Henryk Sienkiewicz "Nowele" spis tre�ci analiza utwor�w str. 2 "Powie�� z Mariipozy" str. 5 "Bartek Zwyci�sca" str. 11 "Janko Muzykant" str. 41 * str. 56 Nowelistyczn� tw�rczo�� Henryka Sienkiewicza (dominowa�a w jego pisarstwie do r. 1883) mo�na u�o�y� w trzy, krzy�uj�ce si�, kr�gi tematyczne: ( ch�opski, ( antyzaborczo-patriotyczny, ( ameryka�ski (b�d�cy wynikiem obserwacji podj�tych w podr�y do Ameryki w l. 1876-78). Jako motyw najcz�stszy powraca w nich niezawiniona niedola bohater�w: bezradno�� ciemnego i oszukanego ch�opa ("Szkice w�glem", "Bartek Zwyci�zca"), bezradno�� krzywdzonego dziecka ("Z pami�tnika pozna�skiego nauczyciela"), obraz skutk�w cywilizacji ("Orso", "Sachem") Narracja tych utwor�w oscyluje pomi�dzy uj�ciem groteskowym (zw�aszcza w nowelach ch�opskich) a liryczno-patetycznym. Sienkiewicz zmierza� w stron� umiaru i harmonii stosowanych efekt�w, dba� o pow�ci�gliwo�� stylistyczn� i stara� si� osi�gn�� zwarto�� kompozycyjn� oraz efektowne zako�czenie Du�o uwagi po�wi�ca� te� elementom opisowym, celuj�c w perspektywicznym uj�ciu krajobrazu oraz w oddaniu jego kolorystycznych i �wietlnych walor�w. "Bartek Zwyci�zca" (1882) Bartek S�owik z wielkopolskiego Pogn�bina zostaje powo�any do niemieckiego wojsk na wojn� z Francja. Nie rozumie, �e walczy za cudz� spraw�, i jest dumny ze zdobytych odznacze�. Wraca do domu os�abiony i zdemoralizowany. Gospodarstwo podupada i jego �ona, Magda, musi zad�u�y� si� u Niemc�w. Bartek wdaje si� w b�jk� z niemieckim nauczycielem, kt�ry uderzy� jego syna i zostaje skazany na 3 miesi�ce wi�zienia. �ona dziedzica Pogn�bina, pani Jarzy�ska, obiecuje pomoc, je�li w wyborach do berli�skiego parlamentu Bartek b�dzie g�osowa� na jej m�a. Jednak S�owik, pos�uszny nakazowi landrata i pruskich oficer�w, oddaje g�os na niemieckiego kandydata. On te� zostaje wybrany. "Zwyci�zca spod Sedanu" traci gospodarstwo i musi odsiedzie� kar�. Bohater utworu to ofiara antypolskiej polityki pruskiej w Pozna�skiem: ( zostaje wcielony do obcej armii i wykorzystany; walczy i nara�a swoje �ycie w imi� obcego, wrogiego pa�stwa, zaborcy i gn�biciela narodu polskiego, ( og�upiony propagand�, walczy dzielnie, z nies�ychanym oddaniem, m�stwem i zapa�em, w czym pomaga mu niezwyk�a si�a fizyczna, poczucie dyscypliny i ch�opska zaci�to��, ( wierzy naiwnie, �e dopomo�e tym rodakom z Pozna�skiego, Zaborcy wykorzystuj� jego bohaterstwo oraz �le poj�te poczucie obowi�zku. Za brak pe�niejszej �wiadomo�ci narodowej w masach ch�opskich win� ponosz� sfery ziemia�skie i inteligencja. ( leniwy, porywczy, sk�onny do pija�stwa, ale pe�en wiary w przysz�o�� powraca do domu, ( tu wierz�c w sprawiedliwo�� broni dziecka krzywdzonego przez nauczyciela, ( nie maj�c absolutnie rozeznania politycznego i narodowego oddaje sw�j g�os na niemieckiego kandydata, ( pozbawiony gospodarstwa rusza do miasta - "tak odwdzi�czyli si� Niemcy zwyci�zcy spod Gravelotte". Ch�op spe�nia swoje obowi�zki wobec pa�stwa, ale ono nic nie robi w jego obronie. "Szkice w�glem" (1877) 2 po�. XIX w., zab�r rosyjski. W w�jtowej kancelarii we wsi Barania G�owa pisarz gminny Zo�zikiewicz namawia w�jta Burka, aby zamiast jego syna odda� do wojsk ch�opa, Warzona Rzep�. M�oda Rzepowa podoba si� pisarzowi. Udaje si� wi�c do zagrody gospodarzy i pod nieobecno�� m�a napastuje m�od� kobiet�. W obronie gospodyni staje pies. Zdenerwowany pisarz odgra�a si�, �e po�le Rzep� "w so�daty". Kilka dni p�niej Burak i �awnik Gomu�a upijaj� Rzep�, a Zo�zikiewicz podsuwa mu do podpisania umow�, ok�amuj�c, �e dotyczy ona lasu. Po przebudzeniu ch�op dowiaduje si�, �e podpisa� kontrakt w ramach kt�rego ma p�j�� do wojsk. Nast�pnego dnia Rzepowie id� do gminy ze skarg�. Jednak Zo�zikiewicz tak przedstawia spraw�, �e Rzepa zostaje skazany na dwie doby wi�zienia oraz wniesienie op�aty "na kancelaryjne". W niedziele po nabo�e�stwie Rzepowa idzie do ksi�dza, by prosi� go o pomoc. Duchowny radzi odda� si� modlitwie. Z kolei dziedzic Skorabiewski nie chce miesza� si� do spraw wsi i ch�op�w. Rzepowie decyduj� si� przedstawi� spraw� naczelnikowi powiatu. Kobieta rusza z ma�ym dzieckiem do miasteczka Os�owice, oddalonego o trzy mile. Dotar�szy na miejsce, jest tak zm�czona, zagubiona i wystraszona, �e urz�dnicy s�dz�c, i� jest pijana, odprawiaj� j� z niczym. W drodze powrotnej dwukrotnie traci przytomno��. Tymczasem m�� pije z rozpaczy. �yd radzi nieszcz�snej, by uda�a si� do Zo�zikiewicza. Pisarz natychmiast wykorzystuje okazj� i uwodzi kobiet�. Po jej powrocie do domu Rzepa zabija j� siekier� i podpala dworskie zabudowania. Z epilogu dowiadujemy si�, �e pisarz doskonale zdawa� sobie spraw�, �e dokument podpisany przez Rzep� nie ma �adnej warto�ci, liczy� jednak na ciemnot� ch�op�w. Unikn�wszy zemsty zdradzonego m�a, cieszy si� nadal szacunkiem i pe�ni funkcj� urz�dnicz�. Autor pos�uguje si� tu narracj� gaw�dziarsk�, obfituj�c� w liczne dygresje, felietonow�, pozornie �artobliw�. Nowela ukazuje niedol� i wyzysk ch�opa w Kr�lestwie po uw�aszczeniu: Wawrzon Rzepa to: ( ciemny, zacofany, prymitywny i naiwny ch�op, ( posiada zaledwie 3 morgi ziemi, na utrzymanie rodziny dorabia praca w lesie, ( przekroczy� ju� wiek poborowy i nie grozi mu pob�r do wojsk, ale niepi�mienny i nie�wiadomy swoich praw daje si� zwie�� intrydze urz�dnika. Jego �ona to: ( �atwowierna i bezkrytyczna kobieta bardzo oddana m�owi i rodzinie, ( z ca�ych si� pr�buje pom�c m�owi, ale jej zabiegi nie przynosz� �adnego skutku; pope�nia b��dy z nie�wiadomo�ci. Sprawcami nieszcz�� rodziny s� na r�wni: ( pisarz gminny (oszust, �ap�wkarz i denuncjator, uosobienie negatywnych cech carskiego aparatu w�adzy; jako m�ody ch�opak bra� udzia� w powstaniu styczniowym, ale schwytany w niewol� szybko zmieni� si� w szpiega; teraz robi karier� wykorzystuj�c ciemnot� ch�op�w i ich l�k przed w�adz�), ( ziemia�stwo (nie interesuje si� sprawami ch�op�w, uchyla od pracy w samorz�dach wiejskich; oboj�tne na sprawy wsi), ( kler (oboj�tny na krzywd� ludzi, koi cierpienia jedynie modlitw�, a w rzeczywisto�ci wspiera bogaczy). "Z pami�tnika pozna�skiego nauczyciela" (1879 r.) Utw�r napisany w formie pami�tnika. Nowela wydana wpierw we Lwowie, pt. "Z pami�tnika korepetytora" (ukazuje stosunki panuj�ce w szkolnictwie warszawskim), nast�pnie w Warszawie, ale ze wzgl�du na cenzur� pod zmienionym tytu�em. Korepetytor Wawrzynkiewicz wspomina swego ucznia Michasia. Matka ch�opca, kt�ra straci�a m�a w Powstaniu Styczniowym, pok�ada�a w synu wielkie nadzieje. Obci��ony t� �wiadomo�ci� jedenastoletni ucze� pruskiego gimnazjum traci� zdrowie, �l�cz�c nad ksi��kami do p�nej nocy. Nie uzyskiwa� jednak zadawalaj�cych wynik�w, gdy� nie potrafi� znie�� szykan narodowych i nienaturalnych warunk�w nauczania. Usuni�ty ze szko�y, zachorowa� na zapalenie m�zgu i umar�. Nowela ukazuje los dziecka w szkole zaborczej: ( bezlitosne t�pienie wszelkich przejaw�w polsko�ci poprzez prze�ladowanie mowy i kultury polskiej oraz d�awienie uczu� patriotycznych, ( dr�czenie dzieci wrogim systemem (�ledzenie, podejrzewanie, straszenie, stosowanie surowych kar), "Sachem" Miejscem akcji jest Antylopa, miasto w Teksasie za�o�one przez niemieckich osadnik�w na zgliszczach india�skiej osady Chiavatty. Jej mieszka�cy (plemi� Czarnych W��w) zosta�o wymordowane przez osadnik�w. Ostatni przedstawiciel plemienia, syn sachema (wodza), zosta� uratowany z rzezi i wychowany w cyrkowej trupie. Utw�r porusza kwesti� wynaradawiania Indian w Ameryce: ( akcja rozgrywa si� ok. 1879 r. i si�ga lat 50-tych XIX w., okresu najintensywniejszej kolonizacji Ameryki P�nocnej, ( bohaterem jest Sachem, Indianin, kt�ry pod wp�ywem �rodowiska nie tylko zapomnia� o swym pochodzeniu, ale wr�cz wypar� go si�, wyra�aj�c w ten spos�b zgod� na los wsp�ziomk�w Utw�r ukazuj�c tragedi� Indian jest wstrz�saj�cym protestem przeciw krzywdzie i tragedii ludzkiej. Wyra�na jest analogia mi�dzy Indianami w Ameryce a Polakami pod zaborami, poddanymi zabiegom germanizacji i rusyfikacji. "Orso" W miasteczku Anaheim w po�udniowej Kalifornii, w Ameryce ko�czy si� winobranie. Przybyli Indianie i Murzyni z g�r roztasowuj� si� na ulicach, oczekuj� na prac�. W miasteczku zago�ci� r�wnie� cyrk. Dyrektor Hirsz dba o reklam� przedstawienia. Krzykliwe afisze rozg�aszaj�, �e gwo�dziem programu jest Orso, "Herkules ameryka�ski" p�krwi Indianin, niezwyk�y si�acz, kt�ry z �atwo�ci� unosi pi�kn� tancerk�, Jenny. Niestety robotnicy przepili ju� wi�kszo�� pieni�dzy i przedstawienie nie ma powodzenia. Rozz�oszczony dyrektor za domniemane pr�niactwo straszliw� ch�osta karze Orso, ale gdy pr�buje to samo zrobi� z dziewczyn�, Indianin staje w jej obronie. Na nic zda�a si� interwencja czterech ros�ych Murzyn�w. Orso pokonuje wszystkich i razem z Jenny opuszcza cyrk. Z ogromnym trudem przebyli pustynie, a w kanionie w g�rach Santa Anna stary akwater nakarmi� ich i "odt�d troje tych ludzi p�dzi�o �ycie razem" na odludziu. Nowela ukazuje stosunek kolonizator�w do ludno�ci miejscowej: ( dwoje nieszcz�liwych artyst�w cyrkowy Orso (nied�wied�) i m�odziutka Jenny marz� o innym �wiecie, znanym im z Biblii, jedynej dost�pnej im ksi��ce, ( tubylcy, na kt�rych zainteresowanie przedstawieniem liczy� dyrektor, s� odra�aj�cy ale budz� lito�� (wiecznie pijani, zara�eni chorobami przywleczonymi przez bia�ych ludzi, �yj� niczym niewolnicy na w�asnej ziemi). "Powie�� z MariiPozy"& By�em tylko jakby przelotem w Maripozie i r�wnie pobie�nie zwiedzi�em jej okolice. By�bym si� jednak d�u�ej zatrzyma� i w mie�cie, i w hrabstwie, gdybym by� wiedzia�, �e o kilkana�cie mil od miasta �yje w lesie prototyp mego Latarnika. Przed niedawnym czasem pan M., kt�ry jednocze�nie ze mn� by� w Kalifornii, przeczytawszy Latarnika, opowiedzia� mi spotkanie z podobnym do niego zupe�nie polskim skwaterem. Opowiadanie to powtarzam wiernie co do tre�ci. ...Po drodze do Big Trees, czyli o...
hazet1954