Istota i elementy składowe systemu politycznego
Na system polityczny składają się trzy elementy :
· Idee i wartości polityczne
· Organizacje i instytucje polityczne
· Normy polityczne
IDEE I WARTOŚCI POLITYCZNE
Wartości są pierwotne a idee są wtórne. O kształcie idei przesądzają wartości. Wartości polityczne wyznaczają cele jakie chcemy realizować w życiu społeczno-politycznym np.: sprawiedliwość społeczną można realizować za pomocą określonych idei. Idee są pomysłami określającymi jak realizować wartości polityczne np.: idee marksistowską, liberalną, egalitarną. Idea liberalna oznacza każdemu według zasług.
Mają one charakter polityczny, życie polityczne opiera się na tych ideach i wartościach :
· Idea demokracji, idea państwa prawa, idea samorządności, idea podziału władzy
· Idea kontroli nad armią, pluralizm polityczny, świecki charakter państwa
Państwa niedemokratyczne (Polska Ludowa z 1952 roku) opierają się także na wartościach, ale innych :
· Idea socjalizmu, idea władzy ludu pracującego miast i wsi, idea przewodnich partii komunistycznych, idea przyjaźni ze ZSRR
ORGANIZACJE I INSTYTUCJE POLITYCZNE
Mają charakter polityczny, biorą udział w życiu politycznym, organizują społeczeństwo do udziału w tym życiu :
· Organizacje formalne
o Państwo, parlament, związki zawodowe, organizacje samorządowe
· Organizacje nieformalne
o Grupy nacisku, mafie, gangi
NORMY POLITYCZNE
To wzorzec pożądanego zachowania w sferze politycznej. Normy są uszczegółowieniem projektów tworzących ideologie lub idee polityczne. Normy odnoszą się do praktyki politycznej, czyli tego jak w rzeczywistości się zachowujemy. Owe normy wyznaczają charakter reżimu politycznego. Reżim polityczny określony jest przez praktykę rządzenia, czyli wyznaczony przez te normy, które rzeczywiście są w danej rzeczywistości przestrzegane.
Mają charakter polityczny, regulują życie polityczne i biorą udział w życiu plitycznym oraz są uznawane :
· Prawo wyborcze
· Konstytucja
· Normy, którymi posługują się organizacje polityczne
· Statut partii
· Normy zwyczajowe, które mają charakter polityczny
Istota, rodzaje i treści konstytucji. Inne normy polityczne
Konstytucja – najwyższy akt prawny, który traktuje o ustanowieniu i urządzeniu państwa
Konstytucja różni się od innych ustaw i aktów prawnych :
· Szczególnym trybem stanowienia
Stanowi się przy szczególnym kforum i szczególną większością
· Szczególną mocą
Akt prawny najwyższego rzędu, ponad konstytucją nie ma już żadnego aktu
· Szczególną treścią
Pisze się ją w sposób doniosły przy pomocy słów, które podkreślają doniosły charakter dla tego aktu. Pisze się ją w sposób maksymalnie ogólnikowy, nie określa się w niej szczegółów ani detali. Pisze się ją w sposób ogólnikowy, dlatego żeby nie była zbyt obszernym aktem i żeby nie była zbyt często zmieniana. Konstytucja musi określać podstawy ustroju, powinna określać także stabilność państwa
· Szczególną systematyką
Pisze się ją według pewnego porządku. Zaczyna się od preambuły, jest podzielona na księgi, artykuły i rozdziały :
- I rozdział „Ustrój polityczny”
- II rozdział „Ustrój społeczno-gospodarczy”
- III rozdział „Prawa, wolności i obowiązki obywatela”
- IV rozdział „Organizacja i zasada funkcjonowania władz państwowych”
- V rozdział „Tryb zmiany konstytucji”
· Szczególną ochroną
Do ochrony konstytucji powołuje się szczególnego rodzaju sądy i trybunały
Typy konstytucji :
· Czas obowiązywania i treść
o Konstytucja mała
Jest stanowiona na czas określony z reguły na czas uchwalenia konstytucji pełnej. Wyróżnia się treścią, traktuje ona tylko o organizacji i funkcjonowaniu władz państwowych. Pisze się ją po przewrocie, rewolucji itp.
Konstytucje małe w Polsce :
* 1919 – 1923
* 1947 – 1952
* 1995 - 1997
o Konstytucja pełna
Jest stanowiona na czas nieokreślony, wyróżnia się treścią, musi określać co najmniej pięć spraw :
- ustrój polityczny
- ustrój społeczno-gospodarczy
- gwarancja własnej wartości
- wolność gospodarowania
- ograniczenia wolności gospodarczej mogą wynikać z ustawy zwykłej
- prawa obywatelskie
- wynikają z prawa stanowionego przez państwo
- obywatel ma możliwość wyboru sposobu postępowania
- w sytuacji konfliktowej to obywatel musi wskazać normę prawną, której dane prawo wynika
- wolności obywatelskie
- nie wynikają z prawa stanowionego, ale mogą być przez to prawo ograniczone
- możliwość wyboru sposobu postępowania i zachowania
- w sytuacji konfliktowej to organ państwowy musi wskazać obywatelowi normę prawną na mocy, której dana wolność została ograniczona
- obowiązki obywatelskie
- wynikają z prawa stanowionego
- w przypadku obowiązku obywatela nie ma wyboru sposobu postępowania, obowiązek obywatel musi wypełnić
- w sytuacji konfliktowej dany organ musi wskazać obywatelowi normę prawną, z której dany obowiązek wynika
Konstytucja pełna określa do kogo należy władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza. Jakie są ich kompetencje, w ostatnim rozdziale określany jest tryb zmiany konstytucji
· Tryb zmiany konstytucji
o Konstytucja sztywna
Tryb jej zmiany jest czasochłonny i trudny do przeprowadzenia. Za najbardziej sztywne uznaje się te, które są stanowione i zmieniane są w drodze referendum np.:Szwajcaria, Japonia, Szwecja, Norwegia, Dania i Irlandia.
o Konstytucja elastyczna
Tryb zmiany nie różni się od trybu stanowienia ustaw zwykłych np.:Wielka Brytania, Izrael
Istota i formy demokracji – demokracja pośrednia i bezpośrednia
Demokracja bezpośrednia
Demokracja bezpośrednia to system polityczny, w którym decyzje podejmuje się przez głosowanie ludowe (plebiscyt, referendum), w którym wziąć udział mogą wszyscy uprawnieni do głosowania. Elementy demokracji bezpośredniej występują w większości współczesnych systemów demokracji pośredniej, w Polsce są to głównie referenda lokalne w sprawie odwołania organów samorządu terytorialnego oraz referenda ogólnopolskie w najważniejszych sprawach ustrojowych (przyjęcie Konstytucji, przystąpienie do Unii Europejskiej). Nie ma jednak tradycji podejmowania decyzji przez referenda i większość ważnych decyzji podejmuje parlament. System najbliższy demokracji bezpośredniej występuje obecnie w Szwajcarii - praktycznie każda ustawa federalna i lokalna może zostać poddana pod referendum; według szacunków prowadzi się tam więcej referendów niż we wszystkich pozostałych państwach świata łącznie. Generalną tendencją jest, że na poziomie samorządowym występuje system bliższy demokracji bezpośredniej niż na poziomie wyższym.
Zalety w porównaniu z demokracją pośrednią :
· Wynik referendum oddaje opinię ludzi w danej chwili, nie w chwili ostatnich wyborów. W krajach gdzie przez ten czas następują zwykle duże zmiany poparcia dla ugrupowań politycznych (tak jak np. w Polsce) demokracja pośrednia musi prowadzić do podejmowania decyzji wbrew woli wyborców. W demokracji pośredniej częściowo przeciwdziałać mogłyby temu częstsze wybory (np. co rok).
· Głosowania na jedną z dwóch możliwych propozycji, jakimi są typowe referenda, są całkowicie odporne na głosowanie taktyczne. Nie jest możliwe stworzenie takiego systemu dla większej liczby opcji, a typowe systemy wyborcze są bardzo dalekie od tego co jest matematycznie możliwe, nie umożliwiając wyborcom podania list priorytetów kandydatów itp.
· Referendum umożliwia wypowiedzenie się w dowolnej sprawie. Jeśli ktoś zgadza się z jedną opcją polityczną w pewnych sprawach, a nie zgadza się w innej, w demokracji pośredniej nie będzie dobrze reprezentowany. W demokracji bezpośredniej ma on możliwość głosować w każdej sprawie według własnego uznania, niezależnie od stanowiska partii politycznych, wyborcy mogą podjąć decyzję w konkretnej sprawie wbrew woli establishmentu politycznego, wyborcy są odporni na różnego typu naciski, korupcję i inne czynniki, które powodują podejmowanie decyzji wbrew woli wyborców w przypadku demokracji pośredniej.
Demokracja pośrednia
Demokracja pośrednia jest realizowana poprzez sprawowanie władzy przez przedstawicieli wybranych w wyborach i nazywana jest również demokracją przedstawicielską. W drodze wyborów wyłaniane są organy przedstawicielskie, głowa państwa w republikach i organy samorządu terytorialnego. Uczestnicząc w wyborach, naród powołuje swoich przedstawicieli, którym przekazuje swoje suwerenne prawa władcze. Do istotnych zasad demokratycznej procedury głosowania należą zasady jednomyślności lub większości. Zasada jednomyślności stosowana jest bardzo rzadko. Zasada większości ma trzy odmiany:
· zasada większości względnej (zwykłej) – aby decyzja była ważna, za przyjęciem danego
· projektu musi głosować więcej osób niż za każdym innym,
· zasada większości bezwzględnej(absolutnej) – aby decyzja była ważna, za jej przyjęciem
· musi głosować ponad połowa osób biorących udział w głosowaniu,
· zasada większości kwalifikowanej – aby decyzja była ważna, wymagana jest określona
Systemy wyborcze
Czteroprzymiotnikowy system prawa wyborczego (system większościowy):
· zasada powszechności - ta zasada określa kto jest uprawniony do udziału w wyborach oraz określa jakie warunki trzeba spełnić aby mieć prawo wyborcze. Kiedyś powszechność ograniczały cenzusy (majątkowy, płci, rasowy, zawodowy, zamieszkania, polityczny). Zasada ta nie wymaga aby wszyscy obywatele uczestniczyli w wyborach. Bez naruszenia zasady powszechności można wyłączyć osoby uznane prawnym orzeczeniem sądu za częściowo lub całkowicie ubezwłasnowolnione w zakresie praw politycznych oraz osoby skazane na utratę tych praw.
· zasada równości ma dwa znaczenia:
- formalne - każdy wyborca ma jeden głos lub te sama liczbę głosów.
- materialne - jeżeli siła głosu każdego wyborcy jest taka sama
· zasada bezpośredniości lub pośredniości – wybory są bezpośrednie wówczas gdy każdy wyborca oddaje swój głos bezpośredni na kandydata ubiegającego się o wybór, wybory są pośrednie gdy wyborcy wybierają elektorów, a dopiero ci głosują na kandydatów ubiegających się o wybór,
· zasada tajności – wybory są tajne jeżeli nie ma prawa ani możliwości sprawdzenia w jaki sposób wyborca głosował. W jednych krajach tajność jest prawem, a w innych obowiązkiem.
Wyróżniamy rodzaje większości:
· względną- gdy kandydat uzyskuje najwięcej głosów nawet jeśli jest to mniej niż połowa. (Zaletą jest to, że zawsze dają ostateczny wynik. Wadą natomiast jest to, że mandat otrzymuje kandydat na którego głosowało mniej niż 50% wyborców).
· bezwzględną to co najmniej 50 % plus l głos (Zaleta jest to, że mandat otrzymuje kandydat na którego głosowało więcej niż 50%wyborców. Wadą natomiast to jest, że wybory często trzeba powtarzać),
·...
Konocia