HISTORIA PRAWA KARNEGO
I. Prawo karne w średniowieczu
· PRAWO KARNE WCZESNEGO ŚREDNIOWIECZA
1. Przestępstwo i kara w ustroju plemienno – szczepowym
à najwcześniejszy podział przestępstw to podział na przestępstwa naruszające porządek społeczny i przestępstwa naruszające interes jednostki i rodu.
Przestępstwa publiczne: za czasów Germanów zaliczano do nich zdradę kraju, dezercję, krzywoprzysięstwo, świętokradztwo
Kara miała charakter sakralny, jej celem było przebłaganie
bóstwa przez złożenie mu ofiary z przestępcy. Przestępca
wykluczony z rodu „nosił głowę wilka”, należało go tropić i
zabić.
Przestępstwa naruszające interesy jednostki/rodu: droga sądowa przy lżejszych
przewinieniach lub samopomoc.
Przy mężobójstwie stosowano
„pomstę krwawą”.
Czasem wykupieniem się od
zemsty był „okup” (compositio).
Mir – pokój publiczny. Kto łamał mir, ponosił karę państwową. Mir mógł być
miejscowy, publiczny albo mieszany.
Kary kompozycyjne – kary pieniężne uiszczane w celu zakończenia walk rodowych.
Także orzekane przez sądy.
Podział przestępstw w czasach średniowiecznych:
Przestępstwa przeciw państwu i panującemu
Przestępstwa przeciw religii
Przestępstwa przeciw życiu i zdrowiu
Przestępstwa przeciw mieniu
Przestępstwa przeciw moralności
2. Sposoby ograniczania krwawej zemsty
à krwawa zemsta przeradzała się w regularne wojny prywatne
à ustawowe normy nakazywały zwaśnionym stronom pojednanie się i przyjęcie okupu pod groźbą kary państwowej
à powstała instytucja pośredników (jednaczy)
à Kościół udzielał azylu przestępcom
à wprowadzono przedawnienie dochodzenia krzywd drogą krwawej zemsty
à nie mogła ponosić odpowiedzialności osobistej rodzina przestępcy, jedynie majątkową (okup)
3.) Pojęcie przestępstwa, charakter odpowiedzialności.
Przestępstwem był każdy fakt wyrządzenia szkody, który wywoływał skutek zewnętrzny à przestępstwo było ujmowane od strony obiektywnej
à najwcześniej tam, gdzie zaznaczyły się wpływy prawa rzymskiego, zaczęto różnicować odpowiedzialność ze względu od nastawienia woli sprawcy
à bezkarne było zabójstwo przypadkowe (płaciło się tylko karę pieniężną), początek, zabójstwo w czasie wróżdy
à dążenia do indywidualizacji odpowiedzialności: ograniczała się odpowiedzialność zbiorowa krewnych
à nie ponosiło się odpowiedzialności za usiłowanie
4.) Kary państwowe (publiczne)
à odwet – zasada talionu, polegał na wyrządzeniu sprawy takiej krzywdy jaką sam zadał. Zasada talionu stosowana była do przestępstw na życiu i zdrowiu
à charakter odzwierciedlający kary – miał unaocznić rodzaj popełnionego przestępstwa
à z biegiem czasu rozpowszechniała się idea okupu, w myśl której kara za popełnienie przestępstwa powinna być majątkowa rekompensata wyrządzonej szkody
à celem kary było ukaranie sprawcy (prewencja szczególna) i odstraszanie innych (prewencja generalna)
KATALOG KAR: - kara śmierci
- kary mutylacyjne
- wyjęcie spod prawa (proskrypcja – proscriptio)
- wygnanie z kraju (exilium)
- konfiskata majątku
à możliwość wykupienia od kary publicznej
5.) Kary prywatne. System kar kompozycyjnych.
System kompozycyjny oznaczał połączenie zarówno elementu kary jak i pieniężnego odszkodowania.Kara kompozycyjna ustalana była pierwotnie przez zwaśnione strony, potem jednak przez sąd lub państwo.
Kara kompozycyjna składała się pierwotnie z dwóch elementów:
a) suma płacona na rzecz pokrzywdzonego lub jego rodziny (główszczyzna lub pokutne)
b) opłata na rzecz władcy za naruszenie pokoju powszechnego
à obowiązek zapłaty kompozycji spoczywał początkowo nie tylko na samym sprawy, ale i na jego krewnych. Przechodzić mógł również z pokolenie na pokolenie.
KIERUNKI ROZWOJU ŚREDNIOWIECZNEGO PRAWA KARNEGO
1. Ograniczenie wojen prywatnych
à powodowały ruinę kraju
Środki ograniczania wojen prywatnych: - określony termin na wykonanie zemsty
- obowiązek formalnego zapowiedzenia
odwetu – „odpowiedź”
- pojednanie poprzez dopełnienie aktu pokory
2. Nowa klasyfikacja przestępstw
Sprawy królewskie – przestępstwa, które skierowane były przeciw interesom króla i
sądzone były przez organy królewskie
à zaczęto dochodzić czynów, które dawniej interesowały tylko pokrzywdzonego i jego rodzinę z powodu naruszenia ustalonego porządku publicznego
à klasyfikacje przestępstw na prywatne i publiczne ze względu na wagę czynu o sąd właściwy do rozwiązania sprawy.
a) causae maiores – przestępstwa większe
b) causae minores – przestępstwa mniejsze
à w prawie francuskim dzielono na zbrodnie gardłowe i niegardłowe wg sankcji karnej
à w prawie angielskim funkcjonował podział według sposobu karania – podział na zbrodnie (sędzia prawie zawsze musiał orzec karę śmierci z konfiskata majątku) i wykroczenia (duży zakres swobody sędziego w wyborze środka karnego)
3. Przejawy subiektywizacji odpowiedzialności
à próby różnicowania ze względu na subiektywny stosunek sprawcy do czynu: np. spowodowanie śmierci człowieka przez niedbalstwo albo z przypadku nie było zagrożone kara śmierci, a jedynie główszczyzną.
