Wiele autystycznych dzieci wyraźnie odbiega od normy już od wczesnego dzieciństwa, inne rozwijają się prawidłowo do 18., a nawet do 36. miesiąca życia i w wyniku zadziałania określonego czynnika, mogą to być szczepienia ochronne, początek epilepsji, sytuacja traumatyczna (np. pobyt w szpitalu), choroba wymagająca podania antybiotyku może dojść do ujawnienia się symptomów autyzmu, którego obraz kliniczny jest bardzo zróżnicowany i dotyczy poziomu rozwoju poznawczego dziecka, odbioru wrażeń zmysłowych, charakteru i natężenia występowania symptomów oraz towarzyszących im dodatkowych problemów.
Mimo wieloletnich badań, prowadzonych analiz porównawczych i dużego zaangażowania badaczy, nie znana jest żadna konkretna i pojedyncza przyczyna autyzmu.
Teorie na temat przyczyn autyzmu:
Przyczyny chemiczne i biochemiczne.
E. R. Ritvo uważa, że przyczyna autyzmu jest bezpośrednio związana ze zmianami poziomu serotoniny, która występuje we wszystkich odcinkach mózgu oraz we krwi – w trombocytach. 40% dzieci autystycznych ma podwyższony poziom serotoniny we krwi. Zaburzenia te mogą prowadzić do zaburzeń komunikacji i interakcji społecznych, które są konsekwencją zaburzeń systemu równowagi i mechanizmu westybularnego. A niedobór melatoniny (hormonu wytwarzanego przez szyszynkę) powoduje dodatkowo zaburzenia snu.
Na podstawie badań stwierdził również, że dendryty komórek nerwowych w nowej korze są zdeformowane, co przyczynia się bezpośrednio do problemów poznawczych oraz związanych z zachowaniem dzieci z autyzmem.
Dr B. Rimland wskazuje, że przyczyn autyzmu należy upatrywać w określonych środkach spożywczych (głównie pszenica-mąka, mleko, cukier, sól), konserwantach, sztucznych barwnikach, polepszaczach smaku, które wywołują reakcje alergiczne w układzie nerwowym dziecka prowadzące do zapaleń mózgu i w konsekwencji do wystąpienia jego dysfunkcji.
Poglądy genetyczne
Asperger jako pierwszy wskazywał na genetyczne podłoże występowania autyzmu. Uważał on, że psychopatia autystyczna jest ekstremalnym wariantem męskiego charakteru, męskiej inteligencji.
Nissen, niemiecki lekarz, twierdzi, że biogenetyczna dyspozycja w zetknięciu z niekorzystnymi czynnikami środowiskowymi prowadzi do wystąpienia objawów autyzmu.
Folstein, Rutter na podstawie badań stwierdzili występowanie autyzmu u wszystkich badanych par bliźniąt jednojajowych.
Wśród czynników genetycznych i dziedzicznych wymienia się dodatkowo:
uszkodzenie genów w obrębie chromosomów: 2,3,15,16,17,X oraz 7, który jest odpowiedzialny za wiele poważnych schorzeń min. nowotworów. Naukowcy z Toronto oznaczyli w nim geny „podejrzane” za autyzm:FOXP2, WNT2, RELN, HOXA1 i HOXAB1. Geny te są odpowiedzialne za rozwój mowy, za produkcję białek niezbędnych do rozwoju oraz pracy mózgu (np., są one zaangażowane w proces produkcji neurotransmiterów) W myśl tej teorii - genetyczna jest skłonność do uszkodzenia układu nerwowego,
Zespół Kruchego Chromosomu X, teoria – ojciec nosicielem genu wywołującego autyzm,
wpływ testosteronu na uszkodzenie lewej półkuli mózgu – dysleksja.
Poglądy psychologiczne i psychoanalityczne
Najbardziej znana i bardzo kontrowersyjna, jest teoria Bruno Bettelheima. Uważa on, że autyzm spowodowany jest zaburzoną relacją rodziców z dzieckiem, głównie zimnej i niedostępnej matki, która w niedostatecznym stopniu stymulowała rozwój dziecka, prowadząc do zakłócenia kontaktu dziecka ze światem zewnętrznym. Skutkiem blokady wymiany informacji pomiędzy dzieckiem, a środowiskiem i na odwrót, jest otoczenie się dziecka murem – „pusta forteca”, a jego jedyną podejmowaną aktywnością autostymulacja. Jako jedynie słuszną metodę terapeutyczną zalecał przekształcenie dotychczasowego środowiska dziecka, a przede wszystkim odizolowanie od rodziców, jako jednostek patologicznych i nieodpowiedzialnych.
Podobnie S. Gracia źródła autyzmu upatrywał w nieprawidłowych kontaktach matki z dzieckiem między 6 miesiącem, a 3 rokiem życia.
A. Freud porównuje autyzm z „lękiem archaicznym”, związanym z nieprawidłowym rozwojem „ego”, a powodującym opóźnienie, zahamowanie bądź regres rozwoju dziecka.
Poglądy na temat uszkodzenia mózgu
Kanner opisując autyzm twierdził, że u dzieci z autyzmem nie występują żadne uszkodzenia CUN.
Obecnie wielu badaczy zajmujących się autyzmem uważa, że uszkodzenia mózgu leżące u podłoża autyzmu są niewielkie i niejednorodne. Najczęściej uszkodzonymi obszarami mózgu u osób autyzmu są: pień mózgu odpowiadający za wszystkie czynności życiowe; móżdżek odpowiadający za stereotypie i automatyzmy; jądra górnej oliwki związanych z zaburzeniami mowy; płaty czołowe i skroniowe, hipokamp, niestety są to nieprawidłowości charakterystyczne nie tylko dla autyzmu.
Ch. Gillberg uważa, że autyzm może powstać w wyniku uszkodzenia kilku struktur mózgowych, z których jedne mogą bardziej przyczynić się do powstania autyzmu niż inne. Zwraca również uwagę na korelację miedzy autyzmem i epilepsją, która występuje u dzieci z autyzmem w 25 - 35% (0,5% w całej populacji) i występuje częściej u dzieci z autyzmem z głębokim upośledzeniem umysłowym (Pisula, 2000)
Delacato za podłoże zaburzeń autystycznych uznaje uszkodzenia mózgu na najniższym poziomie, odpowiedzialnym za integrację sensoryczną.
B. Rimland twierdzi, że przyczyną autyzmu są zaburzenia tworu siateczkowatego, który decyduje o selekcji impulsów i umożliwia odczytywanie i uczenie wrażeń zmysłowych.
Wykorzystanie najnowocześniejszych metod diagnostycznych potwierdziło występowanie anomalii w budowie i funkcjonowaniu mózgu, nie występują one jednak u wszystkich osób z autyzmem.
Poglądy o przyczynach autyzmu w związku z innymi chorobami
Wiele teorii upatruje przyczyn autyzmu w związku z innymi jednostkami chorobowymi, które mogłyby w sposób bezpośredni przyczynić się do wyzwolenia autyzmu.
Do grupy tych chorób badacze zaliczają infekcje wirusowe przebyte w okresie życia płodowego (różyczka, cytomegalia), szczególnie w I trmestrze ciąży, ospę wietrzną, toksoplazmozę, zespół Gilles de la Tourette, celiakię.
N. Miladi uznaje choroby metaboliczne (nieprawidłowości w syntezie puryn, w metabolizmie węglowodanów) za przypuszczalną przyczynę autyzmu, ze wskazaniem na fenyloketonurię, która mimo prowadzanych testów przesiewowych może pozostać nie wykryta.
Podobny efekt mogą wywoływać alergie w tym najczęściej występująca alergia pokarmowa, która prowadzi do nadpobudliwości i zachowań agresywnych.
