Kultura Jezyka.doc

KULTURA JĘZYKA

Nie ma sztywnej normy od której nie można odstąpić, bo język bardzo szybko się zmienia. Pytaniem jest czy rozpowszechnienie słowa wystarczy by słowa można było używać.

Język to system, konwencja, wspólnota, znak, kod. Język nas określa. Nabieramy do niego dystansu, ucząc się języka obcego (inaczej nam pokazuje świat).

JĘZYK JAKO SYSTEM ZNAKÓW

Znak – może mieć formę materialną, postrzeganą zmysłami, musi odnosić się do rzeczywistości. 2 płaszczyzny znaku: znaczące i znaczone.

Znaki naturalne – symptomy (gorączka), obrazy (zdjęcia)

Znaki konwencjonalne – mają nadawcę i adresata.

Dźwiękonaśladowcze wyrazy podlegają konwencjonalizacji.

Znaki układają się w systemy:

System – zbiór elementów uporządkowanych w ten sposób: wartość jednego elementu jest

uzależniona od innych.

              - sieć wzajemnych zależności.

Język - system znaków konwencjonalnych.

·         Arbitralność – znaki językowe odnoszą się do rzeczywistości na podstawie umowy.

·         Semantyczność – znaki językowe odsyłają odbiorcę do jakiejś rzeczywistości.

Nazwy własne są semantyczne – nie odnoszą się do żadnej abstrakcji.

·         Abstrakcyjność – język odwołuje się do grup, klas.

·         Dwustopniowość struktury – język jest zbudowany na 2 poziomach:

Znaki nie niosące znaczenia same w sobie i są one kombinowane w elementy wyższego rzędu itd.  Język ma wiele poziomów.

·         Autonomiczność – możemy mówić o rzeczach odległych w czasach i przestrzeni.

·         Kreacyjność – możemy tworzyć pojęcia, mówić o tym samym różnymi słowami.

Język nie jest urodzony, tylko przekazywany kulturowo.

*Wg Romana Jackobsona (strukturalista):

Nadawca  (1)     Odbiorca (2)

Funkcje wypowiedzi (numery z diagramu odpowiadają numerom funkcji):

1.      ekspresywna – wykrzykniki, wulgaryzmy, język potoczny

2.      impresywna - (reklama, propaganda) realizowana wprost lub nie. Manipulacja wtedy gdy nierówność między Nadawcą i Odbiorcą; Odbiorca nie zna prawdziwej intencji, a gdyby wiedział i tak by tego nie zrobił.

3.      metajęzykowa – odnosi się do języka i systemu

4.      poetycka – ważna jest forma komunikatu

5.      poznawcza – mówi nam coś o świecie

6.      fatyczna – służy podtrzymywaniu kontaktu.

Najczęściej wypowiedź realizuje kilka funkcji i są zhierarchizowane.

Język to abstrakcja dostępna tylko w mówionych/pisanych wypowiedziach.

Funkcje językowe:

1.      integrująca (socjalizująca) – wspólnota mówiąca jednym językiem łączy się i solidaryzuje.

2.      poznawcza – poprzez język docieramy do świata, język to pryzmat. Na podstawie języka można poznać przeszłość.

3.      sprawcza – może tworzyć rzeczywistość.

BŁĘDY JĘZYKOWE, NORMY I INNOWACJE

Błąd językowy – innowacja nieuzasadniona funkcjonalnie.

W prostym rozumieniu to po prostu niewłaściwe użycie słowa/struktury językowej.

Jest system, ale nie wykorzystujemy wszystkich jego możliwości, nie wszystko można realizować. Nie wystarczy znać system, aby poprawnie używać języka, gdyż są też normy – ograniczenia narzucane na język. Uczymy się najpierw systemu, tego co regularne, a dopiero później wyjątków.

Norma – ogół elementów języka polskiego i reguł ich łączenia (system) zaakceptowany przez społeczeństwo i rzeczywiście występujący w tekstach. Wyrazem aprobaty jest społeczny zwyczaj językowy zwany uzusem.

Sankcje niestosowania się do norm: wyśmianie się, niezrozumienie, nieosiągnięcie celu.

Kompetencja językowa – znajomość systemu języka (gramatyki) i normy (umiejętność jej używania).

Kompetencja komunikacyjna – zakłada ją kompetencja językowa; wiedza, jak zachować się w danej sytuacji, potrzebna jest znajomość kultury.

W pewnych sytuacjach akceptujemy przekroczenie normy, gdyż język się rozwija. Potrzebne są innowacje.

FONETYKA

Występuje norma staranna (zw. z językiem pisanym) i swobodna (liberalniejsza, dot. języka mówionego). Wynikiem przekroczenia normy może być błąd lub innowacja.

Parę faktów:

·         nosówki występują tylko w j. polskim

·         mamy bezdźwięczne „h”

·         j. polski jest spółgłoskowy.

Nadmiernym uproszczeniem jest np. „trza” zamiast „trzeba”.

W języku polskim występują w wymowie różnice historyczne (dozwolone są na scenie, gdy np. odgrywana jest stara sztuka i można mówić np. „l” zamiast „ł”) i regionalne (są poprawne!), np. w Małopolsce powie się na ‘brat ojca’ [bradojca].

DWA RODZAJE BŁĘDÓW FONETYCZNYCH:

> Niestaranność – język polski jest spółgłoskowy, dlatego upraszcza się wymowę.

> Hiperpoprawność – występuje gdy za bardzo się staramy, wystarczy być … poprawnym.

Np. powinno się mówić [japko] mimo, że to brzmi dla kogoś niepoprawnie, ale taka jest właściwa wymowa.

Głosówki: ą, ę

Przykłady poprawnej wymowy – na końcu nigdy nie wypowiada się pełnego „ę”:

·         idę mówimy [ide]

·         wzięły mówimy [wzieły]

·         będzie mówimy [bendzie]

Nosówki wymawiamy przed głoskami szczękowymi! Np. kłębek mówimy [kłenbek]

Zaś nosówek w środku nie wymawiamy na siłę: pięćdziesiąt [pieńćdziesiąt] i piękny [p’enkny]

Nominalizacja stylu – tam, gdzie ma być czasownik dajemy rzeczownik (działania w zakresie ograniczania). Przez to nasza wypowiedź jest mniej dynamiczna, mniej obrazowa, mniej osobowa i abstrakcyjna.

Nowomowa (określenie wartościujące) - dysponent musi mieć całkowitą monopol na informacje. Niesie określony obraz świata. Zarezerwowana jest dla języka totalitaryzmu.

AKCENT

W języku polskim stawiamy na przedostatnią sylabę. Wyjątki od tej reguły:

·         na 4. sylabę:
zrobilibyśmy, zanieśliby i poszliśmy (bo ‘by’ i ‘my’ traktuje się jak część obcą)

·         liczebniki niektóre:
czterysta, pięciuset

·         zapożyczenia à akcent jak w j. polskim
artykuł, atmosfera, egzamin

·         zapożyczenia –yka/-ika à na 3. od końca
matematyka, polityka

·         obce słowa pisane w obcej ortografii:
Vis-à-vis, à propos

FLEKSJA (ODMIANA)

·         boa, rodeo – nie odmieniają się

·         kakao w mowie swobodnej się odmienia

·         radio i studio odmienia się obowiązkowo

·         wideo – dwa widea

·         gdy l.mn, D (kogo? Czego?) à radioodbiornikami / studiami radiowymi

·         liceum/muzeum à licea/muzeum

liceów/muzeów

liceom

·         sweter – swetra, pies – psa (e ruchome)

·         rzeczpospolita – z rzeczpospolitą lub z Rzecząpospolitą

    o rzeczypospolitej

·         w cudzysłowie/rowie ---- cudzysłowu

·         Ręka – w ręce/ręku
oko – okom (oko w zupie)

·         Dopełniacz w r. męskim  -a/-u
-jak jest żywe używamy: a - psa/kota  (wyjątek: wołu/bawołu)
-nieżywotne: -a ...