Giełkot_mowa bezładana(1).pdf

GIEŁKOT ‐ mowa bezładna

Strona główna > Zaburzenia mowy > Rozpoznanie i terapia

Giełkot (ang. cluttering, niem. poltern, fran. bredouillement, łac. tachyphemia, tumultus sermonis, pol. mowa bezładna ) jest zaburzeniem mowy

trudnym do jednoznacznego zdefiniowania. Najbardziej znana definicja giełkotu brzmi:

„jest to zaburzenie mowy charakteryzujące się jego nieświadomością, małym zakresem uwagi, zakłóceniem percepcji, artykułowania i formułowania

wypowiedzi. Jest to również zaburzenie procesów myślowych programujących mowę, a bazujących na dziedzicznych predyspozycjach. GIEŁKOT

to mowa manifestująca Centralne Zaburzenie Mowy (Central Language Imbalance), które oddziaływuje na wszystkie kanały komunikacji, to jest na

czytanie, pisanie, rytm, muzykalność i zwykłe zachowanie” (Weiss, 1964, s.3).

Niektórzy autorzy kładą nacisk na jeden albo na kilka elementów powyższej definicji. Jedni twierdzą, że giełkot jest wyrazem wrodzonych

i dziedzicznych trudności wypowiadania się, inni zaś, że jest syndromem rozwojowym, będącym wyrazem ogólnych trudności językowych. Becker i Sovak

(1981) uważają, że giełkot to zaburzenie koordynacji mowy, wynikające z przyspieszonego tempa mówienia A zatem, giełkot rozwija się na bazie

konstytucjonalnych zadatków i może zawierać wszystkie lub kilka następujących cech:

1. mowę opóźnioną

2. zaburzenia artykulacyjne

3. słabą zdolność słuchowego różnicowania

4. trudności w czytaniu i pisaniu

5. zaburzenia lateralizacji

6. ogólną niezdarność

Karczmarek L. (1981) twierdzi, że giełkot to organiczne zaburzenie centralnego mechanizmu mowy, który charakteryzuje się:

1. szybkim tempem mówienia

2. powtórzeniami

3. opuszczaniem, a także krzyżowaniem sylab i wyrazów, szczególnie podczas czytania i pisania

4. redukcją grup spółgłoskowych

5. licznymi przejęzyczeniami w mówieniu, czytaniu i pisaniu.

Z przedstawionych wyżej prób definiowania giełkotu wynika, że zaburzenie to nie jest izolowaną jednostką nozologiczną, lecz przypomina syndrom,

więc stanowić może kombinację następujących zaburzeń:

1. psychologicznych, np.: zaburzeń koncentracji uwagi i chaotyczność myślenia, nieświadomości lub obojętnego stosunku do swego zaburzenia

mowy;

2. lingwistycznych, w postaci niepłynności mówienia i dysgramatyzmów, trudności w pisaniu i czytaniu, trudności w językowym formułowaniu

wypowiedzi, nieprawidłowego poczucia rytmu i melodii mowy;

3. fizjologicznych, np. dysrytmie oddechowe oraz subtelne zaburzenia w zakresie motoryki.

A zatem, im więcej występuje symptomów, tym wzrasta prawdopodobieństwo rozpoznania rzeczywistego giełkotu. Nie ma giełkotu bez objawów

niepłynnego mówienia. Jak podaje Tarkowski Z. (1999):

„giełkot to niepłynność niespastyczna, nielogofobiczna (brak lęku przed mówieniem), nieuświadomiona, prosta lub złożona. Dominuje tu niepłynność

semantyczno‐gramatyczna wynikająca z trudności w językowym formułowaniu chaotycznych myśli”.

Niepłynność mówienia występująca w giełkocie ‐ niezależnie od partnerów rozmowy i miejsca komunikacji ‐ ma charakter stały . Ten symptom także

różni giełkot od jąkania, gdzie niepłynność mowy jest zmienna, zależna od wielu czynników zewnętrznych (miejsce, rozmówca, itd.).

