II. PRAWO a MORALNOŚĆ
1.Moralność-obejmuje te normy społeczne, które kwalifikują ludzkie zachowania jako dobre i złe, słuszne lub niesłuszne ale jest oczywiste że w taki sam sposób mogą kwalifikować nasze zachowania także normy prawne czy religijne np. norma „nie zabijaj” czy :nie kradnij”
1.Prawo- jest to zbiór norm ogólnych, pochodzących od organów państwa, na których straży stoi przymus państwowy
Różnice między prawem a n moralnością:
1)stopień formalizacji i instytucjonalizacji-tylko z funkcjonowaniem prawa wiąże się istnienie skomplikowanego układu instytucji i procedur tj. parlamenty, administracja, sądy, więzienia itd. Moralność jest systemem zasadniczo niesformalizowanym i niezinstytucjonalizowanym. Normy prawne mogą być w celowy sposób tworzone, zmieniane i uchylane
2)obowiązywanie norm-obowiązywanie norm ma uzasadnienie aksjologiczne, Norma moralna zaczyna obowiązywać wówczas gdy w społeczeństwie upowszechnia się przekonanie iż zachowywanie się w określony sposób jest czymś dobrym(złym),słusznym(niesłusznym) i że w związku z tym w taki właśnie sposób powinniśmy się zachować. Źródłem obowiązywania norm moralnych są spontanicznie rozwijające się oceny, pod warunkiem wszakże, iż maja one społeczne oparcie
3)sankcje-prawo operuje sankcjami sformalizowanymi i zinstytucjonalizowanymi, wymierzonymi przez specjalne organy, w specjalnym trybie i po zastosowaniu przewidzianej procedury
4)przedmiot regulacji- przedmiotem regulacji prawnej są przede wszystkim zewnętrzne zachowania ludzi .Prawo bierze oczywiście pod uwagę ludzkie intencje, przekonania, ale wewnętrzne stany psychiczne prawo uwzględnia tylko wtedy, gdy sprawca przynajmniej usiłował naruszyć prawo. Nie zna prawo odpowiedzialności doxtycznej, tj. odpowiedzialności za same przekonania, motywy czy intencje, np. za to że ktoś komuś źle życzy lub ma nieprawomyślne myśli. Przedmiotem potępienia może być sam fakt że naszym bliźnim źle życzymy że im zazdrościmy czegoś, lub że bez żadnego powodu źle o nich myślimy.
5)podmioty-podmiotem prawa mogą być zarówno osoby fizyczne jak i różnego rodzaju organizacje i instytucje, pomiotem moralności są wyłącznie osoby fizyczne. Winę w sensie prawnym możemy przypisać również osobie prawnej, np..przedsiębiorstwu czy bankowi, w sensie moralnym może to być tylko człowiek.
6)stosunek do państwa- np. w naszym kraju inna jest moralność ludzi wierzących i niewierzących. inna jest moralność ludzi ze wsi i z miast, własną moralność mają także grupy przestępcze.
2. Relacje miedzy prawem a moralnością
1)Relacje przedmiotowe
a)w myśl pierwszej teorii prawo to minimum moralności, zakres czynów regulowanych przez prawo mieści się w zakresie czynów regulowanych przez moralność zatem każdy czyn uregulowany przez prawo ma swój odpowiednik w regulacji moralnej. Np. jakich pieczątek używać, jak sporządzić określone pisma
b)w myśl teorii drugie(B) zakresy regulacji prawne i moralnej krzyżują się zatem istnieją zarówno takie zachowania które reguluje moralność a nie reguluje prawo, jaki i takie które SA regulowane wyłącznie przez prawo ale nie przez moralność oraz taka sfera zachowań która jest regulowana i przez prawo i przez moralność np. prostytucja jest na ogół potępiana moralnie, w Polsce nie jest jednak zakazana prawnie, filantropia jest cnota moralna ale nie obowiązkiem prawnym, eutanazja lub aborcja w wielu system prawa to oczywisty konflikt prawa z elementarnymi normami moralnymi.
2)Relacje walidacyjne-odnoszą się do kwestii, w jaki sposób niezgodność prawa z normami moralnymi wpływa na obowiązywanie norm prawnych!!!!!!!!!
