Koncepcje definiowania polityki.
Badania językoznawcze dowodzą, że pojęcie „polityka” pochodzi od języka greckiego, od liczby mnogiej przymiotnika rodzaju niejakiego politikon. Przymiotnik ten interpretowano jako: społeczny, publiczny, państwowy, powszechny, obywatelski, codzienny, zwyczajny. Sam termin „polityka” oraz wyrazy od niego pochodne wiążą się pod względem etymologicznym z pierwotnym i podstawowym pojęciem polityczno-prawnym starożytnych Greków – pojęciem polis. Nazwą tą posługiwano się w starożytnej Helladzie na oznaczenie występujących wówczas na tym terenie organizacji państwowych tzw. państw-miast. Polis stanowiła ograniczoną wspólnotę wolnych obywateli podporządkowanych wspólnym celom i interesom. W dosłownym tłumaczeniu termin ten oznaczał: kraj, ojczyznę, państwo, społeczność. Inny mniej wiarygodny, źródłosłów „polityki” wywodzi się od greckiego politea – co oznacza republikę, czyli organizację państwową. Początków istoty politei można doszukać się w pismach Platona oraz Arystotelesa. Takie ujęcie polityki cechowało położenie akcentu na umiejętne kierowanie ludźmi, organami państwowymi lub całym państwem. Jak można łatwo zauważyć sztukę rządzenia państwem traktowano jako posiadanie pewnego kunsztu, zdolności czy też predyspozycji w tym względzie.
Próbę wytłumaczenia pojęcia „polityki” podejmowali kolejno niemal wszyscy wielcy myśliciele: święty Tomasz z Akwinu, Marsyliusz z Padwy, Machiavelli, F. Bacon. J. Lock, Monteskiusz, J.J. Rousseau i wielu innych, przy czym nazwy „polityki” używali oni w najrozmaitszych znaczeniach, najczęściej łącząc je ze sztuką rządzenia państwem.
Słowo „polityka” było rozumiane w naszym języku wielorako, aż do końca XIX wieku. Jeszcze słownik Lindego z 1858 roku wyjaśnia, że polityka jest to:
· nauka, jak Rzeplita rządzić i zachować wcale;
· nauka poznawania spraw i potrzeb państwa.
Wynika z tego wniosek, że już na początku XX wieku przestano używać terminu „polityka” w kategoriach kulturowych, odnosząc go głównie do sztuki rządzenia.
Trudności związane z dokładnym określeniem polityki wynikają z tego, że jest ona zjawiskiem wielopłaszczyznowym. Każdy więc z wielu definicji polityki akcentuje jeden z jej głównych aspektów albo określa ją bardzo szeroko, a więc nieprecyzyjnie.
Niektórzy autorzy określają również politykę jako proces podejmowania decyzji. Takie podejście do tego problemu wyrasta z krytyki rozumowania, w myśl której ośrodki decyzji rządowych działa w oparciu o procedurę racjonalnego wytyczania i osiągania celów. Taki sposób patrzenia na politykę nie pozwala bowiem na dostrzeżenie ściśle politycznych aspektów podejmowania decyzji. Tymczasem samo tworzenie decyzji jest niezwykle skomplikowanym procesem, nie mającym precyzyjnie określonych granic, wyraźnego początku ani końca. Centralnym elementem tego procesu jest władza (oraz gra o władzę), przy czym jest ona zawsze realizowana przez pewną grupę ludzi, nie zaś przez pojedynczych polityków, dlatego polityka „robiona” jest w kompleksowym procesie, którego uczestnicy posługują się władzą i wpływem we wzajemnych oddziaływaniach.
Innym ujęciem w określeniu polityki jest ujmowanie tej ostatniej jako sposób rozwiązywania problemów. Przedstawiciele tego nurtu, nazywani postbehawiorystami, odnoszą się krytycznie do interpretacji polityki w kategoriach pozbawionych wartościowania moralnego oraz ideowo i etycznie naturalnych. Ich głównym postulatem jest rozpatrywanie polityki jako dziedziny życia społecznego, której zadaniem pierwszoplanowym jest rozwiązywanie problemów trapiących społeczeństwo i osiąganie celów wynikających z rozpatrywania potrzeb społecznych. Przykładem takiej interpretacji polityki jest stanowisko A. Leftwicha, dla którego „centralnym problemem politycznym” jest odpowiedź na pytanie „jakie mechanizmy polityczne przyczyniają się do osiągania celów zbiorowych i stwarzają jednostce możliwość rozwoju indywidualnego?”.
Przedstawione powyżej definiowanie problemu „polityki” nastręcza pewne pytanie: czy można znaleźć dla nich wspólny mianownik? Najprościej byłoby wypisać z przedstawionych koncepcji najbardziej uniwersalne elementy, a następnie połączyć je w jedną superdefinicję, uogólniającą i systematyzującą dorobek intelektualny różnych szkół teoretycznych. Można by też powiedzieć, iż polityka jest to po prostu sztuka osiągania założonych celów. Sceptycy jednak twierdzą, że superdefinicja nie istnieje. Przykładem autorskim takiej definicji może być uznanie, iż polityka to zespół działań podjętych przez ośrodek decyzyjny, zmierzających do osiągnięcia zamierzonych celów za pomocą odpowiednio dobranych środków.
Istnieje cały szereg stereotypów dotyczących polityki. Dotyczy to między innymi personofikacji polityki (życie polityczne postrzegane jest przez pryzmat osób). Bardzo często ludzie postrzegają politykę jako dwuznaczną moralnie.
Dwie perspektywy w ujęciu polityki:
1. wąskie – polityka jako zespół działań państwa;
2. szerokie – polityka to wszelkie działania o charakterze zbiorowym i wszelkie stosunki społeczne, w których polityka stanowi jedną ze zmiennych:
a) dynamiczne – polityka traktowana jest jako zespół działań podejmowanych przez ośrodek decyzyjny sformalizowanej grupy społecznej: instytucji dążących do osiągania celów przy pomocy określonych środków;
b) statyczne - polityka traktowana jest jako wszelkie działania, które mają charakter wspierający, konfliktowy, bądź kompromisowy, a odnoszące się do stosunków i oddziaływań między państwem, a innymi organizacjami.
Ogólne rozumienie polityki: polityka to planowe i zorganizowane działania związane z dążeniem do zdobycia, utrzymania bądź odzyskania władzy.
Pięć orientacji dotyczących analizowania polityki:
1. ujęcie formalno-prawne: polityka utożsamiana jest tutaj z działalnością instytucji państwowych (zgodnie ze starogreckim polis- państwo);
2. ujęcie behawioralne: polityka określana jest przede wszystkim w kategoriach władzy, wpływu, konfliktu, autorytetu, kontroli;
3. postbehawioralne: polityka to sposób rozwiązywania problemów wynikających z deficytu dóbr (dóbr pojętych szeroko). Polityka służy dobru społecznemu – podejście tradycjonalistyczne. Polityka jako specyficzny rodzaj służby państwu.
4. ujęcie funkcjonalne; polityka jest funkcją systemu społecznego, od której to funkcji zależy rozwój tego systemu, rozwiązywanie konfliktów czy podejmowanie decyzji. Polityka stanowi tutaj zespół działania związanych z regulacją rozdziałów dóbr, ale i również z artykulacją interesów grupowych, selekcję tych interesów, socjalizację i z komunikacją polityczną. Jest to dominujące podejście.
5. racjonalne; istota polityki sprowadzona jest do procedur związanych ze zdobywaniem władzy, oraz z podejmowaniem decyzji w procesie sprawowania władzy.
Polityka traktowana w przeszłości jako sztuka rządzenia stanowi naturalny przejaw życia człowieka – integralnej cząstki społeczeństwa – towarzyszący mu od czasu ukształtowania się ludzkich wspólnot i ciągle ulegający rozszerzeniu. W sensie filozoficznym polityka stanowi formę działalności ludzi związanej z walką o władzę: jej zdobycie, utrzymanie i wykorzystanie w interesie społecznym, klasowym, grupowym, środowiskowym, a także indywidualnym.
Walk o władzę sama w sobie jest zjawiskiem naturalnym, stanowi ważny przejaw życia każdego społeczeństwa, co potwierdza cała dotychczasowa historia ludzkości.
Polityka nie może być redukowana do wąskich fragmentów rzeczywistości. Czasy zmieniają się, postęp cywilizacyjny przynosi wciąż nowe problemy. Upadają nie sprawdzające się w historii ustroje. Życie człowieka w coraz większym stopniu warunkują megtrendy. Pojawiają nowe siły polityczne, polityka zaś przyciąga coraz bardziej amatorów pragnących sięgnąć po władzę.
Polityka to wieloznaczne pojęcie definiowane w różnych orientacjach teoretyczno-metodologicznych – politologii:
a) w orientacji formalno-prawnej przez politykę rozumie się działalność instytucji państwowych (aparatu państwowego);
b) w podejściu behawioralnym polityka określana jest w kategoriach: władzy, wpływu, konfliktów istniejących w różnych płaszczyznach życia społecznego; tak szerokie ujęcie ilustruje definicja systemu politycznego- czyli dowolny układ stosunków społecznych, w którym występuje wyraźna obecność, kontroli, wpływu, władzy lub autorytetu;
c) w orientacji funkcjonalnej polityka jest rozumiana jako funkcja systemu społecznego, zapewniająca jego rozwój poprzez; rozwiązywanie konfliktów; wytworzenie decyzji regulujących w autorytarny sposób rozdział dóbr, artykulację interesów, agregację i selekcję interesów;
d) według podejścia racjonalnego polityka jest podejmowanie decyzji w ramach procesu władzy i gry o władzę, w którym biorą udział różnorakie podmioty;
e) stanowisko posbehawioralne ujmuje politykę jako rozwiązywanie problemów społecznych, wynikających z deficytu dóbr i powodujących –deprywację jednostki i grup społecznych; polityka jest swoistą służbą społeczną, dążącą do zmniejszenia czy też usuwania ograniczeń w zaspokajaniu potrzeb ludzi.
Polityka to względnie wyodrębniona i autonomiczna sfera życia społecznego; sfera stosunków i działań przybierających postać konfliktów, walki, kompromisu i współpracy pomiędzy dużymi grupami społecznymi, organizacjami politycznymi, ośrodkami decyzji politycznych i jednostkami. Podmioty te dążą do realizacji swoich podstawowych potrzeb i interesów, poprzez sprawowanie władzy politycznej lub poprzez wywieranie wpływu na władzę. Istotą polityki jest władza, a zwłaszcza władza państwowa, której konstruktywny element stanowi monopol stosowania legalnego potencjalnego i realnego przymusu wobec podmiotów nie respektujących autorytatywnych decyzji o rozdziale dóbr materialnych i niematerialnych.
W zależności od zasięgu przestrzennego wyróżnia się:
1. politykę zagraniczną oraz wewnętrzną, w ramach tej ostatniej, biorąc pod uwagę kryterium dziedziny życia społecznego, której dotyczą decyzje, wyodrębnia się politykę:
a) gospodarczą;
b) przemysłową;
c) agrarną;
d) socjalną;
e) finansową itp.
Do podstawowych funkcji polityki zalicza się:
a) regulacji pola polityki – formułowanie oraz stosowanie zasad i procedur współpracy, walki i kompromisów w zakresie zdobywania, utrzymania, sprawowania i tracenia władzy oraz wywierania wpływu na władzę;
b) funkcja regulacji otoczenia polityki – formułowanie oraz stosowanie zasad i procedur władczego kierowania bądź wpływania przez podmioty polityki na inne sfery życia społecznego: ekonomiczną, socjalną, kulturalną, a także otoczenia międzynarodowego;
c) funkcja integracyjna – wytwarzanie i utrwalanie spójności, kooperacji pozytywnej i równowagi w zróżnicowaniu wewnętrznie społeczeństwa;
d) funkcja konfliktotwórcza – inicjowanie, wytwarzanie, wzmacnianie sprzeczności oraz konfliktów interesów i wartości między różnymi podmiotami (jako konsekwencje procedur, treści i skutków procesów decyzyjnych);
e) funkcja dystrybucyjna – określenie oraz egzekwowanie zasad i kryteriów rozdziału dóbr materialnych i niematerialnych;
f) funkcja innowacyjna – formułowanie implementacji nowych koncepcji rozwoju ekonomicznego, politycznego itp. oraz wytwarzanie nowych podmiotów polityki np.: partii, instytucji państwowych;
g) funkcja socjalizacyjna (edukacyjna)- kształtowanie wiedzy, postaw i zachowań politycznych jednostek i grup społecznych;
h) funkcja komunikacyjna
Istota i funkcje nauki o polityce.
Nauka o polityce (nauki polityczne), badająca i analizująca zjawiska, procesy, wydarzenia, fakty z zakresu stosunków politycznych. Należy do dziedziny nauk humanistycznych jako samodzielna dyscyplina. Spełnia funkcję opisowe i wyjaśniające oraz prognostyczne. Przedmiotem jej jest całokształt stosunków politycznych, wszystkie dziedziny i postacie działalności politycznej społeczeństwa, uwarunkowania procesów politycznych, styki polityki z innymi dziedzinami ludzkiej egzystencji. Jest więc nauką rozległą, przy czym różnorodność i wielopostaciowość polityki implikuje konieczność istnienia określonych działów.
Najogólniej rzecz biorąc, można w ramach politologii wyróżnić następujące specjalności:
· Stosunki międzynarodowe;
· Teoria polityki;
· Historia myśli politycznej;
· Doktryny polityczne;
· Najnowsza historia polityczna;
· Socjologia polityki;
· Polityka społeczna;
· Polityka gospodarcza;
· Geografia polityczna;
· Filozofia polityki;
· Psychologia polityki;
· Teoria państwa;
· Teoria komunikowania;
· Systemy polityczne;
· Gospodarka międzynarodowa;
· Systemy prasowe;
· Marketing polityczny.
Szczególnym przedmiotem zainteresowania polityki jest państwo jako główne ogniwo systemu politycznego społeczeństwa oraz władza, czyli możliwość skutecznego narzucania swojej woli innym. Jakiekolwiek naukowe badania polityki, w tym władzy, sięgają starożytności (Arystoteles, Plato, Cyceron), jej rozwój miał miejsce w dobie oświecenia, aby od tego czasu zajęła ona znaczące miejsce w zespole nauk humanistycznych. Dynamiczne badania polityki przypadły na wiek XX, zwłaszcza na drugą jego połowę, kiedy to powstało multum prac politologicznych ujmujących to zjawisko w różnych aspektach i z wielu punktów widzenia. Były one poświęcone nie tylko państwu i władzy, lecz wielu innym problemom m.in. rewolucji politycznej, kulturze politycznej, osobowości politycznej, decyzjom politycznym, systemom politycznym, partiom politycznym, psychologii politycznej, marketingowi politycznemu.
Politologia jest teoretycznym oparcie dla marketingu politycznego, a jednocześnie, biorąc pod uwagę zakres przedmiotowy politologii, stanowi dla niego rozległy kontekst. Badania wielkich kampanii politycznych, przygotowujących i uruchamiających rynek polityczny, prowadzących do różnych operacji rynkowych oraz do finalnej transakcji rynkowej tj. wyborów, inspirują politologów do zgłębiania istoty, treści, struktury stosunków politycznych oraz umożliwiają dostrzeżenie różnych deformacji tych stosunków m.in. na styku władza- państwo.
Marketing polityczny, jako subdyscyplina politologii, o nie tylko teoretycznym, lecz praktycznym wymiarze jest coraz popularniejszą profesją angażującą różne specjalistyczne firmy i organizacje, zaś badania marketingowe rynku politycznego tworzą podstawy dla polskiej teorii marketingu politycznego.
Przedmiot zainteresowań współczesnej politologii jest zróżnicowany i wielowymiarowy. W strukturze dyscypliny można wyróżnić podstawowe nurty badawcze, na które składają się:
a) teoria polityki – opisująca i systematyzująca podstawowe kategorie pojęciowe oraz formułująca podstawowe prawidłowości rządzące rozwojem politycznym;
b) aksjologia polityczna – opisująca i wyjaśniająca rolę wartości politycznych w życiu społecznym w ujęciu doktrynalnym;
c) teoria systemów politycznych – opisująca, wyjaśniająca i porównująca zachowania podejmowane w ramach struktur politycznych;
...
Konocia