Teoria Piageta.pdf

Teoria Piageta

Piaget zaczął od dokładnego obserwowania swoich własnych dzieci. Stawiał im zadania,

zmieniał sytuacje i notował pojawiające się zachowania. W przeciwieństwie do wielu psychologów

eksperymentalnych obmyślających dokładnie kontrolowane eksperymenty laboratoryjne Piaget

posługiwał się prostymi doświadczeniami, na podstawie których można wyprowadzić bardzo

złożone uogólnienia. Swoje badania nad myśleniem dzieci prowadził przez ponad pięćdziesiąt lat.

Teoria Piageta opiera się na założeniu, że sposób w jaki tworzymy pojęcia i posługujemy się

nimi zmienia się wraz z naszym rozwojem. Myślenie dziecka nie jest tylko niedojrzałą formą

myślenia człowieka dorosłego, lecz jest od niego jakościowo inne.

Dziecko przechodzi w rozwoju myślenia przez kilka kolejnych faz. Prędkość przechodzenia z

jednej fazy do drugiej - choć zależna od środowiska i bogactwa doświadczeń, jakie ono mu oferuje

- jest przede wszystkim zależna od biologicznie zdeterminowanych procesów rozwojowych.

Dojrzewanie jest tu zasadniczym motorem i podstawowym mechanizmem rozwoju.

Dziecko rozpoczyna życie dysponując wrodzonymi sposobami przystosowania do środowiska

określanymi jako odruchy lub funkcje. Noworodek potrafi np. ssać, chwytać włożony w jego dłoń

palec, machać nogami i rękami, płakać itp. W miarę upływu czasu dziecko rozwija bardziej

zorganizowane czynności nazywane strukturami poznawczymi. Dziecko zaczyna patrzeć, sięgać,

manipulować, nasłuchiwać itp. Proces, w wyniku którego przyswajane są nowe elementy struktur

poznawczych Piaget nazwał (zgodnie ze swoim biologicznym wykształceniem) asymilacją,

natomiast proces zmian przystosowujących uprzednio wytworzone struktury do nowych

doświadczeń nazywał akomodacją. Rozwój poznawczy można więc też widzieć jako proces

zachodzenia kolejnych zmian w strukturach poznawczych.

Te struktury poznawcze, które zostają ukształtowane w procesie akomodacji Piaget nazywa

schematami. Rozwój poznawczy - jego zdaniem - przebiega w czterech po sobie następujących

fazach:

/. Faza sensomotoryczna (O - 2),

II. Faza przedoperacyjna (2 - 7),

III. Faza operacji konkretnych (7-11),

IV. Faza operacji formalnych (od 12 roku życia).

Pierwsza z nich - faza sensomotoryczna - obejmująca okres od urodzenia do 2 roku życia

charakteryzuje się tym, że wykorzystywane w niej schematy mają postać reakcji odruchowych.

Dziecko nie myśli o tym, aby coś zrobić, nie podejmuje świadomie zaplanowanych działań, lecz po

prostu działa. W pierwszym okresie działanie to opiera się głównie na pierwotnych odruchach

wrodzonych, później zaczyna nabierać charakteru celowego, doskonali się organizacja ruchu i

dopracowuje schemat wykonywanych czynności, ale do końca tej fazy myślenie jest tożsame z

działaniem.

Druga faza - faza przedoperacyjna, trwająca od 2 do 7 roku życia została podzielona przez

Piageta na dwa podokresy: o/cres przed-pojęciowy (2-4 lat) oraz o/?res wyobrażeń

przedoperacyjnych (mniej więcej od 4 do 7 roku życia).

W okresie przedpojęciowym (2-4 lata) dzieci stają się zdolne do wyobrażenia sobie czynności

bez jej wykonywania. W ich działaniu zaczyna się pojawiać, a później stopniowo dominować

aktywność symboliczna.

Dzieci stają się już zdolne do wykorzystywania symboli oznaczających działanie. Najlepiej

widać to w zabawach tego okresu: różne przedmioty są włączane w działanie dziecka jako „coś co

oznacza co innego" (np. krzesło jest samochodem, piasek - mąką do robienia ciasta, papierki lub

liście - pieniędzmi w zabawie w sklep), ale też samo dziecko przyjmuje na siebie rolę, którą

odgrywa w formie symbolicznej (np. rolę „mamy" w zabawie lalkami).

Piaget twierdzi, że pojawienie się aktywności symbolicznej nie oznacza jeszcze, że dziecko

jest zdolne do tworzenia pojęć i posługiwania się nimi (stąd nazwa tego okresu - okres

przedpojęciowy). Dziecko nie potrafi np. wyodrębniać kategorii przedmiotów, robi błędy polegające

na nadmiernie szerokim lub zbyt wąskim stosowaniu zakresu nazw, jego rozumowanie polega na

transdukcji, czyli zestawianiu wniosków szczegółowych; przechodzeniu od konkretu do konkretu

(np. jeżeli jechaliśmy pociągiem do Warszawy, to każdy pociąg jedzie do Warszawy, jeżeli tata

pracuje w biurze, to „iść do pracy" znaczy „iść do biura").

