Język czeski.pdf

Język czeski

Čeština

Obszar

Czechy , Słowacja , USA, Kanada , Niemcy , Austria, Australia , Ukraina

Liczba mówiących

ok. 12 milionów

Ranking

73.

Klasyfikacja genetyczna Języki indoeuropejskie

• Języki słowiańskie

• Języki zachodniosłowiańskie

• Języki czesko-słowackie

• Język czeski

Pismo

łacińskie

Status oficjalny

język urzędowy

Czechy , jeden z urzędowych w Unii Europejskiej

Regulowany przez

Instytut Języka Czeskiego

Kody języka

ISO 639- 1

ISO 639-2

cze/ces

ISO 639-3

ces

SIL

CES

W Wikipedii

Zobacz też: język, języki świata

Wikipedia w języku czeskim

W Wikisłownik u: Słownik języka czeskiego

Język czeski

Język czeski (cs. čeština lub český jazyk ) –

język z grupy języków zachodniosłowiańskich,

stanowiących część rodziny język ów

indoeuropejskich. Najbliżej spokrewniony jest

ze słowackim , śląskim, polskim, kaszubskim

oraz dwoma językami łużyckimi .

Wywodzi się z języka praindoeuropejskiego za

pośrednictwem języka prasłowiańskiego. W

mowie rozwijał się od X wieku . Pierwsze

zabytki języka czeskiego pochodzą z XI I

stulecia; język literacki r ozwinął się w XIV w.

Jest językiem ojczystym dla ok. 12 milionów

ludzi, z tego ponad 10 milionów to mieszkańcy

Czech. Resztę stanowią przede wszystkim

imigranci i ich potomkowie w takich krajach,

jak Słowacja, Stany Zjednoczone, Kanada,

Niemcy, Austria , Australia czy Ukraina . Jest na

73. miejscu wśród najczęściej używanych

języków świata.

Język czeski należy do języków fleksyjnych,

charakteryzujących się rozbudowaną deklinacją

i koniugacją. Do zapisu używa alfabet u

łacińskiego, wzbogaconego o zn aki

diakrytyczne ( zobacz alfabet czeski) . W

wymowie charakteryzuje się akcente m

dynamicznym p adającym na pierwszą sylabę

( akcent inicjalny ), istnieniem długich

samogłosek o raz specyficzną głoską ř .

Wyróżnia się cztery główne zespoły jego

dialektó w:

Języki i dialekty Europy Środkowo-Wschodniej

czeskie

właściwe,

środkowomorawskie

(hanackie),

wschodniomorawskie i laskie .

Jest językiem urzędowym w Czechach o raz

jednym z języków urzędowych U nii

Europejskiej. Regulacją zajmuje się Instytu t

Języka Czeskiego Akademii Nauk Republik i

Czeskiej .

Wymowa czeskich samogłosek według The

Handbook of the International Phonetic

Association .

Historia języka czeskiego

Czesko-słowacka podgrupa etniczno-językowa wyodrębniła się w wieku IX, kiedy to migracje Madziarów odcięły ją

od Słowian południowych i spowodowała jej zwrócenie się w kierunku Słowian zachodnich .

Najstarsze zabytki języka czeskiego pochodzą z XII w. ( Kronika Kosmasa) . W XIII i XIV w. rozwija się religijne

(hymn do św. Wacława jest starszy przynajmniej o 200 lat od polskiej Bogurodzicy Wikipedia:Weryfikowalność) i

świeckie piśmiennictwo w tym języku, wcześniej w użyciu był język staro-cerkiewno-słowiański, który był językiem

Język czeski

piśmiennym państwa wielkomorawskiego. Od tego czasu następuje okres rozkwitu języka czeskiego, zwłaszcza

dzięki działalności Jana Husa . W okresie od X do XVI w. język czeski wywarł znaczący wpływ na słownictwo i

ortografię języka polskiego .

Od roku 1620 , po przegranej z Habsburgami, następuje upadek języka, który staje się językiem chłopstwa, podczas

gdy szlachta i mieszczaństwo posługuje się niemieckim .

Dopiero pod koniec XVIII w. budzi się na nowo czeska świadomość narodowa i potrzeba wskrzeszenia języka

czeskiego. W XIX w. kształtuje się współczesny język literacki ( spisovná čeština ), do czego przyczynił się znany

czeski lingwista Josef Jungmann. Do XVI -wiecznego słownictwa czeskiego, wprowadził on wiele wyrazów

gwarowych oraz z innych języków słowiańskich, pochodzenia polskiego lub rosyjskiego.

Fonetyka i pisownia

Do głównych różnic w stosunku do języka polskiego należą:

• zachowanie iloczas u samogłosek

• zanik samogłosek nosowych

• zgłoskotwórcze r i l ( sonant y)

• wprowadzenie rozróżnienia między dźwięcznym laryngalnym h [ ɦ ] a bezdźwięcznym welarnym ch [ x] (po tym

jak w XV-XVI w. pierwotne g przeszło w h : główny to hlavní ).

Do zapisu języka czeskiego stosuje się zmodyfikowany alfabet łaciński , tzw. alfabet husycki . Czeska abeceda liczy

42 litery:

Aa Áá B b Cc Čč D d Ďď E e Éé Ěě Ff Gg Hh CHch Ii Íí J j Kk Ll Mm Nn Ňň Oo Óó Pp Qq Rr Řř Ss Šš Tt Ťť Uu Úú

Ůů Vv Ww Xx Yy Ýý Zz Žž

Znaki diakrytyczne t o kreseczka ( čárka ), kółko ( kroužek ) i daszek ( háček , ť i ď to również litery z daszkami).

• Kreseczka nad samogłoską oznacza długą wymowę.

• Ů odpowiada polskiemu ó i wymawia się identycznie jak ú , ale ů nie pojawia się na początku wyrazów, a ú

pojawia się w środku tylko w wyrazach obcych i złożeniach, a na końcu nigdy.

• I i y oraz í i ý wymawia się jednakowo, z jednym wyjątkiem: t , d , n w wyrazach rdzennie czeskich przed i i í

wymawia się jak ť , ď , ň . ( Ny , ný oraz ni i ní w wyrazach obcych wymawia się możliwie twardo, w sposób trudny

dla Polaka. Oczywiście również si , zi , ci wymawia się możliwie twardo, jak w wyrazach sinus , bezimienny ,

cirrus .

• Czeskie samogłoski krótkie i długie zazwyczaj odpowiadają barwą polskim (zobacz [ ɛ ] , [ ä] , [ u] ). Jedynie czeskie

o / ó jest zwykle nieco węższe [ o ̞ ] (niekiedy, zwłaszcza w Pradze i Czechach właściwych jak polskie: [ ɔ ]), czeskie

i / y wymawia się pośrednio między polskimi i a y ([ ɪ ]) ( í / ý ma barwę polskiego i ([ i] )), a krótkie u niekiedy

interpretuje się jako [ ʊ ].

• Ě odpowiada polskiemu ie , z tym, że

• jedynie tě , dě , ně wymawia się jak ťe , ďe , ńe ;

• bě , pě , vě wymawia się raczej jak bje , pje , wje .

• mě wymawia się jak mńe .

• inne spółgłoski, w tym f , w ogóle nie ulegają zmiękczeniu.

• Połączenia ou i obce au wymawia się jak jedną sylabę, czyli oł , ał .

• R i l między spółgłoskami i na końcu wyrazu po spółgłosce są zgłoskotwórcze (tworzą sylaby )

• Ť , ď wymawia się jak bardzo krótkie ć , dź . (Mają się do t , d tak jak polskie ć , dź do c , dz .)

• Ň równa się polskiemu ń .

• Š , č , ž odpowiadają polskim sz , cz , ż , a ich wymowa jest pośrednia między sz , cz , ż , a ś , ć , ź .

• Ř odpowiada polskiemu rz , a jego wymowa, w przybliżeniu r i ż (lub sz , kiedy polskie rz wymawia się jak sz )

jednocześnie, jest trudna nawet dla Czechów.

Język czeski

• Dwuznak ch w słownikach traktuje się jak osobną literę znajdującą się po h (Ale normalnie tylko c jest wielkie,

np.: Chtěl být blíže k přírodě. – Chciał być bliżej przyrody. ). Wymawia się go bezdźwięcznie, jak polskie ch ,

natomiast h wymawia się dźwięcznie.

• V odpowiada polskiemu w .

• Litery j na początku wyrazu przed spółgłoskami nie wymawia się, np. jsem /sem/ ( jestem ), jmeno /meno/ ( imię ).

• Inaczej niż w polskim podwójone spółgłoski wymawia się jak jedną.

• Pojawiające się w wyrazach obcych dž wymawia się jak polskie dż (?).

• G , x , q , w i ó używa się wyłącznie w wyrazach obcych, np. hamburger , galaxie ( galaktyka ), tón ( ton ).

• Miękkotematowe rzeczowniki żeńskie obcego pochodzenia (jak wyżej wspomniane galaxie , Lucie , Francie )

wymawia się odpowiednio /galaksije/ , /lucije/ , /francije/ . Zasadniczo wszystkie połączenia i- z samogłoskami w

wyrazach obcego pochodzenia wymawiane są jako /ij-/ (np. impresionista wymawiany jest jako /impresijonista/ .

• Partykuła ne z czasownikami pisana jest łącznie, inaczej niż w języku polskim: nepoužívám ( nie używam ).

• Akcent pada zawsze na pierwszą sylabę.

Gramatyka

Podstawy gramatyki języka czeskiego są podobne do języka polskiego. Podobnie jak w polszczyźnie występuje

siedem przypadków rzeczownika. Jednakże ten (nawet w liczbie mnogiej) zawsze pozostaje w swoim rodzaju ( on,

ona, ono ⇒ oni, ony, ona ). Znacznie trudniej sytuacja przedstawia się ze składnią ( slovosled ), która nosi w sobie

głębokie znamiona niemczyzny Wikipedia:Weryfikowalność.

W przeczeniu przypadek dopełnienia nie zmienia się, w przeciwieństwie do języka polskiego. Np.

pol. Mam dom. (biernik)

cz. Mám dům. (4. pád – biernik)

pol. Nie mam domu. (dopełniacz)

cz. Nemám dům. (4. pád – biernik)

Słownictwo

Czeskie słownictwo tylko na podstawowym poziomie jest podobne do polskiego. Należy jednak pamiętać, że

niektóre wyrazy polskie mogą mieć dla Czechów znaczenie wulgarne (np.: odpowiednik polskiego szukać oznacza w

sposób bardzo wulgarny czynność spółkowania), albo też zupełnie inne (np. důvod to nie dowód a powód). W

niektórych przypadkach czeszczyzna może słusznie wydawać się podobna do staropolszczyzny i współczesnego

języka śląskiego.

Ponadto w języku czeskim nie brakuje kalk językowych z języka niemieckiego, który kiedyś dominował na terenach

dzisiejszej Republiki Czeskiej. Dominacja ta, a następnie oczyszczanie języka zastępowaniem obcych słów

wyrazami pochodzenia słowiańskiego spowodowały, iż czeszczyzna jest często podobna, pod względem

syntaktycznym i słowotwórczym, do języka niemieckiego.

cz. jednadvacet (dvacet jedna)

niem. e inundzwanzig

pol. d wadzieścia jeden

cz. Viděl jsem ho přicházet.

niem. I ch habe ihn kommen sehen

pol. Widziałem go, jak przychodzi.

cz. Chtěla bych si dát (nechat) obarvit vlasy.

niem. I ch möchte mir die Haare färben lassen.

Język czeski

pol. Chciałabym ufarbować włosy.

cz. Můj pes slyší na jméno Džok.

niem. Mein Hund hört auf den Namen Dżok.

pol. Mój pies wabi się Dżok.

Powstanie i rozwój

Język czeski powstał z języka prasłowiańskiego. Należy do grupy zachodniej , chociaż rozwój grup typu TorT [1] (ale

już nie orT -) odbył się tak, jak w grupie południowej .

k or va > k ra va > k rá va ( pol. k ro wa < k ro va)

m el ko > m lě ko > m lé ko ( pol. m le ko < m le ko)

ol ketь > lo ketь > lo ket ( pol. ło kieć)

Poniżej przedstawiono historię języka czeskiego w porównaniu z historią języka polskiego :

• Prelabializacja przed ą nie zaszła, za to zaszła w gwarach i języku potocznym przed o:

pol. wę giel, cz. uhlí

o ko > o ko, gwarowe vo ko ( pol. o ko)

• šč, ždž > šť, žď i zanik zwarcia: dz´ > z, g > h

šč itъ > št ít ( pol. szcz yt)

no dz ě > no z e ( pol. no dz e)

g ostь > h ost ( pol. g ość)

• Przemiany samogłosek

• i, y, e, a, o, u przetrwały w zasadzie bez zmian (brak miękczenia przed e)

v e slo > v e slo ( pol. w io sło)

d a rъ > d a r ( pol. d a r)

d o brъjь > d o brý ( pol. d o bry)

v o da > v o da ( pol. w o da)

u xo > u cho ( pol. u cho)

• ь, ъ > 0, e (rozwój jerów jak w polskim, ale brak miękczenia przed ь)

p ь s ъ > p e s ale p ь sa > psa ( pol. p ie s, psa)

s ъ n ъ > s e n ( pol. s e n)

• ě > ´e

b ě gъ > b ě h ( pol. b ie g)

p ě na > p ě na ( pol. p ia na)

• ą > u; ę > ´e, a (zanik nosowości. ´e < ę raczej przed miękkimi spółgłoskami)

nog ą > noh u ( pol. n og ę )

p ę tь > p ě t ( pol. p ię ć)

p ę tъjь > p á tý ( pol. p ią ty)

• jedynie spółgłoska r była miękczona konsekwentnie, co upodobniło ją do k, g, x zmiękczonych w okresie

prasłowiańskim

r edk- > ř edkvička ( pol. rz odkiewka)

r ęd- > ř ada ( pol. rz ąd)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: