48
Psychologia Osobowości – Wykłady
Psychologia osobowości zajmuje się badaniem emocji i motywacji. Stara się wykorzystać wszystkie elementy psychologii w badaniu osobowości. Teoria osobowości zajmuje się cala osobą – to w pewnym sensie filozofia. Różnice indywidualne opierają się na temperamencie i inteligencji a przecież:
temperament + inteligencja = osobowość!
Osobowość uchwyca ciągłość istnienia (życia) człowieka – daje poczucie, że jest się tym co było.
Czym jest więc ta nauka o całym człowieku? U Lindseya i Hulla jest to ogólna teoria zachowania się człowieka. Jest to próba scalenia wielu dyscyplin, żeby zrozumieć niepowtarzalność człowieka i jego indywidualność.
Psychologia szuka odpowiedzi na pytanie, co kreuje tą niepowtarzalność i indywidualność? Co powoduje, że mamy świadomość, że jesteśmy całością i jednością. Tutaj psychologia sięga do filozofii, w której jest mocno zakorzeniona – m.in. w funkcjonalizmie. Dodatkowo, aby zrozumieć osobowość człowieka należy badać też kulturę człowieka.
Obecne nadal w psychologii
1. strukturalizm – rozpoczęty przez W. Wundta, i rozwijany przez E. Titchenera – jest bardzo obecny we współczesnej psychologii (np. psychologia cech, psychoanaliza). Zakłada ona, że psyche człowieka składa się z pewnych elementów. Szuka odpowiedzi na pytania: Co tworzy podstawowy pakiet, na którym buduje się psychikę? Jaka jest kombinacja tych elementów i jaką tworzy ona strukturę? Dlaczego pojawia się taka a nie inna struktura? Tu powstała teoria cech, teoria wielkiej piątki. Strukturalizm wprowadził metodę eksperymentalną – którą uznał za najlepszą metodę badawczą. Jednocześnie uznawano jej wady – nie da się wywołać identycznych zachowań ludzkich – powtarzalności. Ta metoda eksperymentalna podważyła wiarygodność wielu wcześniejszych teorii. Wykazała jednocześnie nową interpretację: że cechy nie istnieją. Człowiek jest introwertykiem lub ekstrawertykiem tylko w niektórych sytuacjach. Kiedy sytuacja się zmienia – zmienia się sposób reakcji. Metoda ta spowodowała osadzenie psychologii na twardym gruncie i pojawienie się zupełnie nowej teorii – tzw. Teorii interakcyjnej – teorii społeczno – poznawczej, która z kolei ma korzenie w teorii behawioralnej. Strukturalizm jest obecny w każdej teorii osobowości.
2. asocjacjonizm – jest ściśle związany ze strukturalizmem. Opiera się na założeniu, że aby zrozumieć myślenie należy zrozumieć prawa kojarzeń. To bardziej styl myślenia niż nurt. Usiłuje odpowiadać na pytanie z czego coś jest zbudowane, w jaki sposób pewne elementy się ze sobą komponują. Swoimi korzeniami sięga aż do Arystotelesa. jest obecny w całej psychologii. Wywarł wpływ na analizę procesów uczenia się, interpretację mechanizmów rozwoju osobowości (m.in. w behawioryzmie), analizę nawyków. Widać to szczególnie u Eysenck’a, u którego osobowość jest zorganizowana na czterech poziomach:
· Najniższy poziom to prosta zależność bodziec – reakcja. Powtarzalność bodźca – powoduje częstą powtarzalność reakcji.
· W wyniku powtarzalności bodźca i reakcji w wyniku kojarzenia – na bazie asocjacji powstanie drugiego poziomu: poziomu nawyków.
· Trzeci poziom to poziom cech – powstały ze związku powyższych nawyków, skojarzeń itp.
· Czwarty, najwyższy poziom to osobowość, która powstaje poprzez związek cech.
3. funkcjonalizm – Prekursorami byli J. Dewey i J. Angell. Psychologia funkcjonalna stawia sobie za cel znalezienie odpowiedzi na pytanie jakim funkcjom psyche służy. Jest kierunkiem, który wprowadził wymiar skuteczności i użyteczności funkcji (np. u Rottera, Bandury). Połączył człowieka w jedną całość i traktował go w kategoriach paralelizmu (równoległości) zjawisk psychicznych, fizjologicznych etc. Dzięki temu funkcjonalizm mógł pytać o nadrzędny mechanizm funkcjonowania człowieka. Człowiek – jako organizm posiada elementy, które z kolei pełnią funkcje – w efekcie funkcjonalizm doprowadził do traktowania zachowań w kategoriach adaptacji. (jest widoczny w psychologii ewolucyjnej Darwina w kategorii mechanizmów przetrwania). Człowiek zachowuje się po to, żeby się przystosować do środowiska. Drugim pytaniem w funkcjonalizmie – było pytanie o użyteczność – czy człowiekowi jest potrzebny – np. ogon? Gdzie jest źródło energii, dzięki której my się przystosowujemy? Z czego bierze się ta energia? To są nasze potrzeby, popędy. Jednak i one musiały się adaptować. Dzięki funkcjonalizmowi powstało bardzo wiele teorii. Zawdzięczamy mu całościowy styl myślenia. Na pytanie o źródło/a tego co pcha człowieka do działania odpowiadali inni, np. W. James (adaptacja), S. Freud (psychoanalityka), W. McDougall (instynkt), behawioryzm.
4. gestalt – psychologia postaci. Twórcami nurtu byli Wertheimer, Köhler i Koffka. Uważali, że doświadczenie nie dość, że jest złożone to jest szalenie istotne. Znaczenie ma to, czemu służy dane zachowanie, lub dana funkcja świadomości. W jakim kontekście jest postrzegana dana osoba. Żeby zrozumieć część należy ją osadzić w całości. Ta sama część w innej całości ma inne znaczenie. Żeby zrozumieć świat fizyczny i psychiczny należy zastosować nadrzędną regułę dominacji całości nad częścią. Na ile całość dominuje nad częścią i na ile ta część spełnia się w całości. Prymat całości nad częścią. Osobowość (a w związku z tym i jego percepcja) to pewna kompozycja dążąca do samorealizacji, harmonii i doskonałości (zasada zamykania). Znaczenie jest kluczowym elementem. Psychologia gestalt wprowadziła paradygmat[1]. Od tej teorii wyszły inne teorie, min. egzystencjalna (Frankl), organistyczna (Maslow). Stern, który mówił, że jest figura i tło, ale jest też bezkształt. Przestrzeń, w której żyjemy (to jest ten masyw łączący góry pod ziemią – nieświadomy)
5. behawioryzm – negował osobowość ale jest istotny dla psychologii osobowości. Przedstawicielem tego nurtu był J. Watson. Behawioryzm zajmuje się zachowaniami zewnętrznymi, które można rejestrować w sposób obiektywny. Nie zajmuje się procesami biochemicznymi ani wewnętrznymi motywami, które są wyprowadzonymi drogą wnioskowania zjawiskami „psychicznymi”. Głównym, celem analizy behawiorystycznej jest zrozumienie jak poszczególne bodźce środowiskowe kontrolują określone rodzaje zachowania. Dane zbierane są w postaci konkretnych, dających się mierzyć reakcji (np. mruganie, naciskanie dźwigni lub wypowiedzenie słowa „tak”), które następują po możliwych do zidentyfikowania bodźcach takich jak światło lub dźwięk dzwonka. Ponieważ nie było wiadomo dlaczego ten sam bodziec powodował wiele różnych reakcji, uznano, że pomiędzy bodźcem a reakcją musi działać jakaś zmienna pośrednicząca. To spowodowało, że behawioryzm podzielił się na dwa kierunki:
a. redukcjonizm – redukuje osobowość, uważa, że zmiennymi pośredniczącymi między bodźcem a reakcją są np. masa mózgu, ścieżki neuronowe. Przedstawicielami byli: Tolman, Hull, Skinner.
b. konstrukcjonizm[2] – uważa, że aby zrozumieć odmienność reakcji należy wprowadzić konstrukty teoretyczne wyjaśniające (np. potrzeby, nawyki, schematy myślenia). Rozwinął się w blok teorii poznawczo – społecznych.
6. psychologia personalistyczna W. Stern’a – mówi o indywidualności człowieka. Starał się połączyć psychologie i filozofię. Dopiero ta teoria jest podstawą psychologii osobowości. Nawiązuje do bytu, ontologii. Żeby zrozumieć człowieka, trzeba go traktować jako osobę. „Osobą” jest też zwierzę, grupa społeczna – osoba to jedność ale i różnorodność. Aby ją zrozumieć należy zrozumieć jej relacje z otoczeniem. Osoba może ujawniać się na różnych poziomach. osoba jest złożona (np. życie psychiczne). Stern przyrównuje ją do gór – widoczne są tylko szczyty w masywie górskim – jawne zachowania są rozdzielone od siebie (jak poszczególne szczyty) a nawet sprzeczne ze sobą ale nadal tworzą jeden i ten sam masyw górski. Podłoże masywu jest głęboko w ziemi i dlatego masyw jest jednocześnie jeden dla szczytów - fundamentem – tak samo jak w osobie fundamentem jest jedność. Stern nie zaprzeczał Freudowi – myślał w kategoriach głębi (jako nieświadomość człowieka). Freud – w porównaniu ze Sternem był „za płytki”. Rzeczywistym wyzwaniem psychologii jest uchwycenie indywidualności jako jedności w jej różnorodności. Można powiedzieć, ze osobowość rozwija się w konwergencji z otoczeniem.
Nurty współczesne psychologii osobowości
Zgodnie z interpretacjami Pervina psychologia osobowości swoimi korzeniami sięga do klasyki. Jest oparta na trzech tradycjach badawczych.
Tradycje badawcze:
1. kliniczna – kładzie nacisk na myślenie w kategorii idiograficznego podejścia (indywidualności). Podstawą poszukiwania wiedzy była patologia. Psychologowie zajmowali się leczeniem zaburzeń. Nie tworzyli żadnych teorii a jedynie interpretowali wyniki. Istota klinicznej tradycji polega na tym, że teorie wynikają z klinicznego portretu człowieka, stara się traktować człowieka jako indywidualność i porównuje go z innymi ludźmi. Jest to tradycja jakościowa. Narzędziami są wywiad, obserwacja etc. Prekursorami byli lekarze:
· Jean Charcot (zajmował się zaburzeniami histerycznymi) – w jego klinice terminował Freud, który dzięki obserwacjom pracy Charcota zainteresował się tym, co w środku psychiki/osobowości.
· Pierre Janet. – uczeń Charcota
· Morton Prince (od niego wywodzi się Henry Murray) – zajmował się zaburzeniami osobowości.
Do tej tradycji sięgają C. Rogers i Maslow. Z tej tradycji wyrasta cała psychoanaliza.
2. badania korelacyjne – to podejście nomotetyczne (zajmującym się abstrakcjami, kwestiami uniwersalnymi lub ogólnymi). Typowa dla nauk przyrodniczych. Prowadzą do próby bardzo precyzyjnego uchwycenia (rozpracowania) osobowości. Chodziło o to, żeby odpowiedzieć na pytanie, co jest w nas wspólnego – jakie cechy? Jakie elementy? Co powoduje, że różne jest nasilenie tych cech? I że tylko tym nasileniem się różnimy? Z tej tradycji wywodzą się min.:
· wszystkie teorie czynnikowe: Eysenck, Cattel, Gillford,
· teorie konstytucjonalne: E. Kretschmer; W. Sheldon. Wszyscy ludzie posiadają te same cechy ale w różnym natężeniu – można je poznać poprzez porównania jednego człowieka z innymi.
Badania nomotetyczne pozwalają na ustalenie trzech rodzajów praw:
a. prawo klasyfikacji ludzi do poszczególnych kategorii aby przewidzieć jak się mogą zachować
b. prawo ustalania zasad zachowania, które stosuje się go ogólnie do ludzi (np. dążenie do równowagi)
c. prawo do określenia wymiarów, w których można opisywać ludzi po ich porównaniu.
3. eksperymentalna – u podłoża rozumienia drugiego człowieka znajduje się metoda – eksperyment. Została zapoczątkowana przez Wundta, potem rozpowszechniona przez behawiorystów – J. B. Watson, B. Skinner. Sięga też badań nad temperamentem prowadzonymi przez Pawłowa. Jest tradycją naukową ale sztuczną, gdyż sztuczny jest eksperyment. Z niej wywodzi się m.in.: teoria L. Bandury, J. B. Rottera, W. Michel, nowy styl myślenia o osobowości – sytuacjonizm (nie ma osobowości, są tylko sytuacje).
UTO
W wyniku własnych doświadczeń każdy z nas tworzy własne, ukryte teorie osobowości – aby lepiej zrozumieć otaczający nas świat i przystosować się do układów społecznych. Dzięki temu potem nasze zachowanie różni się.
Np. Freud swoją teorię na podstawie własnych projekcji. Jego ojciec miał 3 żony. Jego bracia mieli już dzieci, ojciec wnuki – kiedy on się urodził. Pojawiły się kompleksy Edypa itp. Był żydem, studiował Pismo Św i na podstawie Starego Testamentu – Księgi Wyjścia: Ego – Mojżesz; Super Ego – Tablice, które dostał od Boga i Id – Żydzi – popędy, którym ulegli.
To samo obserwujemy u K. Horney – w której rodzinie brakowało mężczyzny i tworzyła sobie odpowiednie teorie J. Ona teorie zaczyna od tego, że u podstaw zaburzeń stoi lęk
Należy pamiętać, że choć u podstaw teorii stoją projekcje, to są one kopalnią dobrych pomysłów. Ważne, żeby te pomysły następnie badać – aby stały się naukowymi.
We współczesnej psychologii osobowości występują dwa nurty interpretacji osobowości wzajemnie się wykluczające:
1. nurt przyrodniczy – opiera się na naukach przyrodniczych, z duchem pozytywistycznym – istotne jest rozpoznanie ogólnych praw. Neguje to co jest jakościowe. Posiada silne zaplecze, min. wywodzą się z niego teorie czynnikowe. Dba o metodologiczną poprawność. Reaktywność – człowiek jest przedmiotem, który trzeba badać. Redukuje człowieka do obiektu. Wyznaje zasadę, że gdy się czegoś nie da zbadać to taka rzecz nie istnieje. To nurt nomotetyczny.
2. nurt humanistyczny – ważne jest zrozumienie kondycji człowieka. Ma charakter konstruktywizmu. Stara się zrozumieć człowieka w jego niepowtarzalności. Do tego nurtu zalicza się min. teorie egzystencjonalne i organistyczne.
Aby być uznaną za naukową, każda teoria osobowości musi spełniać następujące kryteria:
1. zakres stosowalności (wszechstronności) – powinna wyjaśniać jak najszerszy zakres możliwie zjawisk
2. wartość heurystyczna – teoria musi pozwalać odkrywać nowe zjawiska, stawać się źródłem nowych prawd i interpretacji
3. testowalność – powinna umożliwiać empiryczną weryfikację przewidywań praw i zasad, które odkrywa (brak spełnienia tego kryterium można zarzucić teorii Freuda)
4. ...
atuza