à warunki wyższej karalności: naruszenie miru
à okoliczności wyłączające bezprawność czynu: początek,
à indywidualizacja odpowiedzialności
4. Nowa klasyfikacja kar
à zacierały się różnice pomiędzy przestępstwami prywatnymi i publicznymi i tym samym zacierały się różnice pomiędzy karami publicznymi i prywatnymi
à podział kar na gardle i na ręku (kary mutylacyjne i kary śmierci)– wg Zwierciadła Saskiego - i na skórze i na włosach (kary hańbiące)
à kary pieniężne stosowane były nadal jako sposób wykupienia się od kary cielesnej, o ile było to dopuszczalne
Ruszyca – płacona na Mazowszu dodatkowa kara za zabici kobiety dla księżnej
à okup na rzecz władcy przekształcał się w sensu stricte karę majątkową w postaci grzywny lub konfiskaty majątku
à okup jako pieniężna kara prywatna przekształcił się w odszkodowanie majątkowe
II. ZMIANY W PRAWIE KARNYM OD SCHYŁKU WIEKÓW ŚREDNICH
PRAWO KARNE ITALII
1. Ogólna charakterystyka włoskiego prawa karnego
à Italia była kolebką nowych pojęć i konstrukcji prawnych
à system prawa karnego włoskiego wykształcił się stopniowo od XII do XVI wieku
à jest to wypadkowa prawa longobardzkiego, kanonicznego, rzymskiego i miejskiego statutowego.
2. Zwycięstwo zasady publicznoprawnej
à uznanie każdego przestępstwa za czyn naruszający w jakiś sposób interesy ogółu społeczności
à wraz z narastanie konfliktów związanych z rozwojem społeczno – gospodarczym coraz silniej uwidaczniała się potrzeba objęcia państwowym prawem karania wszelkich naruszeń porządku publicznego
à w miejsce germańskiego systemu kar pieniężnych wkracza rzymski system kar cielesnych, które stają się obligatoryjne, bez możliwości wykupienia się
à przestępstwa dzielono na najcięższe, ciężkie i lekkie.
à podział na przestępstwa zwyczajne (znajdujące się w przepisach) i przestępstwa nadzwyczajne (nie znajdujące się w przepisach)
3. Subiektywne przesłanki odpowiedzialności
!! uznanie strony podmiotowej przestępstwa za czynnik stanowiący podstawę odpowiedzialności sprawcy !!
Czynniki subiektywne: wola, świadomość, zamiar
à rozróżniano winę umyślną i nieumyślną
Dolus – postępowanie umyślne, świadome
Culpa – wina nieumyślna – zmniejszenie zakresu odpowiedzialności karnej
Casus – czysty przypadek
à ograniczenie odpowiedzialności zbiorowej
à zrównywanie odpowiedzialności karnej kobiet i mężczyzn
4. Powody bezkarności. Obrona konieczna
„Powody bezkarności”: - obrona konieczna (defensio) (vim vi repelle licet - siłę
można odeprzeć siłą) – musiała nastąpić tylko w wypadku
napaści, środkami użytymi przez napastnika i natychmiast.
- pomoc konieczna – działania w celu udzielenia pomocy
napadniętemu
- czyny popełnione w afekcie
- zabicie wyjętego spod prawa
5. Formy popełnienia przestępstwa. Usiłowanie.
à pogląd, że w przestępstwie powinien dominować zamiar a nie skutek
à usiłowanie jako oryginalne osiągnięcie doktryny włoskiej
Trzy elementy składające się na pojęcie karalnego usiłowania:
à czynności i sytuacje zaliczane do drugiego stopnia (tj. usiłowania bliskiego) były już w niektórych statutach karalne
6. Odpowiedzialność za udział w przestępstwie
Trzy rodzaje udziału w przestępstwie:
· Mandat à polecenie lub nakaz popełnienia przestępstwa (podżeganie)
· Consiliom à udzielenie rady, pomocy moralnej do przestępstwa
· Auxilium à pomoc natury fizycznej
à udzielenie pomocy po dokonaniu przestępstwa czyli poplecznictwo nie było jeszcze ujmowane w odrębnych kategoriach
7. System kar
à w ustawodawstwie panował początkowo germańsko – longobardzki system kar. Podstawowy środek karny – kara pieniężna składająca się z dwóch części – kompozycja i grzywna.
à początkowo kary cielesne miały charakter subsydiarny, później stają się karami o charakterze zasadniczym, nie można się było od większości wykupić
à w karach widziano omnipotencję władzy państwowej
8. Wymiar kary
à statuty włoskie wprowadzały bądź kary ściśle oznaczone za dane przestępstwo (taryfy karne, możliwe okoliczności obciążające i łagodzące) bądź kary arbitralne (analogia)
OKOLICZNOŚCI OBCIĄŻAJĄCE :popełnienie przestępstwa w nocy, na cmentarzu, w kościele, recydywa, popełnienie przestępstwa przez osobę publiczną, zależne od przynależności stanowej
OKOLICZNOŚCI ŁAGODZĄCE: pojednanie (pax) sprawy z pokrzywdzonym, przyznanie się do winy
...
przemekn5