Rodzaje oddziaływań pomiędzy organizmami

Organizmy żywe wchodzą ze sobą w różne powiązania. Oddziaływania te (interakcje) są zależnościami pomiędzy osobnikami tego samego gatunku albo między różnymi gatunkami.

Oddziaływania w obrębie jednego gatunku to na przykład wspólne życie w stadach, w rodzinnych klanach czy zbieranie się zwierząt w większe grupy po to, żeby razem wędrować do miejsc zimowania ( odloty ptaków). Zwierzęta jednego gatunku nie tylko ze sobą współżyją "pomagając sobie wzajemnie", np.: w obronie przed drapieżnikami. Osobniki często ze sobą konkurują o pozycję w stadzie, o teren życia albo o pokarm.

Oddziaływania międzygatunkowe można podzielić na kilka typów. Ogólnie dzieli się je na antagonistyczne oraz nieantagonistyczne. Do antagonistycznych należą konkurencja, pasożytnictwo, drapieżnictwo i amensalizm. Oddziaływania nieantagonistyczne to mutualizm, komensalizm, protokooperacja i neutralizm.

A) Oddziaływania nieantagonistyczne

Oddziaływania nieantagonistyczne to takie interakcje, w których żaden z osobników nie ponosi strat. Najczęściej obie albo przynajmniej jedna ze stron oddziaływania czerpie z niego korzyści.

1. Mutualizm - ( symbioza obligatoryjna) jest to ścisłe współżycie dwóch gatunków. Gatunki przynoszą sobie nawzajem korzyści. Są tak ściśle powiązane, że nie mogą żyć bez swojej wzajemnej pomocy.

Przykłady mutualizmu:

- porosty - trwała symbioza glonów z grzybami. Glon daje grzybom pokarm , a grzyby dają glonom wodę i sole mineralne.

- bakterie brodawkowe i rośliny motylkowe (np. groszek) - bakterie wiążą azot a rośliny dają im w zamian składniki odżywcze.

·         mikoryza - ektotroficzna: wokół komórek korzeni roślin albo endotroficzna: wewnątrz komórek korzeni roślin - współżycie roślin drzewiastych i grzybów (np. dąb i borowik).

·         bakterie z przeżuwaczami - bakterie trawią celulozę w układzie trawiennym zwierząt,

·         trzmiel i koniczyna - trzmiel zapyla rośliny a koniczyna daje nektar,

·         człowiek i bakteria: pałeczka okrężnicy- pałeczka w jelicie grubym trawi witaminy B, C, K, a człowiek zapewnia jej pożywienie w postaci resztek pokarmowych.

2. Protokooperacja - współżycie 2 organizmów, niekonieczne ale dające korzyści obu stronom. Może być tylko okresowe.

- ukwiał i rak pustelnik- ukwiał zapewnia ochronę a rak zapewnia ukwiałowi transport i pokarm.

- duże ssaki i bąkojady - bąkojady czyszczą skórę ssaków z pasożytów, ssaki zapewniają im więc pokarm.

- mrówki i mszyce - mrówki jedzą słodki sok wydalany przez mszyce, które zyskują od mrówek ochronę przed drapieżnikami.

3. Komensalizm - daje korzyści tylko jednej populacji, gdy druga jednak nic na tym nie traci, nie szkodzi jej to.

- zjadanie resztek pokarmów pozostawionych przez drapieżniki przez hienę albo sępa,

·         zjadanie złuszczonego naskórka zwierząt przez roztocza.

4. Neutralizm - to typ obojętnego współżycia jednej populacji wobec drugiej, kiedy organizmy żyją w tym samym ekosystemie ale nie wchodzą w bezpośrednie relacje (np. sikorka i kaczka).

B) Oddziaływania antagonistyczne- interakcje, w których co najmniej jedna ze stron traci na rzecz drugiej.

Do oddziaływań antagonistycznych należą:

1. Konkurencja - organizmy rywalizują ze sobą o zasoby środowiska np. o światło czy pokarm. Konkurują organizmy, które żyją w tej samej niszy ekologicznej.

- jastrząb i sokół - polują na te same zwierzęta,

- drzewa w lesie - konkurują o światło,

2. Pasożytnictwo- jedna populacja żyje kosztem drugiej, czerpiąc z niej przez długi czas pokarm.

Wyróżnia się :

a. Pasożyty zewnętrzne - komar, pchła, świerzbowiec, huba, kanianka, rdza źdźbłowa,

b. Pasożyty wewnętrzne - włosień, owsik, tasiemiec, kornik, glista ludzka, motylica wątrobowa.

Organizmy, na których pasożytują pasożyty nazywa się żywicielami. Są żywiciele pośredni, w których żyją larwy pasożyta oraz żywiciele ostateczni, w których żyją dorosłe formy pasożytów i gdzie następuje proces rozmnażania.

Pasożyty mają budowę przystosowaną do pobierania pokarmów od żywiciela. Tasiemiec ma liczne przyssawki czy haczyki, jest odporny na enzymy trawienne gospodarza, potrafi oddychać beztlenowo a substancje pokarmowe wchłania całą powierzchnią ciała. Komary czy pchły mają specjalne aparaty gębowe kłująco-ssące, dzięki którym mogą pić krew żywicieli.

3. Drapieżnictwo - osobniki jednego gatunku chwytają, zabijają i zjadają przedstawicieli drugiego gatunku. Drapieżnictwo jest charakterystyczne dla zwierząt ale istnieje niewielka grupa roślin owadożernych (rosiczka, muchółówka, dzbanecznik itd.), które zwabiają, obezwładniają i trawią owady.

Tak drapieżniki jak i ofiary mają liczne przystosowania. Drapieżniki mają ostre kły, pazury, dzioby, dobrze rozwinięte zmysły i budowę pozwalającą na szybkie poruszanie się. Ofiary bronią się przybierając ochronne ubarwienia, przybierając groźne pozycje, szybko uciekając. Szanse przeżycia zwiększa im również wyostrzenie zmysłów.

4. Amensalizm - gdy populacja jednego gatunku hamuje rozwój drugiej populacji, pomimo że nie ma z tego żadnych korzyści.