ŁACIŃSKA TERMINOLOGIA PRAWNICZA
Alfabet łaciński składa się z 24 liter. Nie ma w nim takich liter jak „j” , „w” ale za to występuje „q”, „Q” i „v” w przeciwieństwie do alfabetu polskiego.
Langua Latina ->piszemy z dużej litery bo od nazwy
Do rodziny języków romańskich należy: francuski, włoski, hiszpański, portugalski, rumuński.
Podstawowe pojęcia:
- ius – prawo
- iuris – prawo – liczba pojedyńcza
- iura – prawo – liczba mnoga
- iuris publicum – prawo publiczne
- iuris privatum – prawo prywatne
- administratio – administracja, zarządzanie
Wymowa:
- i = [j], [i] np. iuventus [juventus], principium [principjum]/ inicium [inicjum]- początek, przed samogłoską wymawiamy jako [j] a przed spółgłoską jako [i]
- v = [w] np. Varsovia [Warsowia]
- c = [c], [k] -> [k] – w pisowni k występuje bardzo rzadko np. kalende – 1 dzień miesiąca. Przed „i” „e” „ae” czytamy jako [c] w innych przypadkach jako [k], cicer cum caule [cicer kum kaule] , causa [kauza] – przyczyna prawna, doctor honoris causa – doktor z przyczyny/ godności/ zaszczytu
- f = [f], ph = [f] np. fabula [fabula] – treść/ opowieść/ bajka, philosophus [filozofus] – miłośnik mądrości
- h = [h] herba – ziele/trawa
- th = [t] theatrum [teatrum] – teatr
- rh = [r] rhetor [retor] – mówca
- ch = [h] charta [harta] – karta / Magna charta libertatum – Wielka karta swobód/wolności, hipotheca [hipoteka] – hipoteka
- qu = [kw] np. aqua [akwa]- woda, quo vadis domine – dokąd idziesz panie
- s = [s]/ s = [z] np. signum [signum] – znak / signum tempori – znak czasu, caesar [cezar] – cesarz
- ti = [ti] / [tj] / [cj ] np. lectio[lektjo] / [lekcjo]
- u = [u] np. cura [ kura] – troska/gorliwość/ kuratela
- u = [w] np. -qu [kw]
- u = [w] np. –ngu np. lingua – język, sanguis [sangwis] – pomieszanie krwi
Dyftongi:
- ae = [e] np. caesar [cezar]
- oe = [e] np. poena [pena] – kara
- ea = [ea]
- eo = [eo]
- au = [au] np. aula
- eu = [eu] np. Europa
- wyjątki – ae = [ae] aër [aer] – powietrze / oe = [oe] – poësis [poesis], poëma [poema]
Pochodzenie imion i nazwisk
Np. Marcus Titus Cicero
Marcus – prenomen – imię
Titus – nomen gentile – nazwisko rodowe
Cicero – cognomen – przydomek
Córka po ojcu:
- imię od nazwiska rodowego ojca np. Tulia , jak miał kilka córek to np. Tulia starsza, Tulia I itd.
Syn po ojcu:
- przejecie nazwiska rodowego i przydomka bez zmian, imię było tylko inne
Źródła cywilizacji:
- Rzym – Kapitol – symbol prawa
- Ateny – Akropol – symbol sztuki
- Jerozolima – Golgota – symbol religii
Przekrój historyczny:
a. Założenie Rzymu (753 p.n.e)
b. Republika (500 p.n.e)
c. Pryncypat (27 p.n.e)
d. Dominat (284 n.e)
e. Rozłam na cesarstwo Wsch. i Zach. (395 n.e)
f. Upadek państwa Rzymskiego (476 n.e)
Od 27 p.n.e do 253 n.e czas prawa klasycznego
aquo urbe condita – od założenia miasta
urb – miasto
civitas – państwo
rex – król
magistratus – urzędnik państwowy
magistratura – urząd państwowy
megalopolis – duże miasto
urbis capitis – stolica
orbis – świat/koło/okrąg
universum – wszechświat
respublica – państwo (rzeczpubliczna)
aquem – do kiedy
honor – urząd
princeps – pierwszy obywatel
dominus – władca, pan
recipere – recepcja
vacatio legis – spoczynek prawa
fous – źródło prawa
fontes – źródła prawa
coquoscare – poznawać
casus –stan faktyczny / kazuistyka prawa – rozstrzyganie poszczególnych stanów faktycznych
Podział prawa:
- ius publicum - prawo publiczne – dotyczy całego państwa (prawo karne/finansowe/konstytucyjne/gospodarcze)
- ius privatum – prawo prywatne – dotyczy interesu poszczególnych jednostek
a. prawo rodzinne – ius gentium
b. prawo pretorskie
c. prawo cywilne – ius civile
d. „prawo urzędnicze – ius honorarium / „prawo sądownicze” – ius pretorium – nie tworzą prawa, wypaczenie przez tłumaczenie
e. prawo międzynarodowe – ius inter gentes
prawo naturalne – ius naturale
prawo boskie – ius divinum
prawo ludzkie – ius humanum
civis – obywatel
cives romani – obywatele rzymscy
civis romanum – obywatel rzymski
gentes –ród / naród / rodzina
facultas iuris –wydział prawa
collegium iuris
piaculum
Alma Mater –Uniwersytet (matka założycielka)
alimentum – środki żywności, pokarm
collegium Maius
crimen – przestępstwo
ius penale/ius criminale – prawo karne
cudzoziemiec
- prawo przedmiotowe
- prawo podmiotowe
ius cogens – prawo bezwzględnie obowiązujące
ius dispositivum – prawo względnie obowiązujące
reformacio – zmiana
subsydiarus – pomocniczy
prima facie – na pierwszy rzut oka
in principio – na początku
actiones in rem – skargi rzeczowe -> erga omnes – wobec wszystkich
actiones in persone – skargi osobowe -> inter partes –między stronami
ius ventus – prawo stare -> zastąpione przez nowelizacje
Novus rex nova lex – nowy król, nowa ustawa (nowe prawo)
iuris prudentia – znajomość prawa, prawoznawstwo
iuris consultius/ iurista clonsultius/ legista consultius – prawnik
iustitya – sprawiedliwość
ut eleganter Celsus definit ius est ars bonit et aequui – to co Celsus elegancko zdefiniował prawo jest sztuką stosowania tego co dobre i sprawiedliwe
ius est ars bonit et aequum – prawo jest sztuką stosowania tego co dobre i sprawiedliwe
ars – sztuka
aequum – słusznie/sprawiedliwie
aequites – słuszne /sprawiedliwe
lege artis – zgodnie z zasadami sztuki
ius aequum – prawo sprawiedliwe
licitum – dozwolone
illicitum – niedozwolone
Non omne, grad licet honestum est – nie wszystko dozwolone prawem jest uczciwe
honestas – uczciwość, rzetelność
humanitas – człowieczeństwo
fides – wiara, zaufanie
non licet – nie pozwala
licet – pozwala
Iuris percepta sunt haec – zasady prawa są następujące:
- honeste vivere –żyć uczciwie
- alterum non laedere – drugiemu nie szkodzić
- sum eurique tribiere – oddawać każdemu co mu się należy
Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum erique tribuendi – sprawiedliwość jest stałą i nie zmienną wolą oddania każdemu prawa, które mu się należy
constans - stały, niezmienny
Iustitia est fundamentum regnorum – sprawiedliwość jest fundamentem
Iustitia non debat claudicare – sprawiedliwość nie powinna kuleć
claudico; -are – kuleć
Fiat iustitia et perat mundus – niechaj będzie sprawiedliwość/ sprawiedliwości musi się stać zadość
Ubi societas ibi ius – tam gdzie społeczeństwo tam prawo
Iustitia <-> iniuria – niesprawiedliwość/szkoda/krzywda/bezprawie
Summum ius summa iniviria – wyższe prawo, większa krzywda
Volenti non fit iniuria –chcącemu nie dzieje się krzywda
Ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi
error iuris – błąd, co do prawa
error facti – błąd co do okoliczności faktycznej
lex/legis – ustawa(l.poj)
leges – ustawa(l.mn)
legislatio –ustawodawstwo
legislatura – organ zajmujący się tworzeniem prawa
legista – prawnik
legitimatis – uprawnienie
liberi legitymi – dzieci pochodzące z prawego małżeństwa
liberi naturales – dzieci z konkubinatu
matrimorium legitimum
lex lata
de lege lata
de lege ferenda
mutatis mutantis – wszystko co zmienione
derogatio – uchylenie ustawy
lex posterior derogat legi priori – ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą
lex specialis derogat legi generali – ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną
lege agere – działaś na podstawie ustawy
ago / ere – iść/działać/ procesować się
secundum legem –zgodne z prawem
contra legem – sprzecznie z prawem (ustawą)
ratio legis – cel ustawy
sens – uzasadnienie/motyw/cel/rozsądek/rozum
anima – dusza
animus –zamiar, duch, wola
Ratio legis est anima legis – cel ustawy jest duszą ustawy
praeter legem – obok ustawy
in fraundem legis – w celu obejścia ustawy
fraus –oszustwo
mos – zwyczaj/obyczaj
mores – zwyczaje/obyczaje
boni mores – dobre obyczaje
contra bonos mores – przeciwko dobrym obyczajom
Dura lex sed lex – twarde prawo
Lex retro non agit – prawo nie działa wstecz
Lex prospieit non respieit – ustawa (prawo) powinno działać do przodu nie wstecz
O tempora ! o mores! – co za czasy! Co za obyczaje!
Simplieitas legum amica – prostota jest przyjaciółką ustaw
Consensus facit legem – porozumienie tworzy ustawy
Urbi et orbi –orędzie miastu i światu
Aura urbis – utrzymanie porządku w mieście
Prawo karne:
crimina – przestępstwa
ius criminiale – prawo karne (w sensie prawa materialnego)
iudicium – sąd w znaczeniu składu sędziowskiego/ budynek sądu/ postępowanie sądowe
iudiucium criminalis – procedura karna
processus crminialis/ processus poenalis
penalizacja
depenalizacja – uchylenie karalności przestępstw
Nullum crimen sine lege – nie ma przestępstwa bez ustawy
Nullum crimen sine poena – nie ma przestępstwa bez kary
Nulla poena sine lege – nie ma kary bez ustawy
culpa – wina
dolus – podstęp, wina
dolus directus – zamiar bezpośredni popełnienia przestępstwa
dolus eventualis – zamiar pośredni popełnienia przestępstwa
Poena constituitur in emendationem hominum – karę ustanawia się w celu poprawienia ludzi
In dubio pro reo – w razie wątpliwości należy orzec na korzyść oskarżonego
Cogitationis poenom nemo patitur – nikt nie ponosi kary za myślenie
cogitatio – myślenie/zamiar
cognitio – poznanie/rozpoznanie/rozstrzygnięcie
kognicja prawa
prawu prywatnemu podlegają:
- rzeczy (rzeczowego)
- osoby (rodzinnego)
KPC – zbiór prawa procesowego cywilnego
contradictio - sprzeciw
contra – przeciwko
contradictorius – przeciwstawny, sprzeczny
iudicium privatum – proces cywilny
iudicium publicum – proces karny
processus -> sentencja (sententia) orzeczenie ->executio (egzekucja) – przymusowe wykonanie wyroku prawomocnego
actor(powód)->actio/contra (przeciwko) -> reus(pozwany)
iudex(sędzia) / iudices (sędziowie)
gui uis dicit – ten, który orzeka
dicit – twierdzić/mówić
dico – mówić/twierdzić/stanowić (l.poj)
diere – mówić/twierdzić/stanowić (l.mn)
iurisdictio – wymiar sprawiedliwości / władza sądownicza
jurysdykcja – władza sądownicza
ipso iure – z mocy samego prawa
pars – strona/ część np. współwłasności
pars pro toto – część zamiast całości
accusator (oskarżyciel) -> accusatio/contra reus(oskarżony) forum
accusatio – akt oskarżenia oskarżenie
forum – plac, sąd właściwy do rozpoznania, miejsce właściwe
competentia – właściwość sądu
Kryterium sporu decyduje jaki sąd będzie rozpoznawać sprawę:
- Actor sequitur forum rei – powód idzie za sądem miejsca zamieszkania pozwanego
- forum delicti commissi – sąd właściwy ze względu na miejsce popełnienia przestępstwa
exceptio – wyjątek, zarzut procesowy
- forum rei sitae – sąd miejsca położenia nieruchomości
- forum contractus – sąd miejsca zawarcia kontraktu
- perpetuatio fori – uwiecznienie sądu – niezmienność właściwości sądu pomimo zmiany podstaw jej właściwości
- prorogatio fori – umowna właściwość sądu
...
chomiczek2109