0kres wyobrażeń przedoperacyjnych (mniej więcej pomiędzy czwartym a siódmym rokiem

życia) został najdokładniej zbadany przez Piageta i jego współpracowników (Piaget i Inhelder,

1996). Główne struktury poznawcze, którymi obecnie posługuje się dziecko charakteryzuje -

zdaniem Piageta - egocentryzm, koncentrowanie się i nieodwracalność.

Egocentryzm polega na niezdolności do obserwacji świata z innego punktu widzenia niż

własny. Ich subiektywizm w spostrzeganiu i myśleniu powoduje, że są niezdolne do realistycznej i

logicznej oceny zależności i relacji i zawsze oceniają rzeczywistość z własnego punktu widzenia.

Wyraża się to np. w opisie tego, co widzi ktoś siedzący naprzeciw jako tego samego obrazu, który

widzi dziecko. Pytane o rodzeństwo dziecko odpowiada też np. że ma dwóch braci, ale gdy

zapytamy „czy twoi bracia mają brata" dziecko zaprzeczy, ponieważ nie jest zdolne do zobaczenia

relacji w rodzinie z innego punktu widzenia niż własny. Innym przykładem może być częste przy

rozmowie przez telefon przekonanie dziecka, że ich rozmówca widzi to, co dziecko trzyma w ręku

lub na co patrzy.

Koncentrowanie się zakłada skupianie uwagi na jednym tylko aspekcie zagadnienia i

ignorowanie innych. W jednym z najbardziej znanych eksperymentów Piageta przedstawia się

dzieciom dwie plastelinowe kule, co do których zgadzają się, że są jednakowe, a następnie na ich

oczach spłaszcza się jedną z kuł na placek. Gdy zapytamy dzieci, która z kuł jest teraz większa

(lub gdzie jest więcej plasteliny) otrzymamy odpowiedź, że większa jest kula rozwałkowana. Dzieci

skupiają się tu wyłącznie na jednym „oglądowym" aspekcie sytuacji: na większym rozmiarze

rozpłaszczonej plasteliny. Ten i podobne eksperymenty wykazują, że dzieci w tym wieku nie są

zdolne do uchwycenia oczywistego prawa zachowania stałości.

To samo zjawisko można zilustrować na innym przykładzie. Gdy ułożymy przed dzieckiem dwa

rzędy zawierające równą liczbę cukierków, a następnie rozciągniemy jeden z nich, tak aby był

dłuższy od drugiego i zapytamy „gdzie jest więcej cukierków", to dziecko wskaże nam z pewnością

wydłużony rządek, mówiąc, że jest w nim teraz więcej cukierków niż w drugim. Podobnie, gdy

przelewa się płyn do naczyń o różnej średnicy dzieci będą kierować się tylko jedną cechą, tj. np.

poziomem płynu w naczyniu przy ocenie jego ilości, nie zwracając uwagi ani na średnicę naczynia

i ani na stałą wielkość przelewanego płynu.

Nieodwracalność operacji umysłowych oznacza brak zdolności powrotu do punktu wyjścia.

Zjawisko to widoczne jest zarówno na przykładzie prób rozumienia wyżej wspomnianych relacji

rodzinnych, jak i w każdym rozumowaniu wymagającym robienia kroków „do tyłu". Najlepszym

przykładem są tu proste działania arytmetyczne. Chociaż dzieci potrafią dodać 2 do 3, aby

otrzymać 5, nie potrafią odwrócić procedury i odjąć 2 od 5, aby ponownie otrzymać 3. „Dzieje się

tak nie dlatego, że nie mogą one wyprowadzić wyniku działania, jeżeli przedstawi się im to jako

oddzielne sumy; jest tak dlatego, iż nie mogą skojarzyć, że skoro dwa i trzy daje pięć, to pięć

minus dwa daje trzy" (Fontana, 1998).

Faza operacji konkretnych obejmuje okres od mniej więcej siódmego do około jedenastego

roku życia. Zaczyna się wraz z uzyskaniem przez dziecko dojrzałości szkolnej i w całości pokrywa

się z wczesnymi latami nauki w szkole. Myślenie dziecka organizuje się w spójny, zorganizowany

symboliczny system. Różni się jednak od systemu myślenia człowieka dorosłego tym, że jest ściśle

powiązany z konkretnym doświadczeniem (stąd nazwa fazy „operacje konkretne").