Przyczyn autyzmu dodatkowo poszukuje się wśród różnych czynników:
w komplikacjach w przebiegu ciąży i porodu (poniżej 6 pkt Apgar, zbyt duża lub mała masa urodzeniowa, poród kleszczowy, niewydolność oddechowa)
w urazach okołoporodowych i późniejszych.
Jak do tej pory nie uzyskano żadnego satysfakcjonującego wyjaśnienia przyczyn autyzmu i nie znaleziono pojedynczej jego przyczyny.
Czynniki mogące przyczynić się do ujawnienia pełnych objawów autyzmu
według R. Stefańskiej-Klar, 1996
Pobyt w szpitalu
Przeprowadzka do nowego mieszkania, miasta, kraju
Radykalne zmiany w wyglądzie mieszkania, czy tylko wyglądu pokoju dziecka (nowe meble, tapety, oświetlenie)
Okresowa separacja z rodziną lub zniknięcie ważnej dla dziecka osoby(śmierć, wyjazd)
Pojawienie się nowego dziecka w rodzinie
Gruntowna zmiana trybu życia rodziny (powrót matki do pracy, zmiana harmonogramu domowych zajęć)
Gwałtowne, bogate w bodźce zdarzenia, dezorganizujące na jakiś czas wygląd i strukturę czasową otoczenia (remont mieszkania, wydarzenie typu ślub, pojawienie się rzęsiście oświetlonej i ustrojonej choinki)
Okresowa zmiana miejsca pobytu, mimo obecności pozostałych członków rodziny (wyjazd na wczasy – zmiana krajobrazu)
Doświadczenie szokującego działania fizycznych bodźców o zbyt wysokim natężeniu (huk lecącego nisko samolotu) lub uczestniczenie w głośnym i szokującym emocjonalnie wydarzeniu (ubój zwierząt domowych, bójka, skarcenie w przedszkolu innego dziecka, które głośno krzyczało)
Silne negatywne emocje w otoczeniu (żałoba, strach)
Doświadczenie śmierci klinicznej
Przebycie bliżej nieokreślonej infekcji z wysoką gorączką, często po zakończeniu brania antybiotyku lub innych silnych leków
Szczepienia ochronne
Niewłaściwa dieta (przy nietolerancji na określony składnik) lub zjedzenie czegoś szkodliwego (proszku do prania)
Infekcja drożdżycą przewodu pokarmowego, zwłaszcza candida albicans
Symptomy autyzmu dziecięcego
Symptomy autyzmu dziecięcego - deficyty poznawcze, społeczne
Według polskiej klasyfikacji chorób (ICD 10) autyzmowi towarzyszy szereg objawów. Najczęściej ujmowane są one w tzw. triadę zaburzeń:
1. zaburzenia rozwoju języka i wszelkich form komunikowania się (w tym gestów, mimiki, mowy ciała),
2. zaburzenia związków społecznych, szczególnie brak rozwoju empatii,
3. oznaki sztywności, braku elastyczności i płynności w przebiegu procesów myślowych i zachowaniu.
Tylko wystąpienie wszystkich trzech zaburzeń jednocześnie daje podstawę do zdiagnozowania u dziecka autyzmu. Pojedynczo występujące zaburzenia mogą być charakterystyczne dla parcjalnych deficytów rozwojowych u dzieci, chorób psychicznych czy też głębokiego upośledzenia umysłowego.
· Zaburzenia rozwoju języka są bardzo charakterystyczne dla autyzmu. W mowie osób z autyzmem spotykamy echolalie: odroczoną lub\i bezpośrednią. Dzieci powtarzają całe frazy, które dopiero co zasłyszały, bądź przeczytały w odleglejszym czasie, np. w książce. Stąd nie dziwią nas cytowane w całości teksty reklam, dialogi z bajek, przepisy kulinarne, instrukcje z programów komputerowych. Czasami, dzieci mając samoświadomość ubogiego słownictwa czynnego i biernego, kompensują sobie braki podczas prowadzenia dialogu wykorzystując zwroty echolaliczne. Echolalia staje się pewnego rodzaju strategią komunikacyjną. Mowa dzieci autystycznych ma zaburzoną melodię, intonacja jest płaska, występują w niej liczne nieprawidłowości gramatyczne. Autyści nie używają zaimka osobowego „ja”. Kiedy komunikują potrzebę- brzmi to jak pytanie, np. „chcesz cukierek?”. Mowa bywa zaburzona lub nie występuje wcale, nawet u tych dzieci, u których nie stwierdzono, po przeprowadzeniu specjalistycznych badań, żadnych uszkodzeń organicznych w ośrodku Brocka. Największym dramatem w przypadku, kiedy dziecko nie komunikuje się werbalnie jest fakt, że nie używa ono częstokroć ani gestów, ani innych sposobów na przekazanie informacji. Zarówno mimika jak i mowa ciała są bardzo mało ekspresywne i mało czytelne dla otoczenia. Aby zrozumieć subtelne sygnały wysyłane przez dziecko konieczna jest jego dobra znajomość i umiejętność wnikliwej obserwacji.
· Zaburzenia relacji społecznych są taką cechą autystów, która wymieniana jest na pierwszym miejscu przez rodziców, szczególnie zaś przez mamy. Czują się odtrącone przez własne dziecko, dramatycznie przeżywają, że każde dziecko reaguje na dotyk i głos matki wyciszeniem, tylko nie ich własne. Krzyk dziecka towarzyszący macierzyństwu jest dodatkowym źródłem silnego stresu dla matki, co z kolei nie pozostaje bez wpływu na jej relację z dzieckiem.
Dodatkowym utrudnieniem w prawidłowym funkcjonowaniu między ludźmi jest dla dzieci, a później- osób dorosłych z autyzmem- jest nieczynny kanał empatii. Autyści nie posiadają zdolności wczuwania się w stan emocjonalny rozmówcy. I mimo, iż z czasem w wyniku terapii będą w stanie określać stany emocjonalne osób, to dalej nie będą mogli podzielać emocji innych. Osoby z autyzmem nie rozumieją tego, co często mówimy „między wierszami”, nie wyczuwają ironii bądź humoru, nie mają społecznie akceptowanych form kontaktów z rówieśnikami czy osobami dorosłymi ( nie potrafią się bawić, więc nawiązanie relacji z innymi dziećmi będzie bardzo trudne lub wręcz niemożliwe). Nie potrafią oswoić się z twarzą ludzką, gdyż zmienia się ona bardzo często – wywołuje to u dzieci z autyzmem lęk, niepokój, brak bezpieczeństwa i stałości.
· Sztywność w zachowaniu i przebiegu procesów myślowych to obsesyjne, kompulsywne dążenie do tego, aby, np.:
- zabawki były poukładane w tej samej kolejności
- droga do szkoły była dokładnie ta sama
- rytuały przed snem
- wybiórczość w jedzeniu
- komunikowanie się tylko z wybraną osobą
Symptomy autyzmu dziecięcego- deficyty percepcyjne
„Autyzm jest zaburzeniem rozwojowym.
Jest uszkodzeniem systemu, który porządkuje otrzymane od zmysłów informacje,
co sprawia ,że dziecko nadmiernie reaguje na niektóre bodźce, na inne zaś słabo.” - Temple Grandin
Zaburzenia sensoryczne są bardzo widowiskową cechą wyróżniającą autyzm spośród innych zaburzeń czy jednostek chorobowych. Dziecko wykonuje dziwne ruchy rąk, przypominające trzepotanie, ogląda dłonie, bawi się śliną, chodzi na sztywnych nogach, zbiera niewidzialne dla nas pyłki. To tylko niektóre z dziwnych zachowań. One są dziwne, my jednak już wiemy, dlaczego dzieci wykonują te wszystkie ruchy.
Jedną z pierwszych osób, które opisały zaburzenia w odbiorze i przetwarzaniu bodźców zmysłowych u osób autystycznych był Carl Delacato. Na początku lat siedemdziesiątych przebadał grupę 864 dzieci z autyzmem (w Niemczech, Włoszech i Hiszpanii). Na podstawie tych badań stwierdził, że zaburzenia związane z percepcją są wpisane w obraz kliniczny autyzmu. Otóż, problemy związane z dotykiem wystąpiły u 92-98 % w badanej grupie; ze słuchem- 82 - 99 %, wzrokiem- 60 - 68 %, smak\węch – 24-28 %.
Analiza tychże wyników pozwoliła Delacato na wysunięcie, m. in., następujących wniosków:
q u dzieci z autyzmem występują uszkodzenia mózgu
q uszkodzenia mózgu przejawiają się dysfunkcjami percepcji
q uszkodzenia mózgu mogą powodować:
· nadwrażliwość- do mózgu przedostaje się zbyt dużo informacji sensorycznych, aby mogły być one prawidłowo przetwarzane
zbyt mała wrażliwość- prowadzi do deprywacji sensorycznej
„biały szum”- dziecko wytwarza własne bodźce
q dziwne powtarzające się zachowania dziecka (sensoryzmy) są symptomami uszkodzenia mózgu
q dziecko samo próbuje się leczyć.
DOTYK
q nadwrażliwość- dziecko reaguje negatywnie na dotyk ubrania, zmiany temperatury. Nie toleruje doznań bólowych oraz unika wrażeń dotykowych, których sprawcami są inne osoby. Preferuje własny dotyk, delikatny i powtarzający się
q zbyt mała wrażliwość- dziecko nie reaguje na doznania bólowe, często śmieje się po otrzymaniu klapsa. W tej grupie występują zachowania autoagresywne
SŁUCH
Ogromnym utrudnieniem w prawidłowym odbieraniu i przetwarzaniu bodźców, nie tylko słuchowych, jest nieumiejętność selekcjonowania bodźców na ważne i mniej ważne, na te, które są na pierwszym planie i tło. Taki stan rzeczy powoduje, że nadmiar informacji jawi się dzieciom z autyzmem, ale i osobom dorosłym, jako szum informacyjny, z którego niemożliwe jest wychwycenie tych informacji, które są ważne i pierwszoplanowe.
Rodzaj zaburzenia:
Ø Słuch nadwrażliwy \ nadwrażliwość na hałas
Ø Słuch o zmniejszonej wrażliwości \ niedowrażliwość
Ø Słuch spowolniony \ legastenia
Ø Słuch niewyrównany
Ø Słuch jednostronny
Ø Słyszenie nieprawidłowe
Ø Szumy uszne
WZROK
q nadwrażliwość- dzieci lubią oglądać bardzo małe przedmioty, unikają jaskrawych kolorów i błyszczących powierzchni. Nie ulegają złudzeniom optycznym
q niedowrażliwość- wpatrują się w źródło ostrego światła (słońca, żarówki), bawią się dłońmi w polu widzenia, lubią rzucać przedmiotami i obserwować je w locie.
SMAK I WĘCH
q nadwrażliwość- dzieci z tą dysfunkcją nie tolerują naturalnych zapachów innych ludzi. Czasem możemy to zaobserwować już u noworodka, który nie chce ssać piersi ze względu na ostry zapach sutka. Bardzo ograniczony repertuał żywieniowy: do jednej bądź kilku potraw, gdyż pozostałe wydzielają zbyt intensywne zapachy
q niedowrażliwość- dzieci poszukują silnych doznań zapachowych, w skrajnych przypadkach mogą bawić się ekskrementami. Silnej stymulacji smakowej dostarcza jedzenie niejadalnych substancji, np. farb, benzyny.
Mówiąc o sensoryzmach występujących w autyzmie należy powiedzieć o integracji sensorycznej, która
1. z jednej strony oznacza neurobiologiczną czynność, która zachodzi w obrębie ciała każdego człowieka. Gdy doznania przenoszone są do mózgu w zintegrowany, zorganizowany sposób, mózg wykorzystuje je do kształtowania percepcji, zachowań i w procesach uczenia się. Kiedy jednak mózg i cały system nerwowy nie są w stanie bez zakłóceń integrować informacji pochodzących od zmysłów, wówczas mówimy o zaburzonej integracji sensorycznej.
2. z drugiej zaś- oznacza metodę terapii dzieci i osób dorosłych - S I -, u których integracja sensoryczna jest zaburzona.
Metoda SI koncentruje swą uwagę na trzech najwcześniej rozwijających się zmysłach-dotykowy (taktylny), proprioreceptywny (czucie głębokie), przedsionkowy (równowagi, inaczej westybularny). Twórczyni tej metody Jean Ayres stwierdziła, że ww zmysły odgrywają zasadniczą rolę w rozwoju człowieka. Uzyskanie pełnej integracji pozwoli na rozwinięcie się praksji, umiejętności polegającej na zaplanowaniu i wykonaniu celowej aktywności ruchowej w nowej sytuacji.
Terapia zaburzeń sensorycznych w autyzmie dziecięcym
Zmniejszanie deficytów w zakresie funkcjonowania zmysłów osiągane jest poprzez stosowanie określonych technik. Ujmowane są one w formę sekwencji programu stymulacyjnego. Programy stymulacyjne wykonywane są w Ośrodku, natomiast sekwencje, uzupełnione o ćwiczenia edukacyjne, proponowane są rodzicom do realizacji w domu.
Na czym polegają techniki stosowane w terapii zaburzeń sensorycznych?
Np. gdy dziecko charakteryzuje się nadwrażliwością dotykową- dostarcza się mu bodźców głębokich (prioceptywnych). Polega to na stosowaniu mocnego nacisku na różne części ciała przy użyciu woreczków, ciężkich piłek.
Zbyt mała wrażliwość- należy przede wszystkim zwrócić uwagę na te miejsca na ciele, które są uszkadzane przez samo dziecko, poprzez uderzanie, gryzienie. Te obszary wymagają najbardziej intensywnej stymulacji.
Dla osób autystycznych, które mają nadwrażliwość słuchową proponowany jest np. trening słuchowy opracowany przez Guy Berarda. Program Auditory Integration Training jest stosowany przez 10 dni. Pacjent słucha muzyki, której dźwięki są elektronicznie modulowane. W słuchawkach umieszczone są specjalne filtry, które usuwają nieprzyjemne w odbiorze dźwięki. Przed przystąpieniem do terapii powinno być przeprowadzone badanie audiometryczne, które wymaga od osoby autystycznej pewnych kompetencji w rozumieniu mowy i naśladowania.
LITERATURA:
1. TEMPLE GRANDIN, MARGARET M. SCARIANO, BYŁAM DZIECKIEM AUTYSTYCZNYM. PWN, WARSZAWA-WROCŁAW 1995
2. LUCYNA BOBKOWICZ-LEWARTOWSKA, AUTYZM DZIECIĘCY. ZAGADNIENIA DIAGNOZY I TERAPII OFICYNA WYDAWNICZA „IMPULS”, KRAKóW 2000
3. OLECHNOWICZ H., WOKÓŁ AUTYZMU.FAKTY, SKOJARZENIA, REFLEKSJE. WSiP, WARSZAWA 2004
4. TERAPIA I EDUKACJA OSÓB Z AUTYZMEM. POD RED.D. DANIELEWICZ I E. PISULI. W...
jamajka22