3)Relacje funkcjonalne-w r. fun., chodzi o to w jaki sposób normy moralne wpływają na treść norm prawnych i odwrotnie, w jaki sposób prawo wpływa na treść przekonań moralnych. Prawo jest systemem otwartym na wartości moralne. Norma prawna nie traci mocy obowiązującej nawet wtedy gdy jest sprzeczna z normami moralnymi.
Techniki inkorporacji wartości moralnych:
-przepisy merytoryczne- mamy do czynienia wówczas gdy pewne normy moralne stają się z woli pracodawcy normami prawnymi np. kk-zakaz zabójstwa, kradzieży.
-przepisy odsyłające- odsyłają nas do innych przepisów,
-terminy wartościujące
III. NORMY PRAWNE I PRZEPISY PRAWNE.
1. Norma prawna-jest to zrekonstruowana z tekstu prawnego dyrektywa postępowania która w najprostszym przypadku musi opd. Wyczerpująco na przynajmniej 3 pyt.1)kto i w jakich okolicznościach?2)jak powinien się zachowac?3)jakie będą konsekwencje w przypadku, gdy adresat nie zachowa się w sposób przewidziany przez normę?
Przepis prawny-elementarna jednostka systematyzacyjna danego tekstu prawnego. Jeśli więc tekst prawny będzie się składał z artykułów to każdy następny artykuł będzie stanowił przepis prawny.
2.Koncepcje budowy normy prawnej
Hipoteza(H)-jest tym elementem normy prawnej, który określa adresata normy oraz okoliczności w których powinien on zachować się w sposób przewidziany przez normę. hipoteza określa zakres zastosowania normy.
Dyspozycja(D)- określa wzór ponownego zachowania się, formułuje nakazy, zakazy lub dozwolenia albo nakłada na adresata normy jakieś uprawnienia lub obowiązki.
Sankcja(S)- element normy który określa konsekwencje jakie nastąpią w sytuacji gdyby adresat zachował się niezgodnie z normą, a więc ją naruszył.
KONCEPCJE BUDOWY NORMY PRAWNEJ:
1)koncepcja dwuczłonowa H->D
jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie to adresat normy powinien zachować się tak jak mówi dyspozycja np.art 415 k.c.Kto z winy swej wyrządza drugiemu szkodę (H) obowiązany jest do jej naprawieni(D).
H->S jeśli zachodzą warunki określone w hipotezie to organ państwa powinien wymierzyć podmiotowi wskazanemu w hipotezie przewidziana sankcję. Np.art.165 &1 k.k. Kto pozbawia człowieka wolności (H) podlega karze pozbawienia wolności od 6 mcy do 5 lat (S)
2)koncepcja trójczłonowa H->D/S.
jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie to adresat normy powinien się zachować taka jak mówi dyspozycja bądź zostanie mu wymierzona sankcja.Np.art.183&1 k.k Jeżeli ktoś pozostaje w związku małżeńskim (H) to nie powinien zawierać powtórnego związku małżeńskiego(D) bądź zostanie mu wymierzona kara pozbawienia wolności od 6 m do 5 lat(S)
3) koncepcja dwuczłonowa norm sprężonych H 1->D/H2->S
Każda norma składa się z dwóch reguł: Reg. Sankcjonowanej (H1->D) i Reg. Sankcjonującej (H2 –S)
Jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie reguły sankcjonowanej(H1) to adresat tej reguły powinien się zachować tak jak mówi dyspozycja bądź jeżeli naruszy dyspozycję(H2) to zostanie mu wymierzona sankcja np. Kto bierze udział w wypadku komunikacyjnym(H1) nie powinien oddalać się z miejsca wypadku(D) bądź kto się oddali bądź nie udzieli pomocy(H2) to podlega takiej i takiej karze…(S)
3.Podziały przepisów prawnych
1)Normy ogólne i indywidualne-
ZE WZGL. NA SPOSÓB OKREŚLENIA ADRESATA dzielimy na:
Normy generalne-to takie normy w których adresat jest określony przez wskazanie jego cech a więc nazwa generalna np. każdy człowiek, żołnierz, instytucja państwowa, prezydent.
Normy indywidualne-to normy których adresat jest oznaczony nazwą indywidualną, zwykle imieniem własnym np. Lech Wałęsa, Przedstawicielstwo ELTEX z siedzibą w Katowicach.
ZE WZGL.NA SPOSÓB OKREŚLENIA CZYNU W NORMIE:
Normy abstrakcyjne-odnoszą się do zachowań powtarzalnych np. każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania-art.177&1 k.p.k
Normy konkretne-odnoszą się do zachowań jednorazowych np. wzywa się Jana Kowalskiego do UM w Toruniu w dn..o godz. Pok..na posiedzenie.
Normy ogólne-to normy które są jednocześnie generalne i abstrakcyjne. Akty normatywne w których są zawarte normy tego rodzaju noszą nazwę aktów tworzenia prawa np. konstytucja, ustawy, rozporządzenia
Normy indywidualno- konkretne-to akty stosowania prawa np. wyroki sądowe i decyzje administracyjne
Akt stosowania prawa-akt zastosowania normy prawnej do jakiejś indywidualnie oznaczonej osoby i nakładającym na tą osobę jakieś skonkretyzowany obowiązek lub przyznającym jej jakieś skonkretyzowane uprawnienie.
2.Przepisy nakazujące, zakazujące i dozwalające-określają treściowo co jest zakazane, nakazane, zezwalające np. płatność podatków
3.Przepisy odsyłające, blankietowe, merytoryczne
Odesłanie systemowe-jeżeli dany przepis prawny odsyła do jakiś innych przepisów prawnych
Odesłanie pozasystemowe- jeśli określony przepis prawny odsyła do jakiś reguł czy zasad pozaprawnych np. .przepis ods.do zasad współżycia społecznego
Przepis blankietowy-to przepisy które odsyłają do aktów normatywnych, które dopiero maja być wydane.
Merytoryczne- określają treściowo co jest zakazane, zezwalające np. płacenie podatków
4.Przepisy dyspozytywne i imperatywne
Przepisy imperatywne(przepisy bezwzględnie obowiązujące)ius cogens- to takie przepisy, których działanie nie może być ani wyłączone ani ograniczone lub zmienione wola stron np. własność nieruchomości powinna buc zawarta w formie aktu notar.
Przepisy dyspozytywne(względnie obowiąz.)ius dispositivum- to przepisy które stosuje się tylko wtedy gdy strony nie uregulowały swych stosunków w odmienny sposób niż to przewiduje dany przepis np. prawo cywilne, rodzinne, gosp.
5.Przepisy kompetencyjne(upoważniające)-do nich zalicza się przepisy które upoważniają organy państwowe do stosowania określonych norm, wydawania określonych decyzji lub dokonywania oznaczonych czynności. Przep. kompet. moga określać podmioty właściwe w danej sprawie i zakres przedmiotowy ich kompetencji
6.Normy programowe(finalnych, celościwych)- wskazują jaki cel powinien osiągnąć adresat pozostawiając kwestię wyboru środków realizacji tego celu do jego dyspozycji.
7.Zasady prawa i zwykłe normy prawne
Zasady uniwersalne-zasady całego systemu prawa oraz zasady części systemy prawa, które odnoszą się do jednej lub kilku gałęzi prawa np. zasada państwa prawnego, równości, prawa do sądu, sprawiedliwości podatkowej, prawdy materialnej
Zasada domniemania niewinności oskarżonego-zasada części systemu prawa In dubio pro reo(wątpliwości dowodowe należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego)
5.Różnice między zasadami i zwykłymi normami prawnymi
1)zwykłe normy prawne maja określony zakres zastosowania. w przypadku zasad prawnych ich zakres zastosowania jest bardzo rzadko explicite sformułowany
2)jeżeli zakres zastosowania zwykłej normy zastał spełniony to normę należy zastosować jeżeli nie to normy zastosować nie wolno. Zwykłe normy funkcjonują w sposób albo, albo..
3)w razie sprzeczności zwykłych norm prawnych jedna z nich musi zostać uznana za nie obowiązującą.
IV.OBOWIĄZYWANIE PRAWA
1.Obowiązek przestrzegania i stosowania przepisów prawnych odnosi się wyłącznie do przepisów które mają moc obowiązującą. Reguły określające kryteria obowiązywania aktów normatywnych oraz zawartych w nich przepisów prawnych nazywa się niekiedy regułami walidacyjnymi
2.Koncepcje obowiązywania norm prawnych:
1)Obowiązywanie w sensie normatywnym(systemowe)- obowiązują te normy które zostały prawidłowo ustanowione i nie zostały uchylone
2)Obowiązywanie w sensie faktycznym-obowiązują te normy za których naruszenie organy państwowe pociągają do odpowiedzialności, czyli obow. te normy które są stosowane przez organy państwowe.
3)Obowiązywanie w sensie aksjologicznym- obow. te normy które spełniają przyjęte kryteria etyczne(są słuszne, sprawiedliwe)
3.Warunki które musi spełniać akt:
1)obowiązują tylko te normy które zostały prawidłowo ustanowione, w więc zostały ustanowione przez upoważniony do tego organ i zgodnie z przewidziana procedurą np. ustawy może ustanowić tylko Sejm.
2)Norma prawna by obowiązywać musi zostać prawidłowo ogłoszona „warunkiem wejścia w zycie ustaw, rozporządzeń…. jest ich ogłoszenie”kost. Art. 88 ust.1Dla większości aktów normatywnych jest to opublikowanie w dzienniku promulgacyjnym, m.in. Dz.U, Monitor Polski
3)obowiązują nie tylko normy explicite ustanowione ale także normy, które stanowią konsekwencję norm explicite ustanowionych
4)nie obowiązują normy, które zostały wyraźnie lub milcząco uchylone(derogowanie).
Derogacja wyraźna- jest to uchylenie normy lub aktu normaty. przez inna normę prawną nazywana przepisem lub klauzula derogacyjną. klauzule derog. są zwarte w przepisach końcowych aktu normatywnego np. Traci moc ustawa z dnia… o, Uchyla się..
Derogacja milcząca- normodawca wprowadza przepisy i nie uchyla poprzednich. Podstawą, w oparciu o którą przyjmuje się że doszło do derogacji milczącej są specjalne reguły kolizyjne:
-Podział reguł kolizyjnych
a)reguła hierarchiczna-norma hierarchicznie wyższa uchyla niezgodną z nią normę hierarchicznie niższą np. .ustawa. Nor. hier. ma najwyższą moc.
b)reguła chronologiczna- mówi że akt wydany później uchyla akt wydany wcześniej pod warunkiem jednak że akt późniejszy ma nie niższą moc prawną niż akt wcześniejszy.
c)reguła merytoryczna- norma szczegółowa musi zawierać w zakresie normę ogólną!!!!!
5)elementem koncepcji obowiązywania w sensie faktycznym jest reguła desuetudo- norma prawna traci moc obowiązującą(wychodzi z życia) wskutek jej niestosowania przez dłuższy okres czasu lub wskutek radykalnej zmiany okoliczności
6)Reguła lex inustima- mówi, że nie obowiązują te normy prawne nawet jeżeli nie zostały one formalnie uchylone, które w rażący sposób naruszają elementarne i niekontrowersyjne zasady moralne.
VACATIO LEGIS(wakacje ustawy)-czas między ogłoszeniem normy a datą jej wejścia w życie. Vacatio legis stosuje się po to, by poczynić niezbędne przygotowania instytucjonalne do stosowania danego aktu i dać organom stosującym prawo możliwość zapoznania się z jego treścią. Vacatio legis zwykle trwa od 2 tyg. Do 1 roku w zależności od tego, ile czasu potrzeba by się przygotować do stosowania danego aktu
V.SYSTEM PRAWA
1. System-typ- to zespół cech charakterystycznych dla porządków prawnych określonego rodzaju.
2.Podział systemu prawa:
a)System prawa kapitalistycznego:
-własność prywatna i gospodarka wolnorynkowa jako podstawa ustroju ekonomicznego
-demokracja parlamentarna jako podstawa ustroju politycznego
-system praw i wolności obywatelskich z wolnością słowa i zrzeszania się jako podstawa porządku społecznego
b)System prawa socjalistycznego:
-podstawą ustroju jest wolność państwowa i gospodarka planowa
-podstawą ustroju politycznego jest dyktatura partii komunistycznej
-na płaszczyźnie społecznej prawo socjalistyczne cechuje się daleko posuniętą negacją podstawowych praw i wolności obywatelskich a zwłaszcza wolności i słowa zrzeszania się.
c)CIVIL LAW-system prawa kontynentalnego, ustawowego do systemów CL zaliczamy systemy prawie wszystkich państw Europy Kontynentalnej oraz systemy prawne w większości krajów Ameryki Pd. Oparty jest na 3 zasadach:
a)zasada prymatu ustawy- ustawy są najwyższym źródłem prawa
b)zasada oddzielenia aktów tworzenia od stosowania prawa(Sądy mogą tylko stosować prawo a nie je tworzyć)
c)prawo kontynentalne wywodzi się od prawa rzymskiego
d)PRAWO ANGLOSASKIE:
-wspólna zasada prymatu(każda ustawa może uchylić precedens, a precedens nie może uchylić ustawy)
-Sądy mogą tworzyć prawo(prawo precedensowe)
e)COMMON LAW-to prawo zwyczajowe, rodzinne.
Oparty jest na 3 zasadach:
a)zasada prymatu ustawy-każda ustawa może uchylać precedens sądowy, a żaden precedens nie może uchylać ustawy
b)sądy mogą tworzyć prawo PRECEDENS-decyzja sądu, która tworzy prawo; jest to sformułowana reguła ogólna.
zasada stare deisis-reguła staje się wiążąca, precedens może wydać sąd niższy np. rejonowy
c)prawo anglosaskie nie wywodzi się od prawa rzymskiego
- Postępująca konwergencja(upodabnianie się)-w krajach anglosaskich rośnie rola ustaw, w krajach kontynentalnych wzmacnia się rola orzecznictwa sądowego
-Common law operuje konstrukcją precedensu formalnie wiążącego, kt. Może tworzyć nowe normy prawne
-Civil law odwołuje się przede wszystkim do precedens ów formalnie niewiążących, kt. ustalają jedynie zasady interpretacji i stosowania istniejących już norm, ale nie mogą tworzyć żadnych nowych norm
3. Systemy konkretne- to ogół norm, które obowiązują w określonym czasie, w określonym państwie, Normy są w okreś. Sposób uporządkowane.
a)systematyzacja pionowa(aspekt)-uporządkowany norm w prawie hierarchicznym
Szczeble hierarchii aktów normatywnych:
-konstytucja, ustawy, akty podstawowe(uchwały, zarządzenia, rozporządzenia), akty prawa terenowego(miejscowego, lokalnego np. uchwały gminne)
Na czym polega wyższa moc prawna aktu ,normy?:
1.Nw może uchylić lub zmienić Nn
2.Nn powinna być zgodna z Nw
3. Nw są podstawą do obowiązywania Nn
4. Nw tworzą kompetencje do tworzenia Nn
5. Nw dotyczą zwykle spraw większej wagi niż Nn
b)systematyzacja pozioma-normy uporządkowane są wedle ich treści.
Gałąź prawa-kompleks norm regulujących stosunki społeczne o podobnej treści.
Podział prawa na gałęzie prawa:
1)kryterium treści regulowanych stosunków,
2)kryterium podmiotowe, przedmiotowe,
3)kryterium metody regulacji
Kryterium przedmiotowe- podstawą podziału prawa na różne gałęzie jest treść regulowanych stosunków społecznych
Kryterium podmiotowe-podstawą podziału prawa na różne gałęzie jest treść regulowanych stosunków społecznych, odnosi się do adresata
Kryterium metody regulacji-pełni rolę posiłkową wobec kryterium przedmiotowego. 3 podst. metody:
Metoda cywilistyczna-istotą tej metody jest zasada samoregulacji, strony regulują same swoje stosunki, np. umowy
Metoda administracyjna-jest podporządkowana hierarchicznie, jeden z podmiotów jest w sensie prawnym podporządkowany drugiemu np. decyzje
Metoda karna-stosuje się w tych przypadkach, w których pewne czyny są zabronione przez ustawę pod groźbą kary, cywilne-umowy, testamenty
Inny podział na gałęzie:
Instytucja prawna-kompleks norm regulujący jakiś stosunek społeczny, prawny np. umowa, testament
Kodeks-ustawa, jej przedmiot to kodeks, reguluje wszystkie przestępstwa
KODEKSY: Kpa 1960,kodeks cywilistyczny 1964,k.postępowania cywilnego 1964, k. rodzinny i opiekuńczy 1964, k. pracy 1974, k. wykroczeń 1971,k.karny 1997,k.postępoawania karnego 1997,k.karny wykonawczy 1997, k. spółek handlowych 2000,k.morski 2001, k. postępowania w prawach wykroczeń 2001, k. skarbowy 1999,ordynacjia podatkowa 1997 zawiera prawo podatkowe, prawo celne, pr. dewizowe, pr. budowlane.
Inkorporacja-to prywatny lub urzędowy zbiór praw w danej dziedzinie.
Prawo konstytucyjne-to zespół norm regulujących podstawy ustroju politycznego, ekonomicznego i społecznego
Prawo administracyjne-najbardziej rozbudowany dział prawa wewnętrznego
Prawo cywilne-jego najważniejsze działy to prawo rzeczowe, prawo spodkowe
Prawo materialne-to zespoły norm regulujących w sposób pierwotny dana sferę stosunków społecznych, określających jakie prawa i obowiązki mają podmioty aktywne w tej sferze
Prawo procesowe-normy regulujące sposób postępowania w przypadku, gdy doszło do naruszenia norm prawa materialnego, kompetencję i organizację organów rozstrzygających te sprawy.
4.Prawo publiczne i prywatne
Prawo publiczne-to zbiór norm odnoszących się do interesu państwa, do p. publicznego zaliczamy te sprawy, których obywatel podlega władzy państwa, zwierzchnictwu, pr. Karne, finansowe, administracyjne, podatkowe, konstytucyjne, wszelkie roszczenia dochodzone są z urzędu
Prawo prywatne-odnosi się do interesu jednostki, interesu prywatnego, to sfera spraw w których obywatel jest wolny, nie podlega władzy państwa, on decyduje do czego dążyć i przy pomocy jakich środków, pr. Rodzinne, cywilne, pracy, prawo decydowania jak wychowywać swoje dzieci, wolność wyboru światopoglądu, roszczenia dochodzone prywatnie
Rosnąca publicyzacja prawa-prawo coraz intensywniej wkracza w sferę prywatną obywateli np. kary cielesne na dzieci, minimum przyzwoitości warunków pracy np. bhp, obowiązek edukacyjny, gwałt w małżeństwie, kryt.pod,przed.-patrz wyżej
Przepisy podzielone merytorycznie
GRUPY PRZEPISÓW DZIELIMY NA:
A)Ogólne-określa się zakres przedmiotowy i podmiotowy stosunków regulowanych przez dany akt lub wyłączonych spod jego regulacji.
B)Szczegółowe-to katalog podstawowych instytucji regulowanych przez dany akt, w k.k. jest to katalog przestępstw, w k.c .katalog różnych praw rzeczowych, czynności prawnych. Zaleca się by przepisy były uporządkowane w następującej kolejności:
-przepisy materialne, procesowe, ustrojowe, karne
3.Przejściowe-to te które regulują relacje jaka zachodzi między prawem dotychczas obowiązującym a aktem wchodzącym w życie
Dostosowujące-to te które stosuje się w tym przypadku kiedy nowy akt wprowadza nowe jednostki organizacji, likwiduje dotychczas funkcjonujące
4.Końcowe- w tych przepisach jest określone kiedy akt wchodzi w życie. Wyjątkowo- jest przepis kiedy akt traci moc obowiązującą. Bywają akty epizodyczne np. stan klęski nadzwyczajnej żywiołowej-akt ten powinien zwierać datę do której będzie obowiązywał.
...
przemekn5