Dziecko w tym wieku jest w swoim myśleniu ograniczone przez konkret: łatwiej mu opisywać

zjawiska rzeczywistości niż wyjaśniać je (znacznie łatwiej mu dawać przykłady rzeczy niż

formułować ich definicje). Dzieci są już wprawdzie w stanie przewidywać, formułować hipotezy, ale

tylko na podstawie dowodów z konkretnego doświadczenia, jakie uzyskały w przeszłości. Trudno

im sprawdzać hipotezy w odniesieniu do realnej rzeczywistości - wolą nie podważać hipotezy,

podtrzymując swój „prawidłowy pogląd" niż poddawać ą w wątpliwość jakimkolwiek

sprawdzaniem. (Na przykład wierząc, że to św. Mikołaj przynosi prezenty, wolą tolerować drobne

niejasności sytuacji niż poddać ją sprawdzeniu. Jeśli ich ulubiona drużyna piłkarska jest najlepsza

w lidze, to będą tak twierdzić bez względu na to, jak często przegrywa).

Pomimo to myślenie dziecka rozwija się w sposób znaczący. Przede wszystkim zanika już

zjawisko egocentryzmu charakterystyczne dla fazy poprzedniej. Dzieci są zdolne - jak mówi Piaget

- do decentracji, czyli do przyjmowania punktu widzenia drugiej osoby.

Wraz z decentracją przychodzi pojęcie stałości. Około 7-8 roku życia dzieci są już pewne, że

rozwałkowana i kulista forma plasteliny to „tyle samo".

Piaget uważał, że pojęcia stałości pojawiają się w określonym porządku: najpierw pojawia się

pojęcie zachowania masy, potem (ok. 9 roku życia) zachowania ciężaru, a następnie (ok. 11 roku

życia) zachowania objętości.

Główna strukturą poznawczą rozwijaną intensywnie w tym wieku jest kategoryzacja - czyli

grupowanie przedmiotów według wybranych cech. Dzieci umieją już tworzyć klasy logiczne i

prawidłowo przyporządkowywać elementy do danego zbioru (np. zwierzęta leśne, domowe;

narzędzia, instrumenty muzyczne itp.). Grupowanie umożliwia im nadawanie znaczenia

doświadczeniu i rozwiązywanie konkretnych problemów. Potrafią także porządkować i szeregować

przedmioty według np. rozmiarów, wysokości, długości, wagi itp.

Można powiedzieć więc, że są już teraz zdolne spostrzegać związki między rzeczami i

zjawiskami, i wykorzystywać tę wiedzę w swoim myśleniu.

Faza operacji formalnych zaczyna się wraz z początkiem procesu dojrzewania. Pojawia się

wtedy w myśleniu dziecka coś, co Piaget nazywa operacjami formalnymi, które są ostatnim

etapem w programie rozwojowym. Od tej chwili myślenie dziecka przestaje różnić się jakościowo

od myślenia dorosłego. Dzieci zaczynają być zdolne do tworzenia hipotez nie wymagających

dowodu z właściwego doświadczenia konkretnych przedmiotów i sytuacji. Potrafią tworzyć i

weryfikować hipotezy jedynie „we własnym umyśle".

Podczas gdy w poprzednich fazach mogły rozumieć pojęcia konkretne i tworzyć z nich

kategorie, to teraz potrafią widzieć między nimi zależności i tworzyć pojęcie współzależności.

Chodzi tu o zdolność tworzenia takiej struktury w myśleniu, w której wszystko jest ze sobą

powiązane („struktura kratowa") a rozumowanie może się już opierać wyłącznie na opisach

słownych. Dziecko potrafi odróżnić formę (twierdzenia, wypowiedzi) od treści. Potrafi też wyobrazić

sobie konsekwencje słownie opisanych działań, związki między celami a środkami oraz operować

pojęciami logicznymi. Pojawia się tu nowy sposób dociekania znany jako wnioskowanie

hipotetyczno-dedukcyjne. Jednostka może zarówno budować hipotezy, jak i dedukować na

podstawie ich wyniku, czyli pogłębiać w ten sposób rozumienie problemu, którym się zajmuje.

Teoria Piageta oparta jest na założeniu, że poszczególne fazy rozwojowe dziecko osiąga w

procesie naturalnego dojrzewania biologicznego. Wszystkie wysiłki pedagogów zmierzające do

przyspieszenia tempa rozwoju poznawczego mogą być z tej pozycji uważane za jałowe. Piaget był

zdania, że należy pozwolić dziecku, aby jego rozwój przebiegał we własnym tempie. Częścią tak

pojmowanej sytuacji uczenia powinny być natomiast zaprogramowane, rosnące stopniowo

trudności oraz wymagania zbliżone do granic wyznaczonych przez aktualne stadium rozwojowe

dziecka.

Niektórzy badacze próbowali poddawać tę teorię krytyce, podkreślając rolę wpływów

środowiskowych na rozwój myślenia dziecka i kształtowanie się jego pojęć o świecie (por.

Wygotski, 1995). W jakim stopniu na inteligencję dziecka wpływa technika, system wartości czy

struktura języka danej kultury? Pomimo tych pytań prace Piageta mają niekwestionowaną pozycję

w światowej literaturze psychologicznej.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: