Nauka o polityce (międzynarodowe stosunki polityczne).
Tematy:
1. Pojęcie państwa i polityki
2. Systemy polityczne – pojęcie systemu politycznego i typologizacja, czyli typy systemów
3. System parlamentarno-gabinetowy
4. System prezydencki i system mieszany
5. Demokracja konsacyjna. System konwentu
6. Systemy wyborcze.
7. Polskie wybory do parlamentu i prezydenckie.
8. Niedemokratyczne systemy polityczne.
9. Sposoby przejścia od systemu niedemokratycznego do demokratycznego.
I. POJĘCIE PAŃSTWA I POLITYKI
1.Porównaj system parlamentarno – gabinetowy (system w Anglii) z systemem prezydenckim (system amerykański).
System parlamentarno – gabinetowy występuje w Anglii, natomiast system prezydencki występuje w Stanach Zjednoczonych.
W systemie parlamentarno – gabinetowym władza wykonawcza odpowiada przed Parlamentem, natomiast w systemie prezydenckim władza wykonawcza nie odpowiada przed Parlamentem. W systemie parlamentarno – gabinetowym rządzi Król, natomiast w systemie prezydenckim rządzi Prezydent pochodzący z wyboru.
2.Czym jest polityka?
Polityka – jest to pojęcie (podejście) wieloznaczne, definiowane jest różnie.
Polityka – jest świadomą i celową działalnością zmierzającą do zdobycia lub utrzymania władzy i jest realizowana przez grupę większą bądź mniejszą po to aby realizować jakiś problem własny.
Polityka – jest to działalność prowadzona przez jakąś zorganizowaną grupę ludzi. Zmierza się przez tą działalność do zdobycia władzy lub utrzymania władzy, zdobycia wpływu na władzę.
Władza – wszelka władza jednej grupy ludzi nad inną grupą ludzi na zasadzie przymusu zorganizowanego.
Musi istnieć podział w społeczeństwie na tych, którzy tę władzę sprawują i na tych, którzy się jej podporządkowują. Musi być zorganizowany przymus np. normy prawne, przez istnienie wojska, policji, przez środki.
Przez władzę państwową rozumiemy wykonywanie (realizowanie) władzy przez aparat państwa.
5 podejść do polityki
a) ujęcie formalno-prawne – wg niego polityka to działalność aparatu państwowego i normy prawne regulujące tą działalność
b) ujęcie behawiuralne – wg niego polityka określana jest w kategoriach władzy w różnych płaszczyznach życia społecznego
c) ujęcie funkcjonalne – polityka rozumiana jest jako f-cja systemu społecznego
d) ujęcie racjonalne – polityka jest podejmowaniem decyzji w procesie sprawowania władzy i gry o władzę
e) ujęcie postbehawiuralne – wg niego polityka to rozwiązywanie problemów społecznych wynikających z deficytu dobrobytu
Polityka (policy) –jest to podejmowanie przez jednostkę czy też grupę ludzi decyzji, które dotyczą wyboru celów, sposobów, metod jakimi dysponuje polityka. Polityką są praktyczne działania polityczne podejmowane przez różne osoby podmioty.
Polityka (politics) –jest procesem jaki zachodzi w systemie społecznym. Proces ten polega na selekcjonowaniu, porządkowaniu celów tego systemu z różnych punktów widzenia.
3.Cechy definicyjne państwa (funkcje).
Państwo jest tą organizacją, która do sprawowania polityki i władzy jest stworzona.
Państwo – jest organizacją społeczną o kilku cechach:
1. jest organizacją polityczną – to jest ta organizacja, która zajmuje się rządzeniem, sprawuje władzę, kieruje społeczeństwem.
Państwo - jest to jedyna organizacja realizująca politykę wobec całego społeczeństwa i na całym terytorium państwa, natomiast partie polityczne realizują politykę wobec danej części społeczeństwa i na części terytorium państwa.
2. jest to organizacja przymusowa (przymusowość państwa).
Dwa aspekty przymusowości państwa (cechy właściwe dla organizacji państwowej):
a) należy się do tej organizacji nie na zasadzie dobrowolności ale na zasadzie przymusowości. Kiedy się rodzimy już jesteśmy obywatelami państwa. Przymusowość jest sformalizowana obywatelstwem.
b) państwo i tylko państwo dysponuje środkami przymusu państwowego: od norm prawnych po przemoc fizyczną (wojsko, policja, więzienia).
3. cecha charakterystyczna tylko dla państwa – państwo obejmuje całe społeczeństwo, natomiast organizacje obejmują tylko część społeczeństwa.
4. państwo jest organizacją terytorialną tzn., że jej władztwo jest zamknięte na określonym granicami terytorium i obejmuje ludność określonego terytorium. Terytorialność państwa oznacza, że może realizować swoje zwierzchnictwo w określonych granicach. Ludność zamieszkała na terytorium danego państwa nie może być władztwem innego państwa.
5. państwo jest wyposażone w swoisty (inny niż inne państwa) aparat tzn. charakterystyczny wyłącznie dla państwa.
a) jest on największy. Żadna inna organizacja nie ma tak rozbudowanego aparatu.
Aparat państwa składa się z: Prezydenta, Parlamentu, izb, itd.
b) jedyny aparat dysponujący środkami przymusu, tym fizycznego. Żaden inny aparat nie dysponuje takimi środkami.
6. państwo jest to organizacja, która spełnia określone funkcje, takie, których nie spełnia inna organizacja np.:
a) prowadzenie polityki międzynarodowej.
b) obrona państwa.
7. państwo jest organizacją suwerenną. Żadna inna organizacja istniejąca w danym kraju nie jest organizacją suwerenną.
Suwerenność państwa – oznacza to, że państwo sprawuje zwierzchność według własnych reguł. Władza państwowa nie jest pochodna od innej władzy. Pochodzi z wyboru społecznego.
Suwerenność możemy rozpatrywać w aspekcie zewnętrznym i wewnętrznym.
Aspekt zewnętrzny – państwo jest niezależne w sposób przymusowy od innych organizacji. Państwo nabywa prawo decydowania o innych.
Aspekt wewnętrzny – państwo narzuca reguły gry innym organizacjom istniejącym w danym państwie a nie odwrotnie. Państwo decyduje jakie są reguły gry a nie odwrotnie.
8. Państwo jest organizacją klasową.
Ta cecha jest sporna.
Historyczny charakter cechy:
a) państwo służy określonej klasie społecznej, czyli klasie która sprawuje władzę. W niewolnictwie, feudalizmie, wczesnym kapitalizmie możemy mówić o tej cesze.
Dzisiaj klasowość państwa jest cechą przeszłą.
Państwo jako organizacja o takich cechach jak powołanie do władzy powstała dopiero w momencie, kiedy społeczeństwo rozbiło się na klasy.
Państwo dzieli się na rządzących i rządzonych.
II. SYSTEMY POLITYCZNE – POJĘCIE I KLASYFIKACJA (TYPOLOGIA)
Nie ma jednoznacznej definicji systemu politycznego. Do lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku większość definicji „systemu politycznego” była definicjami formalno – prawnymi.
System polityczny może być przedstawiony w ujęciu instytucjonalnym.
4.David Easton (Iston) (amerykański politolog) zaproponował definicję systemu politycznego. Uznał on, że opisywanie systemu politycznego tylko instytucjami i normami prawnymi jest tylko fragmentem pewnej rzeczywistości. Trzeba dołożyć do tej definicji co najmniej dwa elementy. Trzeba brać pod uwagę masowe zachowania ludzi zakorzenione w tradycji. Trzeba analizować te organizacje i te instytucje, które wprawdzie nie są wynikiem nakazu prawnego, ale które odgrywają w życiu bardzo ważne role, np. partie polityczne.
Elementy systemu politycznego:
a) instytucje;
b) normy prawne;
c) masowe zachowania ludzi.
5.David Easton powiedział, że system polityczny (Def.) jest pewną zespoloną całością na którą się składają się 4 elementy:
a)instytucje;
b)normy prawne konstytuujące te instytucje;
c)utrwalone tradycją masowe zachowania ludzi;
d)także organizacje czy instytucje, które nie muszą powstawać w wyniku istnienia pewnej normy prawnej, ale w życiu politycznym odgrywają bardzo ważną rolę, np. partie polityczne.
6.Opisywanie systemu politycznego.
Jeżeli mówimy, że system polityczny jest zespoloną całością to zachodzi tu pytanie – w jakim stopniu system polityczny, np. Polski, Sudanu jest zharmonizowaną całością? Czy system państwa jest systemem zespolonym? Czy tam wszystko jest dobrze? Często w literaturze system państwa jest porównywany do organizmu ludzkiego.
Jeżeli te 4 elementy są dobrze zespolone to taki system nie przynosi sensacji na pierwszych stronach gazet. Natomiast, jeżeli te 4 elementy nie są za dobrze zespolone, np. jedna instytucja działa przeciwko drugiej instytucji, to trzeba powiedzieć, że to jest system polityczny słabo zespolony.
Każde państwo ma własny system polityczny. Każdy system polityczny jest otoczony innymi systemami politycznymi.
System polityczny nie wypełnia całej płaszczyzny państwa i społeczeństwa. Istnieją przestrzenie, które nie są systemem politycznym. Inne systemy polityczne determinują zachowanie danego systemu politycznego.
Systemy polityczne są zdeterminowane otoczeniem zewnętrznym (czyli innymi systemami politycznymi) i wewnętrznym.
Dla systemu politycznego Polski większe oddziaływanie ma system polityczny Niemiec, Rosji, niż system polityczny Ugandy.
Otoczenie zewnętrzne systemu politycznego– to są wszystkie inne systemy polityczne. Determinują funkcjonowanie każdego innego systemu.
Otoczenie (środowisko) wewnętrzne systemu politycznego – jest to wszystko co składa się na społeczeństwo, ale nie jest systemem politycznym (polityką).
Systemowa analiza według propozycji Davida Eastona zakłada, że trzeba badać relacje systemu politycznego do społeczeństwa.
Rozgraniczamy tą sferę na to:
a) co jest systemem politycznym;
b) co nie jest systemem politycznym.
Nie możemy powiedzieć, że zakres (rozmiary) systemu politycznego w poszczególnych krajach są identyczne, podobne. Płaszczyzna systemu politycznego się zmienia – raz się rozszerza, raz się kurczy. Robić to może również historycznie. W XIX wieku państwo ingerowało tylko wtedy, kiedy naruszało się prawo. W początkach XX wieku już jest interwencjonizm państwowy. Państwo interweniuje w przestrzeń pozaprawną (w ekonomię itp.). System polityczny rozprzestrzenił się na wszystkie dziedziny życia.
Nie ma nic takiego – jak stałe granice systemu politycznego.
Granice systemu politycznego, zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne są płynne. Granice systemu politycznego niektórych państw zaczynają się kurczyć. Polski system polityczny skurczył się niesamowicie.
Żeby określić jakiś system polityczny, żeby wiedzieć o nim coś bliższego trzeba analizować – czy istnieje skłonność do zakładania partii politycznych czy też nie; czy istnieje możliwość oddawania głosu małej czy większej grupy ludzi.
7.Kryteria klasyfikacji systemów politycznych.
Systemy polityczne się klasyfikuje. Grupuje się je według istotnych podobieństw. Trzeba ustalić kryterium w jakim będziemy grupować systemy polityczne.
Za kryterium klasyfikacji systemów politycznych przyjęto kryterium podziału państw na państwa socjalistyczne i państwa kapitalistyczne. Inne kryterium klasyfikacji systemów politycznych to podział systemów politycznych na systemy demokratyczne i systemy niedemokratyczne.
8.Juan Linz (hiszpański politolog) powiedział, że wszystko co nie jest demokratyczne nie jest totalitarne. Może być niedemokratyczne i nie totalitarne. Powiedział on, że są państwa autorytarne, a nadto są też państwa, które są tradycyjnie niedemokratyczne.
Systemy polityczne dzielimy na demokratyczne i niedemokratyczne.
SYSTEMY DEMOKRATYCZNE.
Podstawowe elementy, które powodują, że dany system możemy nazwać systemem demokratycznym. Jeżeli te elementy występują to dany system możemy nazwać systemem demokratycznym, a jeżeli te elementy nie występują to danego systemu nie możemy nazwać systemem demokratycznym. Możemy go nazwać systemem niedemokratycznym.
9.Podstawowe elementy demokracji:
a) wolne uczciwie przeprowadzone wybory do ciał i instytucji, które tworzą prawo lub stanowią władzę wykonawczą (wybory parlamentarne i prezydenckie). Wybory muszą być przeprowadzane cyklicznie (cykliczność wyborów);
b) musi w tych systemach istnieć jednocześnie wolność słowa i stowarzyszeń – możliwość swobodnego tworzenia organizacji, partii, wolność prasy, możliwość wypowiadania czegoś innego niż władze;
c) muszą tu być rządy prawo gwarantujące, ochronę praw mniejszości.
d) władza wybrana jest na określoną kadencję.
Czy te trzy cechy muszą występować w jakimś państwie, żeby ten system uznać za demokratyczny?
System demokratyczny jest stopniowalny. Może być w większym lub mniejszym stopniu systemem demokratycznym, np. Polska jest w mniejszym stopniu niż Anglia systemem demokratycznym. Demokratyczność jest wyposażona w cechę stopniowalności. Jeżeli występują te 3 lub 4 elementy w danym państwie to możemy mówić o systemie demokratycznym.
10.Systemy demokratyczne występują w dwóch podstawowych sprzecznych do siebie systemach – wg sposobu ukonstytuowania:
a) w postaci systemu parlamentarnego (parlamentarno-gabinetowego)
b) w postaci systemu prezydenckiego.
11.Fred G. Riggs (amerykański prof.) wprowadził ład do systemu prezydenckiego i systemu parlamentarnego. Powiedział on, że systemami prezydenckimi (def.) nazywamy systemy, w których szef władzy wykonawczej jest równocześnie głową państwa, wybierany w tym samym wyborze i kadencja głowy państwa i szefa rządu jest tą samą kadencją. Władza wykonawcza istnieje niezależnie od ustawodawczej.
System parlamentarny (def.) - to taki system, w którym władza wykonawcza tworzona jest przez Parlament (władza wykonawcza zależy od Parlamentu, jest przez Parlament kreowana, kontrolowana). W systemie parlamentarnym nie ma rządu bez Parlamentu (rząd kończy kadencję to nie ma też Parlamentu).
Poza systemami prezydenckimi i parlamentarnymi istnieją systemy mieszane (3 typ demokratycznych wyborów politycznych).
Systemy mieszane charakteryzują się wymieszaniem elementów systemu parlamentarnego i systemu prezydenckiego. System mieszany został powołany do życia w 1958r.w V Republice Francuskiej. W tym systemie istnieje podwójna władza wykonawcza (egzekutywa). Władzą wykonawczą jest Prezydent i jest też rząd. Prezydent ma rolę istotną w władzy wykonawczej, ale nie jest szefem władzy wykonawczej. Szefem władzy wykonawczej jest Premier. Prezydent jest głową państwa. Parlament nie może mianować Premiera. Prezydent tylko może mianować Premiera. Wotum zaufania Parlamentu musi uzyskać Premier (rząd). Rząd podlega Prezydentowi jako głowie państwa jak i Premierowi.
12.Systemy polityczne demokratyczne występują w 3 postaciach:
a) w postaci systemu prezydenckiego;
b) w postaci systemu parlamentarnego (parlamentarno-gabinetowy);
c) w postaci systemu mieszanego.
SYSTEMY NIEDEMOKRATYCZNE.
13.Systemy niedemokratyczne występują w 3 postaciach:
a) tradycyjne systemy (tradycyjne oligarchie) – chodzi tu o systemy, które nigdy nie były demokratyczne, które się zmieniają, ale jeszcze nie stały się demokratyczne, np. Arabia Saudyjska. W tych systemach społeczeństwo nie ma prawa głosu. Jest coś co jest namiastką Parlamentu, ale rządzi król. Władza należy do rodziny królewskiej.
b) systemy totalitarne – to jest twór XX wieku. Wcześniej ich nie było. Systemy te tworzone są w świetle nauki. W systemach totalitarnych występuje totalny monopol państwa (władzy) na wszystko (na politykę i inne dziedziny życia). Państwo jest organizatorem, kontlorelem nauki, gospodarki, środków przemocy. Władza monopolizuje w swoich rękach decyzje we wszystkich sprawach. Występują organizacje masowego poparcia dla władzy, np. partie polityczne.
System totalitarny definiuje występowanie ideologicznej doktrynacji. Władza chce, żeby jej ideologia (światopogląd) był moją ideologią (światopoglądem).
c) systemy autorytarne – to są takie systemy niedemokratyczne zadawalające się w istocie samym rządzeniem. Władza zadowala się rządzeniem. System autorytarny - to taki system, gdzie władza skupiona jest najczęściej w ręku elity (oligarchii wojskowej), rzadziej elity cywilnej. Dostęp do tej elity uzależniony jest od woli samej elity. Wyłączone są mechanizmy demokratyczne, zawieszona jest Konstytucja, rozwiązane są partie polityczne, nie ma wyborów prezydenckich. Wybory się nie odbywały w systemach autorytarnych.
Systemy autorytarne – są niedoskonałymi systemami niedemokratycznymi.
III. SYSTEM PARLAMENTARNO – GABINETOWY.
14.Parlamentaryzm (demokracja parlamentarna) – występuje we wszystkich demokratycznych systemach politycznych. To oznacza, że podstawową (główną) formą (instytucją) stanowienia prawa jest Parlament. To oznacza demokrację parlamentarną.
Najważniejszym aktem prawnym państwa jest Konstytucja.
15.Istotą demokracji parlamentarnej jest to, że prawo stanowione jest przez wybraną reprezentację, czyli Parlament. Jest to demokracja parlamentarna, dlatego gdyż Parlament tworzy prawo.
16.Istotą systemu parlamentarno – gabinetowego jest to, że władza wykonawcza od poczęcia do śmierci jest zależna od władzy ustawodawczej.
W systemie parlamentarno- gabinetowym rząd nie żyje dłużej niż Parlament ale może żyć krócej. Rząd jest emanacją Parlamentu. Rząd może być odwołany przez Parlament. Parlament kontroluje rząd.
Ten system został ukształtowany w Wielkiej Brytanii. Występuje tam w klasycznej sytuacji. Został ukształtowany w XVII w. System parlamentarno – gabinetowy taki jak dziś (obecny) istnieje od pierwszej połowy XVIII w.
Parlament tworzy ramy politycznego funkcjonowania rządu. Parlament tworzy granice funkcjonowania rządu.
17.Co jest właściwe dla systemu parlamentarno – gabinetowego (cechy)?
a) rząd pochodzi z woli Parlamentu i jest przed Parlamentem odpowiedzialny. Rząd działa na tyle na ile pozwoli mu Parlament.
b) całość lub niemal całość władzy wykonawczej skupia się w rękach rządu (całość władzy wykonawczej skupiona jest w rękach rządu).
c) są bardzo ograniczone uprawnienia głowy państwa. Głowa państwa w tym systemie nie jest szefem władzy wykonawczej.
Jakby głowa państwa mogłaby być szefem władzy wykonawczej to nie byłoby takiego systemu. W systemie parlamentarno-gabinetowym szefem władzy wykonawczej jest Premier.
Jeżeli mamy do czynienia z Parlamentem, w którym jest przewaga jednej partii to jest to Parlament monopartyjny.
18.Przewaga Parlamentu nad innymi organami (wyższość władzy ustawodawczej nad wykonawczą) w systemie parlamentarno – gabinetowym realizuje się poprzez 3 instytucje:
a) poprzez instytucję parlamentarnej inwestytury – to ta instytucja niezbędnej akceptacji Parlamentu, którą musi uzyskać powstający rząd. Jest to głosowanie nad powołaniem do życia rządu w proponowanym składzie
b) poprzez instytucję wotum zaufania. Oto wotum zaufania do Parlamentu występuje Premier. Rząd prosi Parlament, żeby Parlament wziął część odpowiedzialności za daną decyzję. Jest to instytucja, której uruchomienie leży w rękach władzy wykonawczej.
c) poprzez instytucję wotum nieufności – jest instytucją od początku do końca mieszczącą się w Parlamencie. Wotum nieufnośc...
tekno-inez