Wykład 6. Działy pedagogiki specjalnej. Cz. II.
Oligofrenopedagogika
Dział pedagogiki specjalnej zajmujący się wychowaniem i nauczaniem osób upośledzonych umysłowo. W zakresie jej zainteresowań jest osoba upośledzona umysłowo i proces jej rehabilitacji, obejmujący wszechstronny rozwój i przystosowanie do życia w społeczeństwie ludzi pełnosprawnych.
Dawna klasyfikacja: Stopień upośledzenia w oparciu o iloraz inteligencji
75 – 85 Ociężałość umysłowa
(50-59) 50 – 74 debilizm
(20-49) 25 – 49 imbecylizm
(00-19) 00 – 24 idiotyzm
Autorem jednej z wcześniejszych, a zarazem stosunkowo szerokiej, opisowej definicji niepełnosprawności był E. Doll, który w 1941 roku scharakteryzował niepełnosprawność intelektualną jako:
stan niedojrzałości społecznej powstały w okresie rozwoju będący skutkiem zahamowania rozwoju inteligencji pochodzenia konstytucjonalnego. Stan ten jest nieusuwalny .
Doll wyróżnia przy tym sześć aspektów niepełnosprawności:
· niedojrzałość społeczną
· niską sprawność umysłową
· opóźnienie rozwojowe
· zahamowanie rozwoju trwałe, nieprzemijające w procesie dojrzewania
· konstytucjonalność
· nieodwracalność.
H. Spionek :
„ogólne zmniejszenie możliwości rozwojowych, spowodowane bardzo wczesnymi, a jednocześnie nieodwracalnymi zmianami patologicznymi w centralnym układzie nerwowym”.
W definicji T. Gałkowskiego wyraźnie dostrzec można podział na część charakteryzująca zjawisko i próbę określenia etiologii niepełnosprawności „niepełnosprawność umysłowa ma charakter globalny, charakteryzuje się obniżoną sprawnością umysłową spowodowaną wrodzoną anomalią, która czyni korę mózgową niezdolną – w mniejszym lub większym stopniu do procesów myślowych”.
J. Kostrzewski:
„istotnie niższy od przeciętnego ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego, występujący łącznie z upośledzeniem w zakresie przystosowania się, wiążący się ze zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym”
Definicja ta wskazuje na fakt, iż w upośledzeniu umysłowym mamy do czynienia z istotnie niższym poziomem funkcjonowania w zakresie wszystkich funkcji intelektualnych, jak też zaburzonym poziomem zachowania przystosowawczego.
Definicja (DSM-IV) Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego) ustala, że istotną cechą upośledzenia umysłowego jest istotnie niższy ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego, który współwystępuje przy znacznych ograniczeniach w zachowaniu przystosowawczym w przynajmniej dwóch następujących obszarach zdolności:1. porozumiewanie się,
2. troska o siebie,
3. tryb życia domowego,
4. sprawności społeczno-interpersonalne,
5. korzystanie ze środków zabezpieczenia społecznego,
6. kierowanie sobą,
7. troska o zdrowie i bezpieczeństwo,
8. zdolności szkolne,
9. sposób organizowania czasu wolnego i pracy,
Początek tego stanu musi wystąpić przed 18 rokiem życia.
Zgromadzenie Ogólne Światowej Organizacji Zdrowia uchwaliło w 1968 roku podział upośledzenia umysłowego oparty na ilorazie inteligencji i jako podstawę przyjęto 100, o odchyleniu standardowym 16 punktów, a przy jej ustaleniu przyjęto liczbę odchyleń standardowych, o którą iloraz inteligencji różni się od średniej. Stąd przyjęto podział czterostopniowy :
1. upośledzenie umysłowe lekkie - I.I. 52 – 67
2. upośledzenie umysłowe umiarkowane - I.I. 36 – 51
3. upośledzenie umysłowe znaczne - I.I. 20 – 35
4. upośledzenie umysłowe głębokie - I.I. 0 – 19
Etiologia upośledzenia umysłowego:
W sferze niepełnosprawności intelektualnej można wyodrębnić dwie grupy czynników etiologicznych, a mianowicie:
grupę czynników endogennych (wewnętrznych) i egzogennych (zewnętrznych).
W zależności od czasu, w którym oddziałuje czynnik szkodliwy, wyróżnia się aż trzy grupy czynników:
1. W której istnieje niepełna wartość komórek rozrodczych rodziców.
2. W której występują czynniki szkodliwe działające na zarodek i płód w różnych fazach rozwoju płodowego.
3. W której funkcjonują czynniki szkodliwe działające w czasie porodu i w pierwszych latach po urodzeniu.
Czynniki etiologiczne często są dzielone także na:
a) czynniki wrodzone (dziedziczne),
b) czynniki nabyte (podczas porodu lub po urodzeniu).
W grupie czynników nabytych rozróżnia się także dwie podgrupy:
a) czynniki działające podczas porodu,
b) czynniki działające po urodzeniu.
Do grupy czynników wrodzonych, w których skład wchodzą czynniki dziedziczne, zalicza się
1. zaburzenia uwarunkowane genetycznie, to znaczy determinowane przez nieprawidłowe
geny przekazywane przez jednego lub dwoje rodziców. Zaburzenia mogą się odnosić zarówno do liczby chromosomów, jak i do ich budowy.
Do grupy II (nadal są to czynniki wrodzone, lecz działające tym razem nie na geny, ale na zarodek i płód), zaliczyć należy:
a) choroby matki ( np. nadciśnienie, choroby serca, nerek, wątroby),
b) czynniki infekcyjne działające na matkę i płód (np. toksoplazmoza czy choroby infekcyjne),
c) zaburzenia hormonalne u matki (np. cukrzyca),
d) reakcje na niektóre leki,
e) konflikt serologiczny Rh.
Do grupy czynników chorobotwórczych działających w czasie porodu i mogących prowadzić do zaburzeń w rozwoju intelektualnym zalicza się:
c) mechaniczny uraz porodowy,
d) zamartwicę okołoporodową.
Kolejna grupa to czynniki działające w pierwszych latach po urodzeniu i są to:
a) różne choroby zakaźne, które przebiegają z reakcjami ze strony układu nerwowego,
b) zapalenie mózgu i opon mózgowych,
c) urazy czaszki,
d) różne zatrucia (np. ołowiem).
W przypadku lekkiego stopnia upośledzenia umysłowego mówi się o kilku czynnikach, które nakładając się na siebie, wywołują ten stan. Natomiast w odniesieniu do niepełnosprawności intelektualnej w stopniu głębszym przyjmuje się, że została ona spowodowana najprawdopodobniej jakimś jednym czynnikiem.
Charakterystyka
Najliczniejszą grupę stanowią jednostki z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim (ok. 80%). Ten stopień upośledzenia jest trudny do scharakteryzowania, gdyż defekty intelektualne nie są tak widoczne jak u osób z niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym i znacznym. Niemniej pomimo tych trudności, można ustalić pewne cechy typowe dla tej grupy niepełnosprawności. Dzieci z niepełnosprawnością w stopniu lekkim na ogół nie różnią się pod względem wyglądu zewnętrznego i rozwoju fizycznego od swoich rówieśników w normie intelektualnej. Różnice można dostrzec dopiero po głębszej analizie i wnikliwym poznaniu. Zauważa się wtedy osłabienie zwłaszcza w trzech podstawowych obszarach funkcjonowania, tj. w myśleniu, mowie i motoryce.
Myślenie
Za typowe objawy uważa się schematyzm myślenia i obniżony krytycyzm. Największe problemy stwarza im porównywanie, dostrzeganie różnic i podobieństw, związków pomiędzy zjawiskami i przedmiotami, przeprowadzanie operacji logicznych, analizy, syntezy. Dzieci z trudem chwytają istotę jakiegoś zdarzenia, przy opowiadaniu czy oglądaniu filmu gubią „wątek”. Dużą trudność sprawia również przyswajanie pojęć abstrakcyjnych. Efektem tego są trudności w wydawaniu sądów i wyciąganiu wniosków. Trudno im dokonać wyboru. Mają trudności w wyrażaniu swoich myśli i rozumieniu wypowiedzi innych osób. Niedokładność rozumienia jest powodem nietrwałego pamiętania wyuczonego materiału. Są mało pomysłowe, myślowo bierne, nie wykazują zainteresowań poznawczych.
Spostrzeganie
Proces spostrzegania u tych osób przebiega w wolniejszym tempie niż u dzieci w normie i charakteryzuje się wąskim zakresem. Spostrzegają oni w tym samym czasie znacznie mniejszą liczbę przedmiotów niż dzieci w normie intelektualnej.
Uwaga
Uwaga dowolna mniejsza w porównaniu z dziećmi o prawidłowym rozwoju umysłowym. Konsekwencją tego są trudności, jakie napotykają dzieci w wykonywaniu zadań wymagających zwracania uwagi na kilka czynności jednocześnie, co dodatkowo utrudnia spostrzeganie.
Pamięć
Pamięć logiczna jest u nich bardzo słaba i pod tym względem istnieją największe różnice między nimi a dziećmi w normie intelektualnej. Mają natomiast stosunkowo dobrą pamięć mechaniczną.
Mowa
Niezależnie od wad wymowy, mowa tych dzieci charakteryzuje się przede wszystkim ubogim słownictwem i trudnościami w uzewnętrznianiu swoich myśli, szczególnie wówczas, gdy treść wypowiedzi dziecka jest oderwana od społecznego kontekstu, gdy nie dotyczy codziennych doświadczeń dziecka.
Motoryka
Zaburzenia związane z motoryką u dzieci z niepełnosprawnością intelektualną występują szczególnie często. Zaburzenia dotyczą globalnej motoryki, ale przede wszystkim koordynacji zmysłowo – ruchowej.
Zachowania społeczne
® Często podejmują działania pod wpływem aktualnego nastroju, emocji, nie przewidując dokładnie skutków swoich decyzji.
® Mają znacznie mniej zainteresowań, a te, które posiadają, są dość powierzchowne i charakterystyczne dla dzieci w młodszym wieku.
® Wykazują brak samodzielności i inicjatywy. Szybciej niż zdrowe dzieci zniechęcają się, rezygnują, co może być połączone z płaczem.
® W niepomyślnych warunkach i przy braku dostatecznej opieki łatwo ulegają złym wpływom.
® W kontaktach z innymi czasem bierne, zahamowane, niepewne siebie, zalęknione, a czasem występują zachowania skrajnie przeciwne, jak brak dystansu, lepkość uczuciowa, natrętne zachowanie. Nie są to właściwości wynikające z umysłowego upośledzenia, ale z przeżywanych przez upośledzone dziecko skutków własnego ograniczenia umysłowego.
Umiarkowana i znaczna niepełnosprawność umysłowa jest z reguły w literaturze omawiana łącznie, z uwagi na to, że na obu tych poziomach występują objawy zbliżone, a różnice dostrzegalne są jedynie w ich nasileniu O znacznie i umiarkowanie upośledzonych zwykle mówi się, że są to osoby „głębiej upośledzone umysłowo”.
U osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną mamy do czynienia ze słabo rozwiniętym myśleniem pojęciowo-słownym. Myślenie ma charakter konkretno-obrazowy, co nie pozwala na przyswajanie pojęć abstrakcyjnych. Pojęcia abstrakcyjne, o ile w ogóle wystąpią, są nierozerwalnie związane z przeżyciami konkretnymi. Spostrzeżenia są niedokładne i przebiegają wolno. Dziecko spostrzega rzeczy konkretne.
Dziecko posiada wady mowy, które utrudniają zrozumienie wypowiedzi. Język mówiony jest opanowany, ale zasób słów jest niewielki, słownictwo ubogie a mowa wybitnie agramatyczna, z wadami. Zdania proste kilkuwyrazowe wspierane są gestami, które mogą kompensować w pewnym stopniu braki mowy.
Zaburzona jest znacznie uwaga dowolna i celowa. Dominuje uwaga mimowolna. Skupienie uwagi na jednym rodzaju pracy, jednej sytuacji jest krótkotrwałe i pobieżne. Uwaga charakteryzuje się również wąskim zakresem obejmowanych jednorazowo elementów, niskim lub prawie żadnym stopniem podzielności. Łatwo ulega ona rozproszeniu, przyciągana przez bodziec intensywny lub niezwykły. Koncentracja jest możliwa tylko na tych przedmiotach i czynnościach, które budzą żywe zainteresowanie.
Pamięć jest nietrwała, głównie mechaniczna. Upośledzona jest pamięć logiczna. Osoby te cechuje wolne tempo zapamiętywania i przypominania. Zapamiętywanie ułatwione jest przez powiązanie treści z ruchem, z konkretną sytuacją, pozytywne emocje.
Niepełnosprawność intelektualna wiąże się z występowaniem zaburzeń w sferze zmysłowo-ruchowej. Głównymi objawami tych zaburzeń są: niedokładne i zwolnione odbieranie wrażeń wzrokowych, słuchowych i innych; zaburzenia autoorientacji czyli orientacji w schemacie własnego ciała.
Zachowania tych osób są z reguły nieadekwatne do sytuacji. We wszystkich nowych, nieznanych sytuacjach najczęściej reakcje umiarkowanie upośledzonych osób będą miały charakter negatywny. Nowość sytuacji wyzwala w tych osobach silne pobudzenie i lęk przed nieznanym. Sterem zachowań są z reguły popędy i aktualne, doraźne korzyści – w tych nawet wypadkach, kiedy korzyść doraźna szybko zamieni się na niekorzyść. Nie są w stanie przewidzieć konsekwencji swoich działań. Są w wysokim stopniu sugestywni i łatwo mogą ulec namowom (popartą np. słodyczami – korzyść doraźna). Zdolność uczenia się
Najcięższym stopniem upośledzenia umysłowego jest upośledzenie umysłowe głębokie. Zaburzone są wszystkie sfery funkcjonowania, ale poziom głębokiego upośledzenia umysłowego nie jest poziomem jednorodnym. Występuje bardzo duże zróżnicowane: od braku percepcji, uwagi mimowolnej i pamięci do cząstkowego ich występowania. Osoby wydają przeważnie nieartykułowane dźwięki. Na ogół nie mówią i nie rozumieją mowy, ale w łagodniejszych przypadkach upośledzenia można nauczyć je prostych pojedynczych wyrazów i rozumienia prostych słów. Możliwe są wówczas pewne próby kontaktu z otoczeniem, na przykład proste reakcje na najprostsze, jednoznaczne, jednosłowne polecenia.
W skrajnych przypadkach osoby z głębokim upośledzeniem nie wykraczają poza poziom życia wegetatywnego. Potrzeby fizjologiczne nie są sygnalizowane. Brak kontaktu z otoczeniem na jakiejkolwiek płaszczyźnie.
Jest rzeczą oczywistą, że osoby na tym poziomie upośledzenia umysłowego są całkowicie niezdolne do życia samodzielnego, wymagają stałej opieki osób drugich, są całkowicie uzależnione od otoczenia. Rokowania wychowawcze są bardzo słabe. Czasami przy wielkich wysiłkach, i po długim czasie, udaje się wyrobić nawyk sygnalizowania potrzeb fizjologicznych.
...
jamajka22