Kasprowicz Jan - Utwory poetyckie.txt

(122 KB) Pobierz
JAN KASPROWICZ
UTWORY POETYCKIE

Tower Press 2000

Copyright by Tower Press, Gda�sk 2000

Z CHA�UPY

[1887]

3

I

Chaty rz�dem na piaszczystych wzg�rkach; Za chatami kr�py sad wi�niowy; Wierzby siwe poschyla�y g�owy Przy stodo�ach, przy niskich ob�rkach.

P�ot si� wali; pio�un na podw�rkach;

Tu r�� konie, rycz� chude krowy,

Tam si� zwija dziewek wieniec zdrowy

W kra�nych chustkach, w koralowych sznurkach.

Szare chaty! n�dzne ch�opskie chaty! Jak si� z wami zros�o moje �ycie, Jak wy, proste, jak wy, bez rozkoszy...

Dzi� wy dla mnie wspomnie� skarb bogaty,

Ale wspomnie�, co �zawi� obficie -

Hej! czy przyjdzie czas, co �zy te sp�oszy?!...

II

Tam, za wiosk� - we�, Ojcze nasz, dzi�ki! -Jak pszeniczne ko�ysz� si� �awy! �yto, j�czmie� i owies z�otawy Jak zginaj� ziarniste swe p�ki!

4

Wiatr od pola si� rozgra� - czy� w j�ki? -Z dr�g si� mgliste podnosz� kurzawy; Nad drogami, �r�d pokrzyw i trawy, Skrzypi� krzy�e, god�a �ez i m�ki.

0 Ty Bo�e! o Chryste! o Panie! P�onny owoc ta ziemia nam p�odzi -T�uste k�osy, bo t�uste uprawy:

Nie na darmo ten wiatr tak zawodzi

1 tak sm�tne poszumy na �anie -

Tu k�os ka�dy to ch�opski pot krwawy.

III

�wi�ty Ka�mierz - powracaj� czajki; �wi�ty Wojciech - bociany klekoc�, S�o�ce grzeje, rowy w mlecz si� z�oc�, Brzmi� skowronki, rych�e, polne grajki.

Po murawach dzieci, strz�pem krajki Podkasane, w pasy si� szamoc�; Na przyzbicach baby w g�os chichoc� -�Eh! kumolu! bajki, �ywe bajki!�

5

Wiosna!... Wiosna wsz�dy �ycie budzi!

Jej b��kity, s�oneczne u�miechy

I pod ch�opskie wciskaj� si� strzechy.

I tu ra�niej bij� serca ludzi, Cho� si� troski za troskami tul� Do tych piersi pod zgrzebn� koszul�.

IV

Bij� dzwony... Trza �wi�ci� niedziel�, Trzeba na msz�, uczci� przyka� bo�y... I niebiesk� sukman� na�o�y, Za kapelusz zatknie ruty ziele.

Bij� dzwony... Chrzciny czy wesele? Dni krzy�owe!... I serce si� trwo�y: Grady... susze... �za i krew si� mno�y, Gdzie� obrona, je�li nie w ko�ciele?

I t�um korny padnie na kolana: �Od powietrza, g�odu, ognia, wojny Chro� nas, Ojcze! daj nam czas spokojny -

Czas bez troski nadm�skiej i trudu...� Ach! jak fala p�ynie pie�� rozlana -Biedny ludu! �wi�ty, polski ludu!

6

V

Co za rozgwar, co za �ycie w siole! Jakie zewsz�d p�yn� wonie �wie�e: Starzy prawi�, dziewki maj� krzy�e W bzy, bylice, w b�awaty, k�kole.

To Jan �wi�ty chrzci wod� w rozdole, Gasi zielsko, kt�re jadem li�e; Czas sob�tki i ch�opcy, skry chy�e, Ze snopkami za wiosk�, na pole.

I ogniska na przecznicach p�on�, Szumi �yto, rzepik zapach leje, Gwiazdy �wiec�, wr� co� dziewczyny:

Nim rok minie, czy�, w rut� zielon� W�os przystroi im luby, jedyny? Spad�a gwiazdka, spad�y� i nadzieje?

VI

�Co?... naprawd�?... Eh! smalone duby!...� �Jako �ywo! wiecie, �e nie k�ami�: Jak mg�a siny sta� przy samej bramie -Wida� nie ma spokoju duch Kuby.

7

Albo wtenczas, gdym z Bartkowej huby Wraca� do dom - �wi�te krzy�a znami�! -Ten pies czarny!... te dwa w�gle w jamie! Panie! chro� mnie od powt�rnej pr�by!�

I tak gwarz�, a deszcz w okna bije,

Drzwi co� skrzypi�, s�ycha� szcz�k �a�cuch�w.

Wicher j�czy, pies w podw�rku wyje.

Na kominku resztki ognia gasn�, P�noc wciska si� w izdebk� ciasn�, Strach przejmuje w t� godzin� duch�w...

