Niesmiertelnik_1_1 wrzesień 2009.pdf

Drodzy Czytelnicy!

Spis treści:

SŁOWO OD REDAKCJI .................................................2

Serdecznie witamy wszystkich czytelników

miesięcznika Nieśmiertelnik. Niniejsze wydanie jest

premierowym numerem naszego periodyku, za

pośrednictwem którego pragniemy przybliżyć polskiemu

społeczeństwu tematykę związaną z działalnością

Bohaterów Armii Krajowej. Przed 70 laty 27

września 1939 r. powołano Służbę Zwycięstwu Polski,

organizację walczącą o wolność i życie

w suwerennym, niepodległym i sprawiedliwie urządzonym

społecznie Państwie Polskim. W toku rozwoju tej

organizacji sformowano Związek Walki Zbrojnej, zaś

następnie Armię Krajową - najlepiej zorganizowane

ochotnicze wojsko podziemne walczące na terenie

okupowanej przez Niemcy Europy. W swym szczytowym

okresie AK zrzeszała ponad 300 tysięcy żołnierzy. Po

wojnie jej członków pozbawiono zaszczytów

i honorów. Nie dopuszczono ich do defilady zwycięskich

wojsk alianckich w Londynie, co więcej traktując jako

śmiertelnych wrogów władzy „ludowej” próbowano

wyłączyć ze społeczeństwa, propagując przy tym

zafałszowany obraz dokonań żołnierzy Polski Podziemnej.

Dziś zrzuciwszy okowy totalitarnych rządów mamy nie

tylko prawo, ale i obowiązek głoszenia prawdy historycznej,

na rzecz rehabilitacji najlepszych Synów tej Ziemi, zaś

mając na uwadze przyszłość naszej Ojczyzny, potomne

pokolenia należy wychowywać w duchu patriotycznych

wartości, które poprowadziły nasz Naród do zwycięstwa

dobra nad złem, wolności nad niewolnictwem.

BYŁO NIE MINĘŁO:

R. Dobroć , Wojna obronna w 1939 roku na

Lubelszczyźnie…………………………………………….……3

D. Miącz , Początki konspiracji na Lubelszczyźnie… .……..... 5

TWARDZI JAK STAL:

B . Grzegorczyk , Rys biograficzny Józefa

Spychalskiego……………………………...……………...…….6

BIAŁE PLAMY:

B. Grzegorczyk , Oszukani lecz niezapomniani

„Rysiowcy”………………………………………………..……8

Z KART HISTORII:

Kalendarium wydarzeń - miesiąc wrzesień………....................10

Z ŻYCIA ŚZŻAK:

Uroczystości na Porytowym Wzgórzu…………….....……..…11

Lubelszczyzna składa hołd walczącej Warszawie……….……12

KRYTYCZNYM OKIEM:

B. Zalewski , Ale Hardkor (44)!.................................................13

KĄCIK LITERACKI: ………………..…………………14

NA WESOŁO:

Wesoła strona…………………………………………..………15

Życzymy przyjemnej lektury

Redakcja

Adres: www.niesmiertelnik.cba.pl e-mail: redakcja.niesmiertelnik@gmail.com

Wojna obronna w 1939 roku na Lubelszczyźnie

Rafał Dobroć

1 września 1939 r. rozpoczął się najtrudniejszy okres w dziejach Rzeczypospolitej, która po raz

kolejny w swej historii została zmuszona bronić swej integralności. Mimo przytłaczającej przewagi wroga

nasi rodacy zaciekle powstrzymywali szaleńczą szarżę swych sąsiadów, oczekując pomocy ze strony

wojsk sprzymierzonych. Ta jednak nie nadeszła. Pozostawiona sama sobie Rzeczypospolita padła na

kolana. Lubelszczyzna walczyła do samego końca.

„A więc wojna”

Historia wojen to niewiele więcej niż spis zbrodni,

szaleństw i nieszczęść ludzkości . Słowa te autorstwa Edwarda

Gibbona sprawdziły się również w przypadku największego

konfliktu zbrojnego w dziejach ziemi - II wojny światowej.

1 września 1939 roku o godz. 4 45 rano, bez

formalnego wypowiedzenia wojny, siły zbrojne nazistowskich

Niemiec zaatakowały Polskę. Pierwsze pociski, wystrzelone

przez niemiecki pancernik „Szleswig-Holstein” padły na

polską placówkę na Westerplatte. Równocześnie samoloty

Luftwaffe rozpoczęły bombardowanie polskich miast oraz

ważnych obiektów strategicznych rozlokowanych

w centralnym okręgu przemysłowym. Mieszkańcy

Lubelszczyzny szybko doświadczyli okrucieństwa wojny. Już

od pierwszych dni września takie miasta jak Lublin czy

Kraśnik stały się celem niemieckich nalotów. Drugiego

września 1939 roku w wyniku bombardowania Lubelskiej

Wytwórni Samolotów oraz samego miasta śmierć poniosło

około dwustu osób. Naloty na Lublin były kontynuowane do

dnia w którym niemieckie wojska wkroczyły do miasta. Do

największego z bombardowań doszło 9 września około

godziny 9 30 . W jego wyniku częściowo zburzony został

miejski ratusz pod którego gruzami zginęły 42 osoby.

W mieście wybuchło wiele pożarów, doszczętnie zniszczone

zostały koszary stacjonującego 8 p.p. Leg., gdzie śmierć

poniosło stu żołnierzy. Innym miastem, które ucierpiało

w wyniku bombardowań był Kraśnik. Pierwsze bomby spadły

na Fabrykę Amunicji i stację kolejową, na której stał pociąg

z odjeżdżającym wojskiem. Pociąg zdążył odjechać jednak

budynek stacji został zniszczony. 8 września 1939 r. nastąpiło

największe bombardowanie lotnicze miasta Kraśnika. Zginęło

kilkadziesiąt osób z ludności cywilnej. W tym dniu również

nalotowi uległ Janów Lubelski. Wszechobecna panika, strach

przed kolejnym dniem, nastrój trwogi i grozy oraz ciągłe

alarmy. Tak w skrócie opisują te wydarzenia świadkowie

tamtych dni.

W dniu 4 września w Warszawie podjęto decyzję

o częściowej ewakuacji rządu do Lublina i jego okolic.

Przeniesiono m.in. Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz

Ministerstwo Spraw Wojskowych.

Następnego dnia rozkazem Naczelnego Wodza, marszałka

Edwarda Rydza- Śmigłego utworzono Armie „Lublin” której

siedzibą dowództwa stał się Lublin, a dowódcą został gen.

dyw. Tadeusz Piskor. Tak więc Ziemia Lubelska od początku

wojny stała się terenem ważnych wydarzeń, które stanowiły

swego rodzaju preludium do działań wojennych mających się

w niedługim czasie rozegrać na naszym obszarze.

W kraju rozpętało się piekło II Wojny Światowej.

Ginęli nie tylko żołnierze, ale bezbronni mieszkańcy wsi

i miast, kobiety i dzieci, starzy i młodzi. Do 10 września 1939r.

Wehrmacht opanował prawie całą zachodnią Polskę,

dochodząc do środkowej Wisły i Sanu. Następstwem

szybkiego przemieszczania się wojsk Trzeciej Rzeszy głąb

kraju była fala ewakuacji, która przewijała się przez

Lubelszczyznę. Olbrzymia ilość uchodźców cywilnych, która

postanowiła pozostawić dorobek swojego życia i uciec

w bezpieczniejsze miejsce przemieszczała się szosą lubelską

na wschód. Do uciekinierów zza Wisły dołączały nieliczne

grupy miejscowych rodzin. Większość mieszkańców jednak

pozostała w miejscach swojego zamieszkania stosując się ten

sposób do zaleceń Naczelnego Wodza. Pierwsze potyczki

z Niemcami stoczył oddział nazwany Kolumną

mjr Dudzińskiego. W jego skład weszli młodzi,

nieumundurowani chłopcy którymi dowodził mjr Juliusz

Dudziński. Do tego oddziału ze względu na trudności

z dotarciem do własnego pułku dołączył por. Jan

Dobraczyński. Ochotniczy oddział o charakterze partyzanckim

pokonał Niemców w miejscowości Konopnica. Po śmierci

mjra J. Dudzińskiego dowódcą został por. Dobraczyński. Pod

jego komendą oddział brał udział w obronie Lublina, walcząc

na terenie KUL-u i Ogrodu Saskiego.

Nóż w plecy

17 września 1939 roku Rosja Radziecka na mocy

tajnego paktu Ribbentrop-Mołotow przekroczyła granice

Polski łamiąc w ten sposób międzynarodowe umowy

pokojowe. Uzasadnieniem radzieckiej agresji miała stać się

rzekoma chęć ochrony białoruskiej i ukraińskiej mniejszości

wobec niemieckiej okupacji i „bankructwa państwa

polskiego”. Pojawienie się jednostek Armii Czerwonej na

wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej początkowo

zaskoczyło żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza. Niektóre

oddziały podjęły walkę z nowym agresorem jednak druzgocąca

przewaga Rosjan nie dała jakichkolwiek szans na zatrzymanie

wroga. Naczelny Wódz wydał rozkaz skierowany do Wojska

Polskiego w którym nakazał wycofanie oddziałów polskich na

Rumunię i Węgry. W wyniku tajnych układów oraz

wkroczeniu Sowietów, na Lubelszczyźnie nastąpiły znaczne

ruchy Wehrmachtu i Armii Czerwonej. Niewielkie resztki

Armii "Kraków" z generałem Antonim Szylingiem wkroczyły

na Lubelszczyznę i zostały wcielone do Armii "Lublin"

dowodzonej przez gen. Tadeusza Piskora. Naczelny Wódz

rozkazał przełamanie się przez Tomaszów w kierunku na

Bełżec, a stamtąd do granicy z Rumunią. W takich

okolicznościach, w dniach 17-20 września 1939 r., doszło do

trzydniowej bitwy pod Tomaszowem Lubelskim. W wyniku

ciężkich strat oraz z powodu wyczerpania środków

gen. Tadeusz Piskor podjął decyzję przerwania walki. Do

niemieckiej niewoli dostało się około 20 tys. żołnierzy,

w tym również gen. T. Piskor.

W dniach 17/18 września oddziały stacjonujące

w garnizonach w Kowlu i Włodzimierzu Wołyńskim

w związku z dyrektywą Wodza Naczelnego zamierzały

przebijać się na Węgry. Na czele wycofujących się oddziałów

stanął płk dypl. Leon Koc. Sformowana grupa przyjęła nazwę

„Kowel”. Z celem wycofania się na pogranicze rumuńskie

powstała grupa „Chełm” płk dypl. Władysława Płonki oraz

grupa „Niemen” utworzona przez płk Władysława

Filipkowskiego. Natomiast na czele utworzonej w tym samym

czasie grupy „Brześć” stanął ppłk dypl. Alojzy Horak.

Głównym jej założeniem było dotarcie do Lwowa. Podobne

cele i założenia wszystkich wymienionych grup doprowadziły

do utworzenia jednej, większej, odrębnej i improwizowanej

grupy Wojska Polskiego. Na wspólnym spotkaniu

w Sobieskiej Woli 27 września 1939 r. podjęto decyzję, że nad

całością oddziałów dowództwo obejmie płk dypl. Tadeusz

Zieleniewski. Tak więc kiedy w Tereszpolu koło Biłgoraja

liczne oddziały z frontu północnego składały broń , tego

samego dnia w Sobieskiej Woli powstała grupa

płk Zieleniewskiego, która kontynuowała walkę na

Lubelszczyźnie. Ogółem oddział płk Zieleniewskiego liczył

ponad 8 tys. żołnierzy. Po uformowaniu kolumn marszowych

rankiem 28 września grupa płk Zieleniewskiego ruszyła

w kierunku południowo-zachodnim w trzech kolumnach.

Kolumna wschodnia płk Płonki 29 września doprowadziła do

pierwszego starcia z Wehrmachtem w miejscowościach

Zofianka, Krzemień i Dzwola. Dzięki zaskoczeniu przeciwnika

po zaciętej walce udało się doprowadzić do kapitulacji

oddziałów niemieckich. Środkowa kolumna

płk Filipkowskiego również 29 września stoczyła krwawe

walki w Janowie Lubelskim, gdzie Niemcy uporczywie bronili

się w murowanym budynku więzienia. Jego zdobycie oddziały

polskie okupiły dużymi stratami. W wyniku starć po obu

stronach poległo około 50 żołnierzy.

Kolumna zachodnia w nocy z 30 września na 1 października

stoczyła bitwę z Sowietami w rejonie miejscowości Krzemień

i Dzwola. Poległo co najmniej ośmiu czerwonoarmistów.

Straty polskie wyniosły około 50 zabitych, do niewoli dostało

się prawie stu żołnierzy. Po tych walkach większość oddziałów

skierowała się na Momoty. W nieprzewidzianej sytuacji

okrążenia niemiecko-sowieckiego płk Zieleniewski podjął

decyzję o kapitulacji przed Armią Czerwoną. Decyzja ta stała

się brzemienna w skutkach gdyż setki oficerów umieszczonych

zostało w obozach w Starobielsku i Kozielsku a następnie

przewiezionych do kaźni w Katyniu i Charkowie. Żołnierze,

którzy nie usłuchali rozkazu kapitulacji udali się w drogę do

granicy rumuńskiej.

Ostatkiem sił

Ostatnią bitwą wojny obronnej było starcie pod

Kockiem w dniach 2-5 października 1939 r. Samodzielna

Grupa Operacyjna „Polesie” dowodzona przez gen. Franciszka

Kleeberga zaatakowała siły niemieckie na północ od Kocka.

3 października 50 Dywizja Pancerna oraz dywizja kawalerii

„Zaza” zaatakowały w rejonie miejscowości Charlejów.

Następnego dnia zacięte walki toczyły się w rejonie Helenowa

i Woli Gułowskiej. Pomimo taktycznego zwycięstwa położenie

wojsk polskich nie uległo poprawie dlatego 5 października gen

F. Kleeberg podjął decyzję o kapitulacji. Oddziały SGO

„Polesie” złożyły broń 6 października w miejscowości Czarna.

W bitwie pod Kockiem poległo ponad 300 żołnierzy polskich

a blisko 17 tys. dostało się do niewoli.

Analizując działania podczas wojny obronnej na

Lubelszczyźnie można dojść do przekonania, że działania

polskich żołnierzy świadczą dobitnie o nieprzymuszonej woli

walki w obronie ukochanej Ojczyzny.

Rekonstrukcja bitwy pod Tomaszowem Lubelskim. źródło: www.digart.pl

Początki konspiracji na Lubelszczyźnie

Dariusz Miącz

Działalność konspiracyjna na Lubelszczyźnie spowodowana była specyficzną sytuacją, jaka

wyklarowała się na tym terenie w początkach okupacji. Pomimo upadku Lublina w dniu 17 września,

działania wojenne w województwie trwały do 5 października. Ziemia Lubelska stała się pod koniec

września obszarem, na którym doszło do ogromnej koncentracji sił polskich podążających w kierunku

południowo-wschodnim. W końcu września z części Lubelszczyzny wycofali się Niemcy, a w ich miejsce

wkroczył zza wschodniej granicy radziecki okupant.

Inicjatorami działań konspiracyjnych byli oficerowie

Wojska Polskiego oraz żołnierze, którzy uniknęli niewoli

niemieckiej lub z niej zbiegli, bądź inni obywatele o dużym

poczuciu patriotyzmu. Przybywali tu również liczni działacze

polityczni i wyżsi urzędnicy szczebla centralnego pochodzący

z Lubelszczyzny lub szukający tutaj schronienia. Ludzie Ci

stanowili zaplecze kadrowe dla późniejszej działalności

konspiracyjnej.

Atmosfera patriotyzmu, traktowanie klęski

wrześniowej za chwilowy epizod wojny oraz pierwsze

zbrodnicze poczynania okupanta niemieckiego, stworzyły

sprzyjające warunki dla rozwoju licznych koncepcji

zmierzających do zorganizowania życia w podziemiu. Jeszcze

przed końcem 1939 roku na Lubelszczyźnie powstały liczne

organizacje i grupy konspiracyjne. W okresie tego

spontanicznego i rozdrobnionego ruchu zaczęły zachodzić

takie zjawiska, jak naturalne ciążenie grup mniejszych ku

większym, nastąpił oddolny proces podporządkowywania się

tych grup organizacjom mającym ustalone ośrodki

dowodzenia.

Działalność Komitetu Obrony Lublina, którego

komendantem cywilnym był sędzia Sądu Apelacyjnego

i prezes Związku Peowiaków Okręgu Lubelskiego Stefan

Lelek, zapoczątkowała nurt walki w podziemiu, z którego

wyrosły Służba Zwycięstwu Polski (SZP), Związek Walki

Zbrojnej (ZWZ), a następnie w lutym 1942 r. Armia Krajowa

(AK). Pierwsze koncepcje działalności w podziemiu zostały

zapoczątkowane przez ludzi związanych z wyżej

wymienionym Komitetem po zajęciu Lublina przez Niemców.

Struktura organizacyjna SZP, ZWZ, a później AK opierała się

na podziale administracyjnym państwa sprzed 1 września 1939

r. 21 września 1939 roku Stefan Lelek otrzymał od dowódcy

Armii „Lublin” gen. Tadeusza Piskora zadanie tworzenia

struktur konspiracyjnych w województwie lubelskim. Bardzo

szybko zgromadził wokół siebie sporą grupę działaczy o

różnych poglądach politycznych. Natomiast już 27 września, w

czasie pobytu w Lublinie mjr Kazimierza Kierzkowskiego ps.

„Prezes”, inicjatora i przywódcy Organizacji Orła Białego

(OOB), wszedł w jej skład i został przewodniczącym Zarządu

Okręgu na woj. lubelskie. Organizacja ta skupiała konspirację

cywilną i wojskową. Pod koniec września 1939 r. grupa

Stefana Lelka nawiązała kontakt z niedawno utworzoną SZP.

W rezultacie w połowie października przyjechał do Lublina

Dowódca Główny SZP gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz.

W czasie dwudniowych konsultacji

z przedstawicielami różnych partii politycznych, których celem

było zjednoczenie ich do wspólnego działania wobec okupanta,

wyłoniono komitet międzypartyjny, tworzący de facto Radę

Polityczną SZP na woj. lubelskie. Oficjalnie powołano ją

kilkanaście dni później, a na jej czele stanął sędzia Stefan

Lelek. Struktury SZP zostały oparte na kadrach Związku

Peowiaków.

Na początku listopada 1939 r. dowódcą wojewódzkim

SZP został mjr Józef Spychalski. Jednocześnie Dowództwo

Główne SZP wysłało na obszar woj. lubelskiego kilku

oficerów, którzy niezależnie od ośrodka w Lublinie mieli

organizować podziemie niepodległościowe. Członkami tej

grupy byli m.in. znani później dowódcy AK

w okręgu: mjr Stefan Drewnowski ps. „Aleksander”,

ppłk Michał Stempkowski ps. „Barbara” i kpt. Zygmunt Żyłka-

Żebracki ps. „Żeliwa”. Na przełomie 1939/1940 roku SZP

objęła swoim zasięgiem niemalże cały teren województwa,

a w kilku powiatach udało się nawet zorganizować

dowództwa powiatowe. Prawie wszędzie na ich czele stali

działacze Polskiej Organizacji Wojskowej (POW).

Służba Zwycięstwu Polski działała

na terenie okręgu do wiosny 1940 r., kiedy to została

przekształcona w Związek Walki Zbrojnej. Nowa organizacja

z założenia miała mieć charakter militarny. Proces ten, poza

samą zmianą nazwy, trwał przez kilka miesięcy. Dopiero na

przełomie 1940 i 1941 roku zasadniczą rolę w organizacji

zaczęli odgrywać wojskowi służby stałej, nadając ZWZ model

typowo wojskowej organizacji konspiracyjnej o ustalonych

zadaniach taktyczno-operacyjnych. Znaczny wpływ miał na to

fakt, iż ZWZ a następnie AK otrzymały, od Rządu RP na

uchodźstwie, wyłączność w zakresie organizowania

konspiracji w kraju i traktowane były jako integralny element

Polskich Sił Zbrojnych.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: