1
T: ZMIANY ROZWOJOWE, RODZAJE ZMIAN, CIĄGŁOŚĆ I NIECIĄGŁOŚĆ ROZWOJU
Zdaniem prof. Tyszkowej proces zmian rozwojowych jest możliwy do uchwycenia dzięki badaniom procesów mikrogenezy. Jest to geneza aktualna, proces powstawania nowych zjawisk w psychice i zachowaniu człowieka, a więc nowych czynności, funkcji i cech. Procesy te mają istotne znaczenie dla rozwoju psychicznego.
Mikrogeneza obejmuje:
1. ZMIANY ILOŚCIOWE, a więc wzrastanie, rozrastanie się czy też spadek sprawności w poszczególnych wymiarach zjawisk psychicznych. Wykrywa się je w badaniach pojedynczych czynności lub funkcji, mówią o kierunku rozwoju człowieka. Zmiany ilościowe bada się przy użyciu testów psychometrycznych, inwentarzy i eksperymentów stosowanych w różnych punktach czasowych.
2. ZMIANY JAKOŚCIOWE polegają na przekształceniach wewnętrznych organizacji struktur psychicznych i behawioralnych. Są one podstawą wyodrębnienia okresów i stadiów rozwojowych. Bada się je np. przy użyciu metod eksperymentalnych zaproponowanych przez Piageta.
Zmiany dzieli się również na:
1. INTRAINDYWIDUALNE zachodzą w psychice i w zachowaniu danej osoby, dotyczą dróg jej rozwoju, jak przebiega jej rozwój
2. INTERINDYWIDUALNE to zmiany wspólne ludziom, występujące u większości z nich. Umożliwiają ustalenie reguł według których rozwój się dokonuje i ujmowanie sekwencji zmian rozwojowych czyli prawidłowości następstwa zmian. zmiany dokonują się w prawidłowej kolejności.
Z pojęciem rozwoju wiążą się też następujące pojęcia:
1)RETARDACJI – czyli ogólnie zwolnionego tempa, opóźnienia rozwoju na podłożu biologicznym (np. urazy okołoporodowe, które uszkadzają oun) i podłożu środowiskowym (np. niedoboru bodźców zewnętrznych potrzebnych do rozwoju)
2)AKCELERACJA ROZWOJU = przyśpieszenie indywidualne – może dotyczyć niektórych sfer albo całości rozwoju
3)TREND SEKULARNY – oznacza progresywną tendencję przemian np. w rozwoju somatycznym – wzrost wysokości i wagi ciała, a w rozwoju psychicznym wzrost pojęć i wyobrażeń.
CIĄGŁOŚĆ I NIECIĄGŁOŚĆ ROZWOJU (okresy krytyczne- optymalnr; okresy sensytywne- przejściowe):
Na temat ciągłości i nieciągłości w rozwoju psychicznym człowieka istnieją różnorodne poglądy.
Obserwacja zjawiska rozwojowych zdaniem Tyszkowej wskazuje, że w wielu obszarach aktywności psychicznej człowieka występują okresy zastoju, załamania się lub powrotu do mniej dojrzałych form zachowań. Pojawiają się też skoki na przód, nieoczekiwane sukcesy, postępy.
Tyszkowa podkreśla, że rozwój jest wielowymiarowy, wielokierunkowy, cechuje go zmienność interindywidualna i plastyczność zmian, nawet po osiągnięciu dojrzałości psychofizycznej.
Zdaniem prof. Brzezińskiej rozwojowi, jako całości brakuje ciągłości, ale w jego toku w różnych obszarach występują wyraźne okresy ciągłe i nieciągłe.
Według Gottlieba ciągłość to zależność późniejszych zachowań od wcześniejszych zdarzeń. Ze zmianami w rozwoju wiąże się pojęcie stabilności. Wg Kagana istnieje:
Z pojęciem ciągłości i nieciągłości rozwoju wiążą się zagadnienia okresów krytycznych (=optymalnych) i okresów przejściowych (=sensytywnych).
