównie poprzez pewien rodzaj

przystosowania. Przystosowanie to jest naturalnie kosztowne z punktu widzenia zdrowia poszczególnych

członków tej rodziny. Wydaje się jednak, że aby przetrwać, jako rodzina ( nie rozwodząc się natychmiast po

ślubie) ludzie muszą przebyć względnie typową drogę. Wymienia się następujące fazy:

Faza 1

Pojawiają się incydenty nadmiernego picia i chociaż są sporadyczne, tworzą napięcia w układzie

małżeńskim. Rodzina ( najczęściej żona) podejmuje próby interwencji, ale wobec oporu osoby pijącej nie

odgrywają one większej roli. Rozwija się system wymówek, usprawiedliwień oraz obietnic, które są coraz

częściej niedotrzymywanie. Dominującą postawą wszystkich domowników jest zaprzeczanie obecności

problemu alkoholowego, przy równoczesnym gorączkowym poszukiwaniu „ powodów picia” w sytuacji

domowej, zawodowej, lub historii życia osoby pijącej.

Faza 2

Wraz z nasilaniem się incydentów alkoholowych rośnie izolacja rodziny. Coraz więcej myśli, energii i

aktywności jej członków koncentruje się wokół picia. Wzrasta napięcie i nabrzmiewają pretensje. Wyraźnie

pogarszają się relacje małżeńskie. Pojawiają się zaburzenia emocjonalne u dzieci. Podejmowane są próby

utrzymania struktury życia rodzinnego w niezmienionej postaci i zaprzeczanie, jakoby istniał poważny

problem alkoholowy.

Faza 3

Rodzina zaczyna rezygnować z próby sprawowania kontroli nad zachowaniami alkoholowymi i piciem

osoby uzależnionej ( w tym nad ilością wypijanego alkoholu). Jej członkowie zajmują się przede wszystkim

doraźnym zmniejszaniem kosztów picia. Rozwijają się rozliczne symptomy zaburzeń dziecięcych (

zaburzenia snu, łaknienia, zaburzenia emocjonalne, zaburzenia zachowania, trudności uczenia się, itp.) lub

utrwalają się u dzieci patologiczne wzory zachowania. Rodzina przeżywa chaos i dezorganizację, lecz powoli

kończą się złudzenia, co do „ poprawy „ alkoholika.

Faza 4

Żona ( lub ktoś inny z rodziny) całkowicie przejmuje kierowanie życiem rodzinnym traktując alkoholika jak

krnąbrne, duże dziecko. Litość i uczucia opiekuńcze stopniowo zastępują przeżywane poprzednio pretensje i

wrogość. Rodzina staję się trochę bardziej stabilna i zorganizowana w taki sposób, by zmniejszyć szkody

związane z piciem. Dzieci są już duże i mogą ( każde na swój sposób) włączyć się do tego zadania.

Faza 5

( Jeśli do niej dojdzie) Rodzina odseparuje się od nadal pijącego alkoholika. Następuje fizyczne lub/ i prawne

rozstanie. Może także do tego dojść przez opuszczenie domu przez alkoholika. Postępowanie żon jest

skoncentrowane na rozwiązywaniu problemów bytowych i emocjonalnych związanych z determinacją pod

hasłem „ uratować siebie”. Faza ta może sprzyjać rekonstrukcji psychicznej członków rodziny, w tym

wybaczeniu i poszukiwaniu nowych, jakości życia. Może nastąpić ucieczka od problemów alkoholowych i

od męża.

Faza 6

Żona (mąż) i dzieci dokonują reorganizacji rodziny i zaczynają żyć bez osoby uzależnionej. Oznacza to

uczenie się samodzielności, rozstawania z pretensjami i oczekiwaniami wobec alkoholika.

Faza 7

(Jeżeli nastąpi). Alkoholik osiąga stabilną abstynencję i rodzina stara się ponownie zorganizować w celu

włączenia alkoholika w rodzinne sprawy, co nie odbywa się bez poważnych problemów emocjonalnych.

Każda z tych faz może trwać wiele lat. Czasem przystosowanie do życia w rodzinie alkoholowej zatrzymuje

się na fazie czwartej i tak zostaje. Alkoholik orbituje na obrzeżach rodziny, gdy inni jej członkowie łatają

dziury w budżecie, porządku życiowym, uczuciowym, itd. i można powiedzieć, że „ jakoś sobie radzą”,

chociaż trudno tę sytuację uznać za zdrową i satysfakcjonującą.

Zespół cierpień i zaburzeń członków rodziny alkoholowej określa się pojęciem współuzależnienia (lub

koalkoholizmu). Obejmuje on następujące objawy:

 obsesję alkoholową ( myślenie o tym czy alkoholik upije się czy nie, w jakim stanie wróci, co zrobi,

jak zachować się, gdy przyjdzie pijany), co oznacza, że osoba, która nie pije także krąży wokół

alkoholu

 zaburzenia emocjonalne w postaci gwałtownych zmian nastroju ( huśtawka emocjonalna)

czarnowidztwo, nastroje depresyjne, zamęt uczuciowy.

 pustka duchowa w postaci nerwowej koncentracji na szczegółach życia codziennego, bez

niezbędnego dystansu do spraw drobnych, który zyskujemy przez zatrzymanie się i refleksję nad

sensem życia oraz bytowaniem w świecie duchowym. Wypływają stąd: rozpacz, desperacja i brak

nadziei.

 wspomaganie choroby alkoholowej przez zwolnienie alkoholika z odpowiedzialności za skutki jego

picia ( kłamstwo w celu osłonięcia go, tuszowanie wielu spraw, ochrona przed przykrościami, które

mogą być konsekwencją tego, że „ narozrabiał”, itp.)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: