SYSTEM OCHRONY PRAWNEJ UE
1) Hierarchia źródeł prawa UE
W prawie wspólnotowym istnieje hierarchia źródeł prawa. Wiąże się ona z podziałem prawa na prawo pierwotne oraz prawo wtórne. Na szycie hierarchii źródeł prawa wspólnotowego znajdują się traktaty ustanawiające Wspólnoty. Wyższość traktatów nad pozostałym dorobkiem prawnym wynika z tego, że akty prawa wtórnego muszą znajdować oparcie w traktatach i właśnie na ich podstawie podlegają kontroli, co do swej legalności. Na czele hierarchii aktów prawnych Wspólnot Europejskich znajdują się traktaty założycielskie. Następny szczebel w systemie źródeł prawa wspólnotowego zajmują umowy międzynarodowe, które Wspólnota zawiera z państwami trzecimi (są one zawierane na podstawie kompetencji wspólnotowych i w trybie traktatowym). Zgodnie z art. 300 TWE akty organów Wspólnot muszą pozostawać z nimi zgodne. Następne miejsce w hierarchii źródeł prawa wspólnotowego zajmują akty prawa pochodnego, spośród których w pierwszej kolejności należy wymienić akty o charakterze wiążącym, czyli: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje. Zalecenia i opinie nie posiadają charakteru wiążącego, mają stanowić pomoc w procesie interpretacji oraz stosowania prawa wspólnotowego.
2) Rodzaje źródeł prawa UE
Pierwotne źródła prawa wspólnotowego to przede wszystkim traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich, są to dwa Traktaty Rzymskie z 25 marca 1957r., o powołaniu Wspólnoty Europejskiej (dawna EWG[1]) i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej[2] oraz załączone do nich aneksy i protokoły, z późniejszymi uzupełnieniami i poprawkami, wynikającymi z:
· Traktatu O Fuzji Organów (01.07.1967r.)
· Jednolitego Aktu Europejskiego (01.07.1987r.)
· Traktatu o Unii Europejskiej (01.11.1993r.)
· Traktatu Amsterdamskiego (01.05.1999r.)
· Traktatu z Nicei (01.02.2003r.)
Do źródeł pierwotnego prawa wspólnotowego zalicza się ponadto wszystkie traktaty o przystąpieniu nowych państw do Wspólnoty Europejskiej i Unii Europejskiej oraz ogólne zasady prawne recypowane z konstytucyjnych porządków prawnych państw członkowskich oraz wiążących je umów międzynarodowych do których należą np. wspólnotowe prawa podstawowe.
Prawo stanowione przez poszczególne instytucje (organy) Wspólnot jest nazywane prawem wtórnym (pochodnym), a akty prawne, będące efektem procesu decyzyjnego, są określane jako pochodne (wtórne) źródło prawa wspólnotowego. Każdy z niżej opisanych aktów wspólnotowych służy realizacji innych zadań prawnych i pozwala na osiągnięcie innych celów. Wspólnoty mogą – realizując swoje cele traktatowe – wydawać akty prawne o charakterze wiążącym oraz niewiążącym. Do wiążących należy zaliczyć rozporządzenia, dyrektywy oraz decyzje, natomiast do niewiążących należą zalecenia i opinie.
· Rozporządzenie
Rozporządzenie ma zasięg ogólny, tzn. zawiera normy prawne obowiązujące wszystkich, których dotyczy określona w tym akcie sytuacja. Obowiązuje w całości i we wszystkich państwach członkowskich – dotyczy zatem zarówno państw, jak i ich obywateli. Jest stosowane wprost (bezpośrednio), co oznacza, że nie wymaga żadnych dodatkowych zabiegów wdrażających rozporządzenie do porządku krajowego. Rozporządzenie nakłada obowiązki i nadaje prawa obywatelom Unii Europejskiej w sposób bezpośredni. Jest także wiążące dla samych państw członkowskich i ich instytucji, w tym także sądów, które są zobowiązane stosować je w swym orzecznictwie. Nadaje też prawa oraz nakłada obowiązki bezpośrednio na instytucje
Wspólnot Europejskich. Na przepisy rozporządzeń można powoływać się na równi z przepisami prawa krajowego. W sytuacji, gdy prawo krajowe jest sprzeczne z przepisami danego rozporządzenia, przepisy rozporządzenia posiadają pierwszeństwo stosowania przed prawem krajowym. Obowiązek uchylenia kolidującej z prawem wspólnotowym normy prawa krajowego spoczywa na państwie członkowskim UE. Rozporządzenie jest stosowane najczęściej w tych dziedzinach funkcjonowania UE, gdzie niezbędne jest ujednolicanie prawa państw członkowskich – np. Wspólna Polityka Rolna, polityka handlowa, transportowa,
polityka konkurencji. Do wydawania rozporządzeń, zgodnie z artykułem 249 TWE, są upoważnione następujące instytucje wspólnotowe: Parlament Europejski wspólnie z Radą UE, Rada UE, Komisja Europejska. Na podstawie art. 110 TWE wydawać rozporządzenia może również Europejski Bank Centralny w zakresie realizacji zadań wynikających z Unii Gospodarczej i Walutowej.
· Dyrektywa
Dyrektywa ma charakter wiążący, ale – inaczej niż rozporządzenie – nie jest, co do zasady bezpośrednio stosowana i obowiązuje jedynie adresatów, którymi są państwa członkowskie UE (wszystkie lub niektóre). Nie są natomiast adresatami dyrektywy inne podmioty prawa. Z tego względu, co do zasady dyrektywy nie są źródłami prawa i obowiązków dla jednostek. Zgodnie z art. 249 ust. 3 TWE dyrektywa wiąże, co do określonego celu, pozostawiając państwom członkowskim pewien zakres swobody, co do wyboru form i środków jego realizacji Państwa członkowskie – w celu wykonania dyrektywy – zobowiązane do wydania przepisów prawnych lub administracyjnych mających na celu jej wdrożenie. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości
Wspólnot Europejskich nie stanowi natomiast poprawnego wdrożenia dyrektywy samo jego stosowanie w ramach praktyki administracyjnej. Dyrektywa określa termin, do kiedy powinna być wdrożona do porządków prawnych państw członkowskich. Z
reguły jest to okres od 1 do 3 lat od uchwalenia dyrektywy. Pozwala ona – w odróżnieniu od rozporządzenia – zachować pewien stopień swobody przez państwa członkowskie przy podejmowaniu konkretnych środków do jej realizacji. Ten instrument pozwala również na poszanowanie odrębności krajowych porządków prawnych. W tym zakresie dyrektywy są instrumentem procesu harmonizacji prawa państw członkowskich. Jako instrument prawny stosowane są w różnorodnych dziedzinach prawa wspólnotowego w szczególności w odniesieniu do budowy rynku wewnętrznego, w ramach polityki socjalnej, ochronie środowiska i w innych obszarach. Instytucjami UE uprawnionymi do wydawania dyrektyw są: Parlament wspólnie z Radą UE, Rada UE oraz Komisja Europejska.
· Decyzja
Zgodnie z art. 249 ust. 4 TWE decyzja obowiązuje w całości tych, do których jest adresowana. Jest ona instrumentem prawnym stosowanym w konkretnych przypadkach. Tym, co różni decyzję od rozporządzenia, jest jej indywidualny charakter – jest skierowana do wskazanego adresata. Adresatami decyzji mogą być zarówno państwa członkowskie, jak i jednostki (osoby fizyczne i prawne). W porządkach prawnych państw członkowskich decyzji odpowiadają akty administracyjne. Decyzje stosuje się często w prawie konkurencji, polityce handlowej, w ramach Wspólnej Polityce Rolnej oraz Unii Gospodarczej i Walutowej.
Decyzje są wydawane przez Parlament Europejski wspólnie z Radą UE, Radę UE, Komisję Europejską oraz Europejski Bank Centralny.
· Zalecenia i Opinie
Zalecenia i opinie mają charakter aktów niewiążących. Mogą być uchwalane przez wszystkie organy Wspólnot Europejskich. Jako akty niewiążące, nie podlegają kontroli legalności ze strony Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich na podstawie art. 230 TWE. Znaczenie zaleceń i opinii polega przede wszystkim na wyrażaniu przez Radę UE, Parlament Europejski i Komisję Europejską (oraz inne instytucje) swojego stanowiska w określonych sprawach oraz na promowaniu postulatów, co do zachowania się adresatów tych aktów. Adresatami zaleceń i opinii mogą być zarówno Państwa członkowskie, jaki i osoby fizyczne lub prawne. Zalecenia są najczęściej uchwalane przez Komisję, rzadziej przez Radę UE. Są przede wszystkim kierowane do państw członkowskich. Natomiast opinie są najczęściej wykorzystywane w stosunkach pomiędzy samymi organami Wspólnot, wyrażającymi stanowisko w określonej sprawie. O ile opinia wyraża tylko stanowisko czy ocenę w danej w kwestii, o tyle zalecenie, oprócz cech właściwych opinii, zawiera rekomendacje do podjęcie przez adresata określonych działań.
Powyższy podział źródeł prawa wspólnotowego nie ma charakteru zamkniętego. Oprócz aktów wymienionych powyżej, do prawa pierwotnego i wtórnego, zaliczane są niekiedy również inne rodzaje źródeł prawa – niekiedy są one natomiast traktowane jako odrębna grupa źródeł prawa, wykraczająca poza powyższą klasyfikację:
- umowy zawierane przez Wspólnotę (np. Układ ustanawiający stowarzyszenie z Turcją z 1963 r.),
- konwencje zawierane przez państwa członkowskie „wewnątrz” UE (np. Konwencja w sprawie eliminowania podwójnego opodatkowania w przypadku korekty zysków powiązanych przedsiębiorstw z 1990 r.),
- akty prawa „miękkiego” – niewiążącego prawnie, lecz mającego istotnie praktyczne znaczenie. Można do nich zaliczyć uchwały (rezolucje), często przyjmowane przez Radę UE i Parlament Europejski, deklaracje dotyczące np. perspektyw dalszego rozwoju integracji w ramach UE czy programy działań, przyjmowane przez Radę UE lub Komisję Europejską, czy wytyczne Komisji Europejskiej ujawniające intencje działania w zakresie określonych zagadnień, np. równouprawnienia męż...
ulcik99