Okresy krytyczne występują w ściśle określonym czasie i trwają krótko, w odniesieniu do prostych funkcji sensorycznych i motorycznych, występują też po urodzeniu lub w wieku niemowlęcym. Odnośnie funkcji bardziej ułożonych, w późniejszych fazach rozwoju nie są tak ściśle ustalone.
Okresy krytyczne wiążą się z badaniami Lorentza nad zjawiskiem IMPRITING, czyli wdrukowania się reakcji, np. reakcji podążania za matką lub wabikiem u piskląt. Reakcja wdrukowuje się w ciągu od 12-24 godzin po wylęgu, najlepiej między 13- 16 godziną. Dla utrwalenia reakcji wystarczy 10-minutowy kontakt z matką lub z modelem.
Nazwa OKRES KRYTYCZNY pochodzi stąd, że skutki braku odpowiedniej stymulacji są czysto nieodwracalne i negatywne.
Schmidt odróżnił okresy sensytywne od krytycznych, okazało się bowiem, że skutki braku stymulacji bywają odwracalne, a granice czasowe wystąpienia danego zachowania nie są zawsze tak wąsko określone. Okres sensytywny oznacza, że dany rodzaj stymulacji wywiera silniejszy wpływ na rozwój w pewnych momentach procesu rozwoju nie wcześniej i nie później.
Według Bowbly’ego i Schaffer’a np. przedział od 6-12 miesiąca życia. jest okresem sensytywnym dla ukształtowania się zasadniczej więzi między dzieckiem a rodzicami.
Według Lernera i Hultscha okres sensytywny to okres przejściowy między kolejnymi fazami w cyklu rozwoju. To okres gwałtownych przemian, w tym okresie jednostka jest przeciążona bo odczuwa potrzebę ćwiczenia funkcji zdobywanych w poprzedniej fazie i musi sprostać nowym zadaniom ze strony organizmu i otoczenia.
Według Bernsteina okresy sensytywne ujawniają wpływ doświadczenia na rozwój i osiąganie dojrzałości przez organizm. Ich istnienie wskazuje, że rozwój nie jest procesem liniowym, ale występują w nim stadia czyli etapy i fazy. Falowanie = zmienianie się wrażliwości na doświadczenia sugeruje interakcyjną naturę rozwoju.
Okresy krytyczne odnoszą się też do działania teratogenów na rozwój prenatalny. Teratogenny to czynniki zewnętrzne: drobnoustroje chorobotwórcze lub substancje chemiczne wpływające na rozwój np. w pierwszych 3 miesiącach ciąży istnieje niebezpieczeństwo negatywnego oddziaływania zarażenia różyczką.
H. Bee wyróżnia następujące teratogenny:
WYBRANE KONCEPCJE OSONOWOŚCI:
H. Bee dzieli teorię osobowości na:
1) Psychoanalityczną
2) Humanistyczną
3) Poznawczo- rozwojową
4) Teorie uczenia się
Podział ten odpowiada istniejącym w psychologii ogólnym koncepcjom człowieka. H. Bee sugeruje aby istniejące koncepcje porównywać na 2 płaszczyznach:
1) Wyodrębniania etapów rozwojowych bądź traktowania ich za nie tak istotne
2) Interpretowania zmian jako ukierunkowanych i celowych, bądź nie wykazujących tych cech
Koncepcja psychoanalityczna Freud’a
„Id”- to pierwotna, nieświadoma część osobowości. Działa w sposób irracjonalny. Raz wzbudzane impulsy popędowe domagają się natychmiastowego zaspokojenia. Popędy zawarte w „Id” to: libido, thanatos (popęd śmierci), narcystyczny, samozachowawczy.
„Superego”- czyli nadjaźń. To idealny obraz własnej osoby. Kształtuje się pod wpływem kultury i wychowania. Jego funkcją jest dostosowanie zachowania do wymogów otoczenia. Koncentruje posiadany przez jednostkę obraz rzeczywistości fizycznej i społecznej.
Niemowlę i małe dziecko jest kłębkiem instytucji i pragnień, jest całkowicie owładnięte przez „Id”. Ego rozwija się między 2 a 4-5 r ż. wraz z uczeniem się odroczenia reakcji.
W wieku 6- 7 lat rozwija się superego. Pod wpływem poznania wartości reprezentowanych przez rodziców i zasad moralnych swojej kultury.
Zygmunt Freud był on prawdopodobnie pierwszym teoretykiem, który kładł nacisk na rozwojowe aspekty osobowości. Podkreślał rolę niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa w kształtowaniu się struktury charakteru człowieka. Osobowość jest dość dobrze ukształtowana pod koniec 5 roku życia. Późniejszy rozwój polega przede wszystkim na zachowaniu tej podstawowej struktury. Uważał, że „dziecko jest ojcem człowieka”. Wspomnienia pacjentów wskazywały na doświadczenia z dzieciństwa będące przyczyną późniejszych nerwic.
Rozwój osobowości wg Freud’a jest reakcją na napięcia z 4 źródeł:
1. procesy rozwoju fizjologicznego
2. frustracje (na niezaspokojenie potrzeb)
3. na konflikty
4. zagrożenia
Wzrost napięć pochodzących z tych 4 źródeł powoduje, że osoba musi uczyć się nowych metod redukcji napięcia. Takie uczenie się nazywa się rozwojem osobowości.
Jednostka uczy się pozbywać frustracji, lęków i konfliktów przez:
I. IDENTYFIKACJĘ tzn. dana osoba przejmuje cechy innej osoby i czyni je integralną częścią własnej osobowości. Człowiek uczy się redukować napięcia, kształtując swe zachowanie według zachowania kogoś innego. Za swoje wzory, modele wybiera osoby, które zaspokajają swoje potrzeby z większym powodzeniem niż inni. Początkowo dziecko identyfikuje się z rodzicami, którzy wydają mu się wszechmocni. Potem w każdym okresie życia ma własne charakterystyczne postacie do identyfikowania. Według Freud’a identyfikacja przeważnie zachodzi nieświadomie. Może obejmować wybiórcze cechy, a może obejmować całe zachowanie. Dokonuje się przez próby i błędy. Jeśli identyfikacja pomaga zredukować napięcie dana cecha zostaje przyswojona, jeśli nie zostaje odrzucona. Można też identyfikować się ze strachu z nakazami rodziców, celem uniknięcia kary, a także z osobami, z którymi zostaliśmy rozłączeni. Następuje wtedy psychologiczna reinkarnacja utraconej osoby, poprzez przyswojenie jakiejś jej cechy.
II. PRZEMIESZCZENIE – gdy wewnętrzne lub zewnętrzne bariery uczyniły pierwotnie wybrany obiekt popędu niedostępnym wówczas tworzy się nowa KATEKSJA (obsadzenie), a więc np. gdy rozpada się związek dwojga ludzi, szuka się innej osoby. Jeżeli ona też zostaje zablokowana następuje drugie przemieszczenie, aż znajdzie się obiekt, który pozwoli nieco złagodzić nagromadzone napięcie, a więc jak znajdzie się osobę, która nas pokocha. Jest ona przedmiotem KATEKSJI, dopóki nie utraci zdolności redukowania napięcia, dlatego rozpadają się związki. Wtedy następuje poszukiwanie nowego obiektu. Seria przemieszczeń składa się w znacznej mierze na rozwój osobowości. Źródło i cel popędu pozostaje bez zmiany. Zmienia się tylko obiekt. Obiekt zastępczy nie jest tak zadowalający jak pierwotny. Dlatego nie można zapomnieć o pierwszej miłości. Przemieszczenie, które prowadzi do wyższych osiągnięć kulturalnych nazywa się SUBLIMACJĄ, np. Leonardo da Vinci malując obrazy Matki Boskiej sublimował tęsknotę za bliskim kontaktem z matką, z którą został w dzieciństwie rozdzielony. Przemieszczenie nie daje całkowitego rozładowania napięcia, stąd rozładowuje się ono przez nerwowość i podniecenie lub podniecenie ruchowe.
Teoria E. Erikson’a rozwoju psychospołecznego nawiązuje także do psychoanalizy
Założenia:
1. rozwój jednostki jest wyznaczony przez biologiczne czynniki popędowe i interakcje społeczne w jakich jednostka chodzi
2. rozwój dokonuje się przez całe życie
3. najważniejszy aspekt rozwoju to rozwój „ego” i jego zdolności do przezwyciężania serii kryzysów, przez które jednostka człowiek przechodzi w toku całego życia
4. każdy okres rozwoju ma swój charakterystyczny typ konfliktu wewnętrznego i kryzys, który wiąże się z istotnymi aspektami relacji społecznych jednostki
5. człowiek rodzi się z pewną siłą „ego”, która stopniowo wzrasta oraz nabiera nowych jakości i wartości
6. wszystko co wzrasta ma swój plan podstawowy, z którego wyrastają, rozwijają się poszczególne części.
Każda z nich ma swój okres wzrastania w czasie aż się nie ukształtuje ogólna forma, jest to zasada „epigenezy”
W cyklu życiowym wyróżnia Erikson 8 okresów, każdy z nich ma swoisty dylemat i konflikt, który może spowodować kryzys rozwojowy, jeśli się go nie przezwycięży. Przezwyciężenie konfliktu prowadzi do osiągnięcia nowej siły witalnej, umożliwiającej podjęcie nowych zadań i wymagań.
FAZA I obejmuje pierwszy rok życia, tworzy się podstawa uczuciowa wobec otoczenia, zawarta między ufnością i poczuciem bezpieczeństwa wobec opiekuna a nieufnością i lękiem. Po przezwyciężeniu konfliktu dziecko wierzy w siebie i zaspokajanie potrzeb
FAZA II obejmuje 2 i 3 rok życia. Rozwija się poczucie autonomii lub wstyd i zwątpienie we własne siły. Dziecko potrzebuje wtedy równowagi między swobodą i opieką, powinno osiągnąć samokontrolę bez utraty zaufania wobec siebie
FAZA III obejmuje 4-6 rok życia. Rozwija się samodzielność i inicjatywa przy aprobacie lub poczucie winy przy dezaprobacie. Dziecko próbuje rozmaitych ról w zabawach tematycznych, aby znaleźć odpowiedź na pytanie kim jest i kim chce być, uczy się powściągliwości zachowując inicjatywę w działaniu
FAZA IV obejmuje lata 7-12. jest to okresu uczenia się, używania narzędzi materialnych i umysłowych społeczeństwa. Rozwija się pracowitość jako efekt akceptacji, chwalenia dziecka lub poczucie niższości jako efekt krytyki
FAZA V obejmuje okres 12-18 lat. Kształtuje się tożsamość „ja” własnej odrębności, dzięki poczuciu ufności z I fazy, autonomii z II fazy, inicjatywie z III fazy i pracowitości z IV fazy. Odwrotne cechy, a więc nieufność i lęk z I fazy, wstyd i zwątpienie w siebie z II fazy, poczucie winy z III fazy, poczucie niższości z IV fazy utrudniają osiągnięcie tożsamości psychospołecznej (własna odrębność, indywidualność). Jest to okres poszukiwania sensu życia. Mogą się pojawić konflikty między moralnością dziecięcą a zasadami etycznymi dorosłych.
FAZA VI obejmuje okres 19-35 lat. Obejmuje ustalenie dróg samorealizacji w społeczeństwie. Wybór partnera życiowego. Integracja doświadczeń z różnych obszarów aktywności. Faza to rozgrywa się w wymiarach: intymności, bliskości kontaktów a izolacją ...
misiaczek300