VII

��piewaj, Kasiu!...� I mg�� si� powlek� Dwie �renice, te �ywe dwie wr�ki. I �Kaj wiod� ci�, Jasiu, te dr�ki? Na wojenk�, na wojn� dalek�!�

Albo: �Ci�gn� �urawie nad rzek�, W rzece pierze Jagusia pieluszki, Zimna woda oblewa jej n�ki, A po liczku �zy ciek�, ej! ciek�...�

8

I piosenka jak p�ynie, tak p�ynie, A� si� oczy za�zawi� dziewczynie, A� na piersi opadnie jej g�owa.

A babusia zasypia spokojna

I co� szepce: �Ej! wojna! ta wojna!

Ej! ta woda, ta woda lodowa!�

VIII

Przyszed� do niej o zmroku, gdy ch�ody Spadn� srebrne na g�stwin korony: �Daj mi, Mary�, sw�j wianek zielony, Tam w tym gaju, u tej sinej wody.

Jaka rozkosz i jakie to gody!... O ma z�ota!...� �O m�j ulubiony!...� Ach! �e dr�� a� leszczyny i klony Na t� mi�o��, t� s�odsz� nad miody...

Ale potem... ci ludzie!... c� z tego?... ��al mi tylko warkocza czarnego, �al warkocza, co zakry� mi oczy -�

I w �zach ca�a; swachy czepi�, piej�, Brzmi muzyka, ta�czy lud ochoczy, A stolarze w lot kolebk� klej�...

IX

Co dzie� chodzi, czy pogoda sprzyja, Czy mu oczy tumani� zamiecie; �Pani-matko!� s�ania si� kobiecie, A do c�rki: �gwo�dziczek, lelija!...�

Na odpu�cie zaloty zapija, Szcz�liwszego nie ma w ca�ym �wiecie; I c�reczka p�oni si� jak kwiecie, A matusia wargi w u�miech zwija.

I dr� pierze, prz�d� len kud�aty, Trza wyprawy: koszuli, pierzyny -�lub za pasem... gdy wr�ci jedyny.

Ale Wojtka - wzi�li go w so�daty -

Do powrotu nie przynagla serce:

Gdzie� w Szczecinie odda� je �Pomerce�.

X

Oj, ja biedna, jak oset na grz�dzie! Kt� si� doli sierocej po�ali? Matu� �yta ni owsa nie siali, Nie ma sprz�t�w, wesela nie b�dzie!

10

�Oj, ja naga jak w lesie �o��dzie, Jak te szyszki, kt�re s�o�ce pali: Ni jedwabi, ni sznurka korali -Oj, nie przyjdzie od swat�w or�dzie!�

I tak w �zawe rozp�ywa si� l�ki, A �zy p�yn� w jeziora topiele. Ale jako� u�miecha si� woda:

Przyjd� swaty i b�dzie wesele! Nad korale, ponad jedwab mi�kki Twa rumiana, dziewczyno, uroda.

Na zap�ociu sp�dzali wieczory, On jej szepta�: �O, moja jedyna!� Z nim bylica i bia�a brzezina, Z nim szepta�y zielone jawory.

A przed �witem na nogach... Tak, skory! I gbur kontent, i lubi jak syna -Da mu c�rk�, gdy przyjdzie godzina, I m�rg ziemi, i krow� z obory.

XI

11

Przysz�y �niwa, czasy zapowiedzi... �I do cep�w jestem, i do ci�cia, Panie gburze! we�cie mnie za zi�cia!�

Ale gbur mu odpowie z owczarska: �Niechaj ka�dy, jak usiad�, tak siedzi -Ty� parobkiem, ona gospodarska�.

XII

P�acze... biedna... a jeszcze tak m�oda, Chocia�, wida�, pewnie smutek siny Sp�dzi� kwiatki z policzk�w dziewczyny -Szkoda r�y czerwonej, oj! szkoda.

P�acze... we �zach jej ca�a uroda. Tak jak w rosie �lubne rozmaryny; Opar�a si� o kraw�d� ��czyny. A �zy gorzkie tak p�yn� jak woda.

Jak nie p�aka�!... Miesi�c z sob� �yli, A dzi�, Bo�e!... dzi� ich roz��czyli... Jak nie p�aka�!... �a�uj� s�siadki...

Wczoraj w karczmie... dobrzy przyjaciele... Skrzypce... tany... kieliszek za wiele I do b�jki... a dzisiaj przed kratki.

XIII

Pierwsze lata, kiedy si� pobrali, Szcz�cie kwit�o jak w polu mak�wki, Mieli chat�, szkapsko i dwie kr�wki, Byli m�odzi - siali i sprz�tali...

Ale potem - niech si� B�g po�ali... Ci�kie zimy i ci�kie przedn�wki I w pierzynie wci�� liczniejsze g��wki -Posz�o byd�o, chata i tak dalej.

Dzi�, jak dzieje si� zwykle z t� spraw�, Kiedy k�opot zagnie�dzi si� w �o�e, Kiedy bieda pochwyci za szyj�:

On zako�czy� w karczmisku pod �aw�, Dzieci w s�u�bie, a ona, niebo��, Od wsi do wsi, dzi� �ebrze i pije...

XIV

W poniedzia�ki, pogoda czy s�oty, Czy na sucho, czy cz�owiek si� schlasta, Hej, z t�umokiem na plecach do miasta, A� na czole srebrzyste l�ni� poty.

13

Bo c� robi�?... Te troski niecnoty! Sama jedna na �wiecie niewiasta!... Jak na dro�d�ach potrzeba wci�� wzrasta, Trza podatku, trza odzia� sieroty!

I dzi� z targu pospiesza w sw� stron�. Nakupi�a to soli, to krupy, Nawet niesie dla dzieci ko�acza.

Ale jak�e wr�ciwszy rozpacza! Tl� si� jeszcze resztki jej cha�upy, A dzieciska na w�giel spalone.

XV

Mia�a rol�, sprzedali jej rol� -By�y czasy gradu i posuchy, Kub� dawno zamkn�� gr�b ju� g�uchy, A sk�d p�aci�, gdy pustki w stodole?

Po�egna�a ze �zami swe pole, W s�u�b� posz�y nieletnie dziewuchy, I na plecach kawa� starej pstruchy, Tak na wiatr si� pu�ci�a - na dol�.

14

W�drowa�a od wioski do wioski: Tu si� najmie do �niwa, tam pierze, Pok�d lata, pok�d si�y �wie�e...

Ale staro�� spada funt po funcie:

Trza p�j�� w �ebry, trza �y� z �aski boskiej...

I dzi� zmar�� znale�li na - gruncie.

XVI

On w �achmanach, z dzieciakiem za r�k�,

Ona kawa� szarego chu�ciska

I tak dalej, przez rowy i r�yska,

W �wiat szeroki, na bied�, na m�k�.

Wiatr jesienn� wydzwania piosenk�, S�o�ce ch�odne promyki swe ciska; Ca�a ziemia, snad� zimy ju� bliska, Sk�ada �yciu ostatni� podzi�k�.

Id� milcz�c... Bo na c� im s�owa?

On ich dot�d natraci� do syta:

�Dajcie prac�, cho�by za �wier� myta�.

�Lato przesz�o, do�� swoich si� chowa -Ledwie dla nich wystarczy nam chleba... Praca trudna... przyb��d�w nie trzeba...�

15

XVII

S�onko �wieci, oj, �wieci iskrzyste, Ale jako� si� rozgrza� nie mo�e! Pierwsze szrony dzi� spad�y na zbo�e I zmieni�y w szron rosy kropliste.

Poza wiosk�, gdzie, patrzcie! w srebrzyste

Oziminy us�a�y si� �o�e,

Wysz�o ch�opi� na ciche rozdro�e

I wci�� szepce: �O Jezu! o Chryste!�

W kt�r� stron� si� uda�, snad� nie wie, A tu nagie ga��zie na drzewie, A siermi�ka na strz�py podarta.

Gbur przez lato sierot�-niebog�

Mia� do byd�a... �Na zim�? Do czartal�

Kawa� chleba w zanadrze i w drog�.

XVIII

Wiatr zadmiewa i straszn� szarug� Pcha go na wstecz i bije mu w oczy: Przygarbiony, z p�kiem chrustu, broczy W zaspach �niegu, a� pot ciecze strug�.

16

Drog� kr�tk�, a jednak tak d�ug�... Serce bije, a� si� w oczach mroczy -Patrzy w zmroki, czy wioski nie zoczy -A! tam pewnie, za t� mglist� smug�...

A, tak! pewnie... Lecz trza spocz�� chwil�, Dech zamiera i nogi si� broni� -Wypoczynek wszak wzmacnia na sile.

A w cha�upie a� z�bami dzwoni� -�Ojciec poszed� zbiera� drzewo w lesie -Wnet przyniesie...� Ej-�e, czy przyniesie?!...

XIX

Le�y chory dwa miesi�ce blisko, Rwanie w krzy�ach, b�l piersi, ograszka -Nie pomo�e ni piasek, ni kaszka, A� si� zwija na k��bek p�achcisko.

Jakie by�o to z niego ch�opisko! Zwinniejszego nie ma we wsi ptaszka: Macha� cepem lub kos� to fraszka; Fraszka mokre wyrzuca� torfisko.

17

Teraz blady jak �ciana i s�aby... Darmo leki przynosz� mu baby, �mier� zagl�da z ka�dego otwora.

Trzeba ksi�dza, niech grzechy przebaczy, A k...
Zgłoś jeśli naruszono regulamin