Glottodydaktyczna metoda nauki czytania i pisania
Metoda ta została opracowana przez prof. Bronisława Rocławskiego. Jest metodą fonetyczną, zakładającą istnienie w polszczyźnie 37 fonemów, w tym 1 fonem, który możemy wyłączyć ( pauza potencjalna lub rzeczywista).Pozostałe fonemy dzieli się na następujące grupy:
( zapis fonetyczny uproszczony)
a ) / i y e a o u ę ą / samogłoskowe fonemy otwarte/
b ) /j ł r l m n ń / półotwarte,
c ) /f w s z ś ź sz ż ch/ trące,
d ) /c dz ć dź cz dż/ przytarte zwartoszczelinowe, ześlizgowe,
e ) /p b t d k g # / wybuchowe- zwartowybuchowe.
Fonemy te w języku polskim zapisywane są 36 literami podstawowymi .Ponieważ nasz język nie jest ściśle alfabetyczny ( wymowa ulegała szybszym zmianom niż pisownia ) zapisywane są także literami niepodstawowymi np.fonem / sz / w słowie / k o sz / zapisujemy literą podstawową sz kosz, w słowie / j e sz / zapisujemy literą niepodstawową ż jeż, w słowie / p e sz / zapisujemy literą niepodstawową rz perz. Istnienie liter niepodstawowych stanowi o trudności poprawnego zapisania słowa, szczególnie dla dzieci , które poznają dopiero świat liter, a żyją w świecie fonemów, głosek, języka mówionego a nie pisanego.Dlatego w tej metodzie litery niepodstawowe w początkowej nauce pisania i czytania zapisywane są na czerwono, by zwrócić uwagę na trudność ortofoniczną i ortograficzną ( inaczej czytamy niż jest napisane, inaczej piszemy niż mówimy).Wynikają stąd też inne niż tradycyjne zasady ortograficzne ( np.zasady dotyczące zapisywania fonemu /sz /, nie istniejące w tradycyjnej ortografii).Różnice te sprawiają trudność nauczycielowi w początkowej fazie stosowania tej metody, ponieważ inaczej niż dziecko jest już w świecie liter i musi zejść do poziomu ucznia , do świata fonemów, głosek, co stanowi, moim zdaniem zaletę tej metody ( nauczyciel zniża się do poziomu ucznia a nie odwrotnie).
Cały system liter podstawowych i niepodstawowych wygląda następująco:
znak fonemu/i y e a o u ę ą j ł r l m n ń f w s z ś ź sz ż ch c dz ć dź cz dż p b t d k g #
litera podst. i y e a o u ę ą j ł r l m n ń f w s z ś ź sz ż ch c dz ć dź cz dż p b t d k g
litera nie- ę ą ó i u ni w z si zi rz rz h dz ci dzi dż cz b d g k
podstawowa y [ n s z ż c dz
[ ź ś dź ć
Stosowania zasad ortofonicznych w czasie czytania ( podstawianie odpowiedniego fonemu pod literę ) powoduje, zdaniem twórcy metody, rozumienie czytanego tekstu np. auto czytamy / ałto / a nie
/ auto /, kwiat czytamy / kfjat / a nie / kwiat /.
W glottodydaktycznej metodzie nauki czytania i pisania kładzie się nacisk na poprawną wymowę , stąd stosuje się wiele ćwiczeń ortofonicznych ( przy lusterku ) oraz na wybrzmiewanie głosek bez przygłosu y, stąd podział na głoski trwałe , które można wydłużyć (a,e,i,u,y,n,m, r,trące ) i nietrwałe, których nie można wydłużyć bez przygłosu.
Ćwiczenie słuchu fonematycznego zaczyna się od syntezy sylabowej ( najpierw słowa dwusylabowe, potem trzy , czterosylabowe i więcej), ponieważ dziecko styka się z syntezą sylabową najwcześniej ( mówi się do niego ma-ma, ba-ba, dzia-dzia ).Potem przechodzi się do analizy sylabowej, po której następuje ćwiczenie syntezy morfemowej, logotomowej, logotomowo-fonemowej, fonemowo-logotomowej, fonemowej, syntezy na bieżąco. Dopiero po jej opanowaniu przechodzi się do analizy fonemowej. Na każdym etapie stosuje się utrudnienia, by wyzwolić rezerwę intelektualną.
Z mojego doświadczenia wynika, iż istnienie wielu pośrednich etapów między syntezą sylabową a analizą fonemową pozwala na płynne przejście od jednej do drugiej, co nie miało miejsca w przypadku bezpośredniego przechodzenia od syntezy sylabowej do analizy samogłosek w nagłosie.
W metodzie wiąże się głoskę z literą na podstawie litery O, ponieważ układ ust w czasie wybrzmiewania jest podobny do znaku graficznego .Stosuje się "odczytywanie " słów na podstawie układu ust. Nie wprowadza się wyrazów podstawowych ( O-osa ), pokazuje się literę na tle innych, by dostrzec jej cechy dystynktywne. Dzieci poznają 36 liter podstawowych od razu w czterech wersjach : mała i wielka pisana, mała i wielka drukowana ( stosuje się klocki logo opracowane przez B. Rocławskiego). Zabawy z literami trwają równolegle z ćwiczeniem słuchu fonematycznego, kończą się bierną znajomością liter.
Czytanie zaczyna się metodą ślizgania się po literach, co prowadzi do uniknięcia głoskowania i szybsze opanowanie płynnego czytania, co potwierdzają moje doświadczenia .( W zbliżony sposób proponują naukę czytania z dziećmi mającymi trudności Teresa Gąsowska i Zofia Pietrzak-Stępkowska, które jednak nie dzielą głosek na trwałe i nietrwałe, co nie pozwala na pełne zastosowanie metody ślizgania się).Czytanie zaczyna się na literach podstawowych oraz na literach pisanych, ponieważ autor metody stwierdza , że nauczyciel musi przybliżać litery, z którymi dziecko ma mniejszy kontakt. Później wprowadza się litery niepodstawowe.
W przygotowaniu do pisania stosuje się rysowanie po śladzie z wyraźnie zaznaczonym kierunkiem pisania ( materiały H. Tymichovej).Autor opracował tzw. pismo pętelkowe, które ma prowadzić do płynnego pisania. Istnieje także wersja bezpętelkowa. W kreśleniu liter kładzie się nacisk na prawidłowy kierunek, czemu służą ćwiczenia na materiale literowym z zaznaczonym strzałkami kierunkiem pisania, by dziecko samo mogło dokonywać kontroli prawidłowości pisania.
Pracę tą metodą można rozpoczynać już w wieku trzech lat, co jest wielką zaletą , ponieważ dzieci są rozbudzone poznawczo, gotowe do zabaw z sylabami, literami i zwlekanie z nauką czytania powoduje stratę czasu i zahamowanie rozwoju. Metoda ta pozwala także na duże zindywidualizowanie procesu nauki czytania i pisania. Porównując, na podstawie mojej pracy , wyniki uzyskiwanie przez dzieci nauczane glottodydaktyczną metodą a innymi ( analityczno-syntetyczną ) stwierdzam, iż ta pierwsza jest efektywniejsza.
Myślę , że powszechniejsze stosowanie tej metody jest utrudnione, ponieważ nie ma gotowych podręczników do nauczania zintegrowanego ( oprócz " Świata głosek i liter" elementarza B. Rocławskiego), zbyt wielu gotowych materiałów, z których można bezpośrednio korzystać. Nauczyciel musi wykazać się pomysłowością, inwencją twórczą, niechęcią do sztampowości, schematu i wręcz mrówczą pracą w przygotowywaniu pomocy dydaktycznych. Dlatego chciałabym podzielić się opracowanymi przeze mnie tekstami do czytania , wprowadzającymi litery niepodstawowe.
Litery niepodstawowe wprowadzałam w drugim półroczu w grupie sześciolatków , treść tekstów dopasowywałam do tematyki oferty edukacyjnej oraz umiejętności dzieci. Przytaczam tylko tekst bez ilustracji.
Oferta edukacyjna: Kto mieszka w górach? Wprowadzenie litery niepodstawowej h.
Tatry
To Tatry. Tutaj żyje baca Roch i juhas Michał. Razem hodują barany. Latem wypasają je na halach.
Żona Rocha Helena robi z mleka bryndzę i oscypki. Czasem, gdy dmucha wiatr halny i jest smutno, Roch
gra na dudach a Helena tańczy. Roch to dobry gazda.
Park Narodowy
To są Tatry. Tu jest Park Narodowy. Rosną tutaj cenne rośliny: szarotki, krokusy , limby,
smreki. Żyją zagrożone gatunki: orły, żaby kumaki, żbiki i ryś.
Park Narodowy jest naszym skarbem.
Oferta edukacyjna: Ewa Szelburg-Zarembina - pisarka i poetka. Wprowadzenie litery niepodstawowej g i w.
Ewa Szelburg-Zarembina
Ewa Szelburg-Zarembina to polska pisarka i poetka. Napisała dużo ładnych bajek i historyjek dla nas. Wymyśliła cudowną poezję, czyli rymowanki. Pisała i dla dorosłych. Lubimy słuchać jej prozy i poezji. Chcemy sami czytać legendy, bajki, historyjki, rymowanki Ewy Szelburg- Zarembiny.
Co napisała Ewa Szelburg-Zarembina?
Wszyscy lubimy utwory Ewy Szelburg-Zarembiny. Znamy "Baśń o Czerwonym Kapturku", "Bajkę o jaju, raku, kogutku, kaczce Kwaczce, kotku Mruczku i o Kruczku","O tym, jak Szaraczek psa Burka oszukał". Słuchamy historyjek " Zabawa żabek i Jaśka", "Zabawa myszek", "O kurce i kogutku Szałaputku". Wysłuchamy bajek o wesołym Szewczyku, o Krawczyku, co szył buty,o Panu Twardowskim, a koza wskaże nam dobre strony prawdy. Ewa Szelburg-Zarembina to fantastyczna poetka i pisarka!
Oferta edukacyjna: Jaki jestem ja, jaki jesteś ty? Wprowadzenie niepodstawowych liter ó i d.
Mój kolega
Mój kolega jest najlepszym druhem do zabawy. Razem budujemy mury obronne, zamki i góry z różnych klocków.Czasem jesteśmy parą królewską, która panuje w bajkowym kraju. Na podwórku gramy w koszykówkę i pilkę nożną. Lubimy wspólną zabawę!
Kto ma rację?
Jurek mówi, że lód to twarda woda. Józek mówi, że lut skleja metal z metalem.
Róża mówi, że kod to numer z adresu.
Ola Fasola
ulica Długa 1A 00-950 Warszawa
Julka mówi, że kot mruczy i pije mleko.
Kto pomoże pokojowo załatwić ten spór?
Oferta edukacyjna: Gdzie jest wiosna. Wprowadzenie liter niepodstawowych z i b.
Jak rozpoznać porę roku ?
Latem zakładamy bluzkę z krótkim rękawem. Latem kózka skacze po pastwisku. Latem rosa opada na trawę. Latem kosa ugina kłosy zboża.
Czy rosną krokusy? Czy jest mróz ?
Czy rozkwita narcyz ? Czy las rozdaje swoje skarby ?
Jaka to pora roku ?
Rosną zawilce, żonkile, sasanki, krokusy i tulipany.
Ptaki wracają z dalekich krajów.Są coraz krótsze noce.Natura rozkwita i wstaje ze snu.
Ty w trop za naturą kop ogródek, rób rabaty lub bez żadnych prób zrób dwóm wróblom ślub.
Oferta edukacyjna: Wielkanocne zwyczaje. Wprowadzenie niepodstawowych liter i,ą,ę.
Wielkanocne malowanki
Wiosną jest Wielkanoc. Każdy wie, że wtedy malujemy jajka. Możemy je barwić w łupinach z cebuli i wydrapywać różne wzorki.
Możemy najpierw malować woskiem kwiaty,a potem farbować.
W Łowiczu jajka oklejone są kogutkami z kolorowego papieru.
W okolicach Puszczy Białej na Kurpiach oklejone są farbowaną trawą i włóczką.
Jajka zdobione są na różne sposoby i dlatego noszą różne nazwy: pisanki, kraszanki, drapanki, oklejanki.
Świąteczne zwyczaje
Święta Wielkanocne mają różne zwyczaje. W ruch idą pędzle, którymi malujemy jajka. Robimy palmy. Pieczemy mazurki i wielkanocne baby. Do koszyków wkładamy różne pokarmy na święconkę. Częstując jajkiem, życzymy sobie wszystkiego najlepszego. Zajączek rozdaje prezenty. Chłopcy chodzą z kogutkiem, polewają wodą i wołają "Śmigus- dyngus".
W Święta Wielkanocne jest bardzo wesoło.
Oferta edukacyjna: Ziemia naszym skarbem. Wprowadzenie liter niepodstawowych rz,z,zi,n,ni,s,si,c,ci,dz,dzi.
O czym marzą zwierzęta ?
Żaby marzą o grubym kożuchu rzęsy na stawie i narzekają na jego brudne brzegi.
Żurawie żądają spokoju i dużych ważek na grząskich łąkach.
Jeże pragną żyć w borze na wrzosowisku, jeść grzyby i owoce jeżyn.
Tchórze chcą zamieszkać w porządnej norze pod drzewem jarzębiny albo brzozy.
Mewy życzą sob...
m.g87