Giełkot bywa mylony z jąkaniem. Duże trudności diagnostyczno‐terapeutyczne występują również wtedy, gdy z jąkaniem współwystępuje giełkot. Jeżeli

więc rozpoznajemy przewagę objawów giełkotu, to najważniejszą zasadą terapii jest kierowanie uwagi pacjenta na swój sposób mówienia ‐ jest

to strategia odwrotna do terapii jąkania, gdzie wszelkimi sposobami odwraca się uwagę pacjenta od niepłynnego mówienia. Weiss założył, że giełkot

zwykle poprzedza jąkanie i utrzymuje się w jego wczesnej fazie. Tarnowski i Smul uważają, że przejście między jąkaniem a giełkotem przebiega na

poziomie fizjologicznym i psychologicznym, czyli z fizjologicznego punktu widzenia giełkot przekształca się w jąkanie wtedy, gdy dołączają się

nadmierne skurcze narządów mowy. Istnieje więc dość silny związek między jąkaniem a giełkotem, stąd trudno różnicować te zaburzenia mowy.

Etiologia

Giełkot jest zaburzeniem niespecyficznym, wielorakim. Rozpoczyna się w okresie wczesnego dzieciństwa i może trwać do okresu dojrzewania, a nawet

dłużej. Rozwija się na podłożu dziedzicznym, lub jest uwarunkowany organicznie stanowiąc „Centralne Zaburzenie Mowy” (patrz wykres).

wykres: „Centralne Zaburzenie Mowy”; źródło: Weiss (1964, s. 7)

Etiologia gełkotu nie jest znana, ale przypuszcza się, że jego przyczyny mają charakter dziedziczny, organiczny lub wieloczynnikowy. Weiss wskazuje

raczej na dziedziczne podłoże giełkotu. Uważa bowiem, że takie zaburzenia mowy jak: opóźniony rozwój mowy, dyslalia, giełkot, jąkanię, trudności

w czytaniu i pisaniu, oraz zakłócenia rytmu i muzykalności są ze sobą powiązane i mają wspólną patologiczną bazę, nazwaną przez autora „Centralnym

Zaburzeniem Mowy”. Baza ta jest dziedziczna ponieważ niemal w każdym przypadku giełkotu można się doszukać u jednego z rodziców (najczęściej

u ojca) różnorodnych zaburzeń mowy, których na ogół jest on nieświadomy. W typowym giełkocie brak jest typowych objawów neurologicznych,

jednakże jego symptomy mogą mieć organiczny „charakter” (podobieństwo cech).

Podstawowym objawem giełkotu jest TACHYLALIA (szybkie mówienie). Niektórzy autorzy twierdzą, że tachylalia jest przyczyną giełkotu, ale przecież

giełkot jest zaburzeniem języka, a nie elementów prozodycznych mowy, tj. rytmu, tempa czy melodii. Wystarczy więc nieco zwolnić tempo mówienia,

a znikają objawy niepłynnej mowy, powtarzanie, embolofrazje lub rewizje, ale nie w każdym przypadku. Okazało się, że tachylalia nie jest

obligatoryjna w mowie bezładnej (giełkocie). Dlatego też wyróżnia się dwie postacie:

l giełkot tachylaliczny

l giełkot nietachylaliczny

W obu rodzajach tachylalii podstawowym problemem jest niewspółmierność między sprawnością językową a zdolnościami umysłowymi.

W typowym giełkocie dziecko zaczyna późno mówić i nie jest to opóźnienie mowy, ale raczej nierównomierny rozwój funkcji językowych. W dalszym

rozwoju mowy zaczynają się pojawiać liczne objawy agramatyczne i dysgramatyczne, zaburzenia artykulacji. Objawy dyslalii mogą być prawie

niezauważalne, ale nasilają się, gdy dziecko mówi szybko, dość nerwowo i nie uświadamia sobie błędów w wymowie. Giełkot występuje czterokrotnie

częściej u mężczyzn niż u kobiet.

Terapia

Giełkot jest trudnym do usunięcia zaburzeniem mowy z uwagi na jego niespecyficzny charakter i mylące diagnostycznie podobieństwo objawów do

innych zaburzeń mowy. Kompleksowa terapia winna obejmować równocześnie terapię logopedyczną, psychoterapię oraz farmakoterapię.

Ustalenie właściwego tempa mówienia

Właściwe tempa mówienia można ustalać poprzez:

1. Wspólne śpiewanie sylab, wyrazów i zdań z równoczesnym wystukiwaniem rytmów ‐ poszukiwanie tempa najlepszego dla mowy pacjenta.

2. Porównywanie zapisów magnetofonowych wypowiedzi z giełkotem oraz wypowiedzi poprawnych. Warto przygotować kilka krótkich

tekstów, które polecimy pacjentowi do przeczytania. Uprzedzamy jednoczenie, że czytanie będzie nagrywane, ale nie wspominamy o tempie

czytania. Po dokonaniu nagrania odtwarzamy je i porównujemy z zapisem poprawnym. Ważne jest, by oba nagrania odtwarzane były

równocześnie. Ułatwia to bowiem pacjentowi wychwycenie różnic w tempie czytania i uświadamia mu jego zaburzenie.

3. Sylabizowanie ‐ wolne wypowiadanie poszczególnych sylab w równych przedziałach czasowych. Technikę tę stosuję po to, aby zademonstrować

pacjentom różnicę między mówieniem w normalnym i przyspieszonym tempie. Ćwiczenia w sylabizowaniu mogą być wzmocnione przez rytmiczne

wystukiwanie zgłosek, co pozwala na większą kontrolę szybkości wypowiedzi. Początkowo u pacjentów występują trudności w koordynacji

wypowiadania i wystukiwania sylab. Osoba z giełkotem może poprawnie sylabizować, a nierytmicznie stukać lub odwrotnie ‐ regularnie stukać,

a niewłaściwie sylabizować.

4. Mówienie w takt metronomu. Pacjent początkowo uczy się sylabizować zgodnie z taktem metronomu. Następnie polecamy wypowiadanie bardzo

krótkich zdań zgodnie z taktem metronomu. Gdy radzi sobie z tym zadaniem całkiem dobrze wówczas przystąpić można do głośnego czytania

tekstów, których długość jest systematycznie zwiększana. Teksty, ich długość i treść należy starannie dostosować do wieku i zainteresowań

pacjenta.

5. Wspólne (chóralne) czytanie tekstu z „dyrygentem”. Polega to na tym, że podczas wspólnego, zsynchronizowanego czytania prostego tekstu,

logopeda narzuca pacjentowi zwolnione tempo mówienia i rytm, a następnie stopniowo i niezauważalnie dla pacjenta ‐ ściszając i obniżając

nieco głos ‐ wycofuje się z roli „dyrygenta”. Wielokrotnie powtarzana technika pozwala pacjentowi nabrać wiary we własne możliwości, wyrabia

także wprawę w mówieniu we właściwym (zapamiętanym, wytrenowanym) dla pacjenta tempie.

Pokonywanie trudności w czytaniu

W celu przezwyciężenia trudności w czytaniu zastosować można następujące techniki:

1. Czytanie tekstu z przesłoną. Osoba z giełkotem ma tendencję do pobieżnego, mało uważnego śledzenia tekstu. Łatwo zaobserwować szybkie

ruchy gałek ocznych i częste powroty do początku zdania, powtarzanie. Aby wyeliminować lub przynajmniej zmniejszyć te trudności warto

wprowadzić przesłonę, tzw. papierowy lub tekturowy ekran, w którym znajduje się dziurka wielkości małej lub wielkiej litery. Pacjent śledząc

kolejno ukazujące się na ekranie litery, jednocześnie (w sposób wymuszony taką techniką) nie pomija i nie opuszcza kolejnych liter, a sama

wypowiedź staje się wolniejsza. Czytanie z przesłoną może spowodować niezrozumienie tekstu. Aby to sprawdzić, możemy poprosić pacjenta, by

ułożył dalszy ciąg czytanej historyjki lub opowiadania.

2. Czytanie wsteczne. Technika ta polega na tym, że pacjent czyta teksty od końca, może sylabizować, literować lub ale nie powinien omijać

żadnego elementu. Technika poprawia koncentrację uwagi i wymusza dokładność wykonywanego zadania.

3. Równoczesne pisanie i czytanie tekstu. Technika ta wydaje się trudna, jednak ma tę zaletę, że skłania do dokładniejszej percepcji tekstu i co

ważniejsze ‐ zwalnia tempo mówienia.

Rozwijanie zdolności muzyczno‐rytmicznych

1. Rozpoznawanie i powtarzanie struktur rytmicznych i melodycznych od prostych schematów do coraz bardziej skomplikowanych. Można tu

zastosować rysunki wzorów odtwarzanych rytmów (np. figury geometryczne, rysunki o umownym znaczeniu: wolno, szybko, długo, krótko, itp.).

zastosować rysunki wzorów odtwarzanych rytmów (np. figury geometryczne, rysunki o umownym znaczeniu: wolno, szybko, długo, krótko, itp.).

2. Przesadne (przerysowane) akcentowanie odpowiednich sylab.

3. Śpiewanie, nucenie prostych piosenek z równoczesnym wystukiwaniem, wyklaskiwaniem rytmu.

4. Śpiewanie krótkich tekstów na wybraną melodię.

Rozwijanie umiejętności wypowiadania się

Z praktyki logopedycznej znane są różne sposoby rozwijania werbalizacji, ale w przypadku giełkotu proponuje się następujące techniki:

1. Głośne i wyraźne czytanie tekstów. Wszystkie ćwiczenia w czytaniu przyczyniają się do poszerzenia słownictwa i to zarówno biernego, jak

i czynnego. Stwarzają również okazję do korygowania błędów w akcentowaniu i interpunkcji.

2. Recytacja. Recytacja wierszy ułatwia rytmiczne wypowiadanie usystematyzowanych myśli i wzbogaca słownictwo.

3. Odtwarzanie i tworzenie tekstów. Warto zachęcać osoby z giełkotem do dłuższego wypowiadania się, gdyż nawet inteligentni pacjenci są pod

tym względem nieco zahamowani. Aby przezwyciężyć opory można wzorcowo zademonstrować prawidłowy sposób budowania tekstu, a pacjenta

poprosić o jego odtworzenie w dowolny sposób.

4. Odtwarzanie wysłuchanego tekstu. Warto przygotować odpowiednie nagrania magnetofonowe, wideo, lub ciekawe krótkie teksty.

5. Odpowiadanie na pytania do wysłuchanego tekstu, oglądanych fotografii lub ilustracji tematycznych.

6. Opisywanie obrazka, kilkuelementowej historyjki obrazkowej przedmiotów, osób, zwierząt, zawodów, itp.

7. Relacjonowanie wybranych zdarzeń oraz streszczanie artykułów, książek, programów telewizyjnych.

8. Prowadzenie dialogu. W terapii dzieci cenne jest wykorzystanie teatrzyków kukiełkowych, pacynek i teatru cieni. W pracy z osobami dorosłymi

warto bazować na zainteresowaniach pacjenta.

Bardzo ważne jest, by u osób z giełkotem wyrobić nawyk formułowania myśli przed ich wypowiedzeniem, by mowa nie była monotonna i po prostu

nudna, stąd warto często przypominać: „pomyśl, zanim coś powiesz”. W początkowej fazie ćwiczeń logopedycznych pacjenci powinni robić długie pauzy

między kolejnymi zdaniami. Mowa powinna mieć przeciętne tempo. Dopiero gdy mowa nabiera lepszego tempa powinno się skracać pauzy, aż staną się

mało zauważalne. Praktyka pokazuje, że łatwiej jest kształtować monolog niż dialog, który jest podstawą komunikacji językowej. Pamiętajmy więc

o tym, by odpowiednio dużo czasu poświęcać ćwiczeniom dialogowym, wszak satysfakcjonującym efektem terapii giełkotu jest osiąganie etapu, gdy

pacjent zaczyna inicjować i podtrzymywać rozmowę, gdy jednocześnie wzrasta zrozumiałość jego wypowiedzi.

Zwiększanie koncentracji uwagi

1. Odejmowanie tej samej liczby (np. 2) od regularnie zmniejszających się liczb (np. 16, 14, 12);

2. Odejmowanie naprzemienne raz jednej liczby (np. 2), a raz drugiej (np. 1), w wyniku czego tworzymy ciąg liczbowy:20, 18, 17, 15, 14 itd.;

3. Uczenie się na pamięć bezsensownych krótkich zwrotów, wyrazów, wyliczanek, wierszy i ich powtarzanie.

Przedstawione ćwiczenia wykorzystywane są przede wszystkim w terapii logopedycznej, którą można i w wielu przypadkach powinno się wspomagać

oddziaływaniem psychokorekcyjnym, lub leczeniem farmakologicznym gdy zachodzi taka potrzeba.

Opracowanie: Marzena Mieszkowicz ‐ neurologopeda

Literatura:

1. Bartkowicz Z.‐ Nieletni z obniżoną sprawnością umysłową w zakładzie poprawczym; Lublin 1983;

2. Karczmarek B.: Mózgowe mechanizmy formowania wypowiedzi słownych, Lublin 1984;

3. Tarnowski Z. (w:) Diagnoza i terapia zaburzeń mowy (red.) Gałkowski T., Tarnowski Z., Zaleski T.; Wydawnictwo UMCS, Lublin 1993, s. 157

Strona główna > Zaburzenia mowy > Rozpoznanie i terapia

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: