Odczytywanie i interpretacja opinii psychologiczno -pedagogicznych.
Materiał dla rodziców i nauczycieli
Język opinii psychologiczno- pedagogicznych wydawanych rodzicom jest niezwykle hermetyczny, specjalistyczny, jasny tylko dla wtajemniczonych, co powoduje, że dla przeciętnego pacjenta zapiski te są całkowicie niezrozumiałe. Teoretycznie do opinii ma dostęp każdy nauczyciel. Dostęp nie oznacza jednak stałej praktyki korzystania z tego typu dokumentacji. I to nie dlatego, że nauczyciele nie mają czasu. Zupełnie co innego jest przyczyną braku praktyki korzystania z opinii psychologiczno- pedagogicznych. To niezrozumiałość języka, która rodzi niemożność przełożenia zawartych w opinii pojęć na konkretne czynności i umiejętności dziecka. To z kolei sprawia, że nie można do tych informacji dopasować programu działania naprawczego ze strony rodziców i nauczycieli. Jak interpretować sformułowania typu deficyty rozwoju percepcji i koordynacji wzrokowej? Jak postępować, by ćwiczyć zaburzone funkcje, jakich rodzajów zadań unikać, by nie powodować reakcji nerwicowych dziecka? Rodzi się mnóstwo pytań, na które w opiniach psychologiczno- pedagogicznych brak odpowiedzi.
Chcąc przełamać hermetyczność zapisów, zebrałam najczęściej pojawiające się sformułowania i spróbuję je teraz omówić.
1. Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu - dysleksja rozwojowa – o trudnościach tych mówimy, jeśli niepowodzenia szkolne dotyczą tylko niektórych zakresów uczenia się i występują przy co najmniej przeciętnej inteligencji, a niejednokrotnie wysokiej sprawności intelektualnej, sprawnych narządach ruchu oraz zmysłach wzroku i słuchu, właściwej opiece wychowawczej i dydaktycznej. Dysleksja więc nie wynika wprost z wad słuchu, wzroku, ani zaniedbania środowiskowego czy dydaktycznego. Rozpoznaje się ją w wypadku normy intelektualnej. Gdy trudności te mają charakter wybiórczy i przejawiają się niepowodzeniami w uczeniu się czytania i pisania, mówimy o dysleksji rozwojowej. Specyficzne trudności w uczeniu się nie sprowadzają się do trudności z opanowaniem szkolnego materiału nauczania. Można je obserwować w uczeniu się różnych umiejętności- czytanie nut, sekwencji ruchowych, utrzymanie równowagi, opanowanie znaków drogowych, kierunków przestrzennych. Termin dysleksja wywodzi się od słowa lexis- słowa( greka) i od czasownika lego- czytam , przedrostek dys - oznacza w języku łacińskim i greckim brak czegoś, niemożność, nadaje znaczenie negatywne. Określenie rozwojowa oznacza, że trudności te występują w wieku rozwojowym, a więc w dzieciństwie, już na początku nauki pisania i czytania. W syndromie dysleksji rozwojowej można wyróżnić dwie podstawowe formy specyficznych trudności w czytaniu( dysleksję) i trudności w opanowaniu poprawnej pisowni (dysortografię). Przyczyną specyficznych trudności w uczeniu się jest nieharmonijny rozwój psychomotoryczny, przejawiający się opóźnieniem rozwoju określonych funkcji: wzrokowo- przestrzennych, słuchowo- językowych, motorycznych.
W wąskim ujęciu termin dysleksja oznacza specyficzne trudności w nauce czytania. Mogą one wynikać z zaburzenia analizatora wzrokowego, co powoduje na przykład trudności w rozpoznawaniu liter lub zaburzenia analizatora słuchowego (czego skutkiem mogą być trudności w wyodrębnianiu głosek w słowach. Czasami przyczyna trudności są zaburzenia obu analizatorów- wzrokowego i słuchowego. Dysleksji nie można więc rozpoznać u dzieci:
· Z inteligencja niższa niż przeciętna
· Z niepełnosprawnością intelektualną
· Z niedosłuchem i niedowidzeniem
· Po urazach głowy, zapaleniu opon mózgowych, z chorobami neurologicznymi
· Zaniedbanych środowiskowo
Dzieci z wymienionych grup mogą mieć podobne trudności w czytaniu i pisaniu, ale przyczyny tych kłopotów maja inne źródła. Symptomem dysleksji nie jest również niska motywacja do nauki, może ona stanowić przyczynę trudności w uczeniu się.
Symptomy:
· Kompletny brak umiejętności płynnego czytania
· Słaba automatyzacja czytania lub opuszczanie wyrazów, zgadywanie opuszczanie fraz, przekręcanie końcówek, ignorowanie znaków interpunkcyjnych
· Gubienie się w tekście
· Unikanie czytania za wszelka cenę, nigdy nie czytają dla przyjemności
· Trudności w rozumieniu czytanego tekstu- koncentracja na technice czytania zamiast na czytanej treści
· Trudności z zapamiętywaniem liter, opuszczanie liter, mylenie liter o podobnym kształcie, opuszczanie drobnych elementów liter, liczne błędy ortograficzne
Charakterystyka typowych błędów dyslektycznych występujących w pisaniu:
1.Błędy symptomatyczne dla zaburzeń funkcji wzrokowej i pamięci wzrokowej:
a) mylenie liter o podobnym kształcie a-o, 1- ł- t, n- r, m- n, u-w, e- _ a- ą
b) mylne odtwarzanie położenia liter b- p, b- d, d- g, p- g, m-w, n- u
c) pomijanie drobnych elementów graficznych liter (znaki diakrytyczne, "ogonki" w ą, ę);
d) błędy typowo ortograficzne u- ó, ż- rz, h- ch
e) różnicowanie liter dużych i małych
f) mylenie liter rzadziej używanych h- f- F, L-F itp
2. Błędy symptomatyczne dla zaburzeń funkcji słuchowej, w tym słuchu fonematycznego:
a) Zniekształcenia struktury wyrazu
- opuszczanie liter
- opuszczanie końcówek lub cząstek wyrazów
- dodawanie liter
- podwajanie liter
- przestawianie kolejności liter
- zniekształcenie pisowni całego wyrazu
- łączna i rozdzielna pisownia
- mylenie liter- odpowiedników głosek zbliżonych fonetycznie: b- p, d- t, w- f, g- k, dz- c, sz- s, i- y
- mylenie wyrazów podobnie brzmiących.
b) Błędy typowo ortograficzne wiążące się ze słabą precyzją w różnicowaniu słuchowym dźwięków i zaburzonym kojarzeniem słuchowo- wzrokowo- ruchowym:
- zmiękczenia
- utrata dźwięczności
- różnicowanie i- j
- różnicowanie ą, ę z om, on, em, en
2. Fragmentaryczne zaburzenia rozwojowe -rozwoju psychomotorycznego-dysfunkcje, deficyty rozwojowe obejmują mniejszy obszar czynności. Przykładem jest opóźnienie rozwoju tylko motoryki rąk, tylko zaburzeń mowy czynnej (dziecko rozumie, co się do niego mówi, mowa bierna rozwija się względnie dobrze) Zaburzenia takie wynikają z minimalnych strukturalnych zmian centralnego układu nerwowego i są ich konsekwencją. Traktowane są jako dysfunkcje ( mikrozaburzenia), które można w różnym stopniu eliminować za pomocą odpowiednio dobranych ćwiczeń korekcyjnych.
3. Zaburzenia percepcji wzrokowej – zaburzenie analizy i syntezy wzrokowej,
zaburzenia postrzegania i różnicowania kształtów, rejestracji położenia przestrzennego elementów. Dzieci z zaburzoną percepcją wzrokową mają trudności w rozpoznawaniu i nazywaniu przedmiotów na ilustracjach, w rozumieniu treści przedstawionych graficznie, opisują ilustracje w sposób ubogi, rozpoznają mała ilość szczegółów, mają problemy z rysowaniem, odwzorowaniem kształtów z pamięci i wg wzoru, wykonywane przez nie rysunki są ubogie i prymitywne. Dzieci mają trudności w przepisywaniu tekstu ze wzoru, w pisaniu w pamięci. Mylą litery podobne pod względem kształtu( l,ł,t – a, o- c, e)mają trudności w zapamiętywaniu kształtu liter, pomijają znaki diakrytyczne liter, odwracają kolejność liter w grupach wyrazowych ( tar, rat, tra) litery są nierówne, wychodzą poza linię, tempo pisania jest wolne. Mają słabą pamięć wzrokową , co może powodować, iż dziecko w różny sposób pisze te same wyrazy w krótkich odstępach czasu. Wolno czytają, nie chcą czytać głośno, maja trudności w rozumieniu treści ze względu na zbyt silną koncentrację na technice czytania.
4. Zaburzenia percepcji słuchowej- określenie to oznacza słuchowe zaburzenia odbioru mowy. Nie jest to uwarunkowane niedosłuchem, ale zaburzeniami analizy i syntezy dźwięków mowy, wynikającymi z nieprawidłowego funkcjonowania określonych okolic mózgu, głównie w lewej półkuli, gdzie zlokalizowany jest ośrodek korowy słuchowy. Dzieci często nie rozumieją skomplikowanych poleceń słownych, nie potrafią powtórzyć trudniejszych, dłuższych wyrazów i zdań. Trudniej uczą się na pamięć. Podczas pisania ze słuchu występują błędy spowodowane złym słyszeniem słów. Mamy do czynienia z opuszczaniem liter, zakończeń wyrazowych, zamianą głosek dźwięcznych na bezdźwięczne, kłopoty z prawidłowym zmiękczaniem głosek, z ustaleniem prawidłowego następstwa głosek w wyrazach, przestawianie liter, sylab, problemy ze zróżnicowaniem głosek nosowych. Problemy w nauce j. obcych, w przyswojeniu tabliczki mnożenia, materiału z gramatyki.
5.Sprawność manualna obniżona- to opóźnienie lub nieprawidłowy rozwój motoryki rak, objawiający się opóźnieniem rozwoju opanowania ruchów specyficznych dla człowieka, niską sprawnością ruchową w formie małej precyzji drobnych ruchów. Cechuje ją nieumiejętność posługiwania się narzędziami, nawet nożyczkami, słaby poziom graficzny pisma, wolne tempo pisania, niestaranność zapisów lekcyjnych, nieprawidłowy uchwyt narzędzi pisania. Zeszyty takich uczniów są niestaranne, mają pozginane rogi, luki w notatkach, mało czytelne pismo. Pismo jest wyryte w zeszycie, wyrazy można odczytać na kolejnych kartkach. Zła koordynacja ruchów rąk, nadmierne napięcie mięśniowe.
6.Niski poziom graficzny pisma- trudność w zakresie techniki pisania, pisanie jest dla ucznia czynnością, przy której się zlewa się - dosłownie-potem- ( podczas pisania widoczny wysiłek i napięcie
7. Indywidualizacja wymagań- dobór środków i metod w zależności od potrzeb i możliwości każdego z uczniów. Wymaga również specjalnego nasilenia oddziaływań leczniczo- wychowawczych dla zlikwidowania lękliwości i zahamowań oraz zrównoważenia nadmiernej pobudliwości emocjonalnej i ruchowej.
8. Uczeń dyslektyczny- uczeń mający specyficzne trudności w czytaniu. Pod tym pojęciem rozumiemy specyficzne trudności w czytaniu, u których podłoża leżą zaburzenia uwagi, percepcji i pamięci wzrokowej i słuchowej, funkcji językowych oraz ich koordynacji w różnym stopniu i zakresie. Dysleksję rozpoznaje się u dziecka, tylko wówczas gdy jego rozwój intelektualny jest prawidłowy, a mimo to utrzymują się trudności z opanowaniem umiejętności czytania i rozumienia czytanego tekstu.
9.Dostosowanie wymagań – w przeciwieństwie do obniżenia wymagań to zastosowanie takich kryteriów egzekwowania wiedzy i umiejętności, które uwzględniają możliwości i ograniczenia , a więc dysfunkcje oraz mocne strony rozwoju i funkcjonowania dziecka. W praktyce sprowadza się to do obniżenia wymagań w pewnych zakresach, np. ortografii ( nie obniża się oceny, jeśli w innych aspektach praca pisemna jest dobrze przygotowana) , w innych zaś zakresach wymagania powinny być zwiększone. Dotyczy to np. znajomości zasad ortograficznych, codziennej pracy nad swoim problemem, dokumentowanej w osobnym zeszycie.
10.Lateralizacja – dominacja czynnościowa narządów ruchu ( ręki, nogi) i zmysłu ( oka, ucha) po jednej stronie ciała. Najczęściej dominuje prawa ręka prawa noga, prawe oko- praworęczność. Do zaburzeń lateralizacji zlicza się nieustaloną lateralizację, a zatem dzieci wykazują oburęczność z niewielką przewagą jednej z rak lub niekiedy są oburęczne. Często z oburęcznością wiąże się mała sprawność motoryki rąk, co powoduje opisane trudności w życiu codziennym i w szkole. Dzieci maja kłopoty z czytaniem, pisaniem.
Objawy:
· Odwracanie liter, czyli mylenie liter o podobnych kształtach, lecz inaczej ułożonych w przestrzeni, o innym położeniu i kierunku np. b-d,
· Dynamiczne odwracanie liter, czyli przestawianie liter np.;od-do, kot-tok
· Uporczywe opuszczanie lub dodawanie liter
· Błędne odtwarzanie liter- las-los, sok-sęk
11. Lateralizacja skrzyżowana- ustalona dominacja narządów ruchu i wzroku, jednakże nie po tej samej stronie ciała( np. dominacja prawego oka i lewej ręki oraz inne warianty), co wskazuje na brak całkowitej dominacji jednej z półkul mózgowych dla czynności ruchowych po przeciwnej stronie ciała.
Jakie mogą być objawy zaburzeń lateralizacji?
Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu mogą wystąpić u dzieci ze skrzyżowaną lateralizacją ze względu na brak zgodności miedzy dominującym okiem, a dominującą ręką, oraz w wypadku lateralizacji lewostronnej ze względu na to, że kierunek naszego pisma dostosowany jest dla osób prawostronnych.
· Przy pisaniu pojawia się mylenie liter o podobnym kształcie i tylko inaczej ułożonych w przestrzeni np. b-d, p-b, g-p, u-n, w-m, itp.
· Przestawianie liter, zamienianie ich kolejności w wyrazie np. od-do, kot-tok,; przestawianie cyfr np. 19-91, przestawianie sąsiadujących liter w wyrazie np. masz-mazs, przyłączanie liter z sąsiadującego wyrazu np. pora już- poraj uż, itp.
· Uporczywe opuszczanie lub dodawanie liter, sylab, a nawet całych wyrazów.
· Mylenie kierunku zapisu ( dziecko pisze od strony prawej do lewej).
· Zły wybór linijek w zeszycie, opuszczanie ich, wyraz przeskakuje do złej linijki, niewłaściwe rozmieszczenie zapisu na stronach zeszytu.
· Może pojawić się pismo lustrzane w dwóch formach: a). odwracanie pojedynczych liter i cyfr bądź w linii pionowej p/g, dlb; bądź w linii poziomej n-u, b-p, m-w, 1-j 6-9 ; b) zwierciadlane odbicie normalnego pisma.
· W czytaniu również pojawia się mylenie znaków graficznych, przestawianie kolejności liter i sylab.
· Gubienie się w tekście, przeskakiwanie, opuszczanie linijek tekstu lub całych jego partii, cc powoduje niezrozumienie czytanego fragmentu.
· Skracanie dłuższych wyrazów.
· Kłopoty w nauce geografii i geometrii przy zadaniach wymagających orientacji przestrzennej
· Przyjmowanie nieprawidłowe postawy ciała przy pisaniu i czytaniu.
12. Deficyty rozwojowe - inaczej dysfunkcje rozwoju psychomotorycznego –opóźnienie rozwoju psychomotorycznego, wolniejsze tempo rozwoju określonych funkcji. Mogą mieć różny zakres.
· Parcjalne zaburzenia- obejmują większy obszar czynności np. opóźnienie motoryki ciała, rąk i rozwoju mowy
· Fragmentaryczne- obejmują mniejszy obszar czynności –tylko motoryki rąk, tylko mowy czynnej
13. Dysgrafia – trudności w opanowaniu właściwego poziomu graficznego pisma-kaligrafii, poprawnej szaty graficznej pisma. Wyraża się w formie zniekształceń strony graficznej pisma, takich jak niedokładności w odtworzeniu liter, złe proporcje.
Nie każde obniżenie estetyki pisma u dziecka jest groźnym sygnałem. Ale pismo sygnalizuje nam z pedagogicznego punktu widzenie niejedno zaburzenie.( chodzi o pedagogiczną analizę pisma, a nie grafologiczną)
· Zeszyt zwykle wymięty , niezbyt estetyczny, luki w zapisach
· Pismo mało czytelne, często nie daje się odczytać, brzydkie, niestaranne
· Litery kanciaste, często o zmienionym kształcie, nachylone w różnym kierunku, bez prawidłowych połączeń, często wychodzą poza linaturę
· Opuszczanie liter, końcówek lub sylab
· Proces automatyzacji czynności pisania bywa znacznie dłuższy niż u rówieśników, dziecko takie musi każdorazowo wywołać w pamięci obraz pisanej litery i dopiero wtedy przenieść na papier
· Dysgraficy piszą bardzo powoli, wolniej niż rówieśnicy, z wyraźnym wysiłkiem
· brak płynności pisma, litery stawiane są z reguły oddzielnie
· nierówne odstępy między wyrazami
· kilka sposobów pisania
· Uproszczenie kształtów liter np. o zamiast a, opuszczenie w f lub t kreseczki, skracanie m do n
· Opuszczenie innych znaków diakrytycznych
· Widoczna nieporadność w pisaniu, litery wymykają się spod kontroli piszącego
14. Dysortografia - specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni. Są to trudności w pisaniu przejawiające się popełnianiem różnego typu błędów:
· Typowo ortograficznych, wynikających z nieprzestrzegania znanych uczniowi zasad pisowni
· Błędów specyficznych ( mylenie liter, opuszczanie, dodawanie, przestawianie liter i sylab, pisanie liter i cyfr zwierciadlanie
Dysortografię rozpoznajemy u uczniów o prawidłowym rozwoju umysłowym, w przypadkach, gdy trudności występują pomimo znajomości zasad pisowni, braku wad zmysłu, zaniedbania pedagogicznego, a spowodowane są zaburzeniami opisanych procesów poznawczych i ruchowych oraz ich współdziałania.
Rola nauczyciela w diagnozowaniu ucznia.
Zadaniem nauczyciela jest zebranie wywiadu w celu poznania dotychczasowej kariery szkolnej dziecka, jego postępów i trudności w uczeniu się, motywacji do uczenia się i warunków( domu i szkole) w jakich odbywała się edukacja. Ważne jest poznanie rodzaju trudności, jakie dziecko napotyka w nauce, środków pomocy, jakie dotychczas stosowano oraz ich skutków.
Badanie diagnostyczno- pedagogiczne obejmuje ocenie poziomu czytania i pisania( z wzoru, pamięci, słuchu) znajomość reguł ortograficznych, wiedzy z zakresu gramatyki. Interesujące są informacje o umiejętnościach ucznia w zakresie innych przedmiotów. Nauczyciel przeprowadza wnikliwa analizę błędów i trudności dziecka w pisaniu ( na podstawie analizy zeszytów oraz pisania ze wzoru, słuchu z pamięci, pisania samodzielnego). Mogą one wykazać, co jest podłożem tych trudności. Wnikliwy i doświadczony nauczyciel może na podstawie analizy popełnianych błędów sformułować trafną hipotezę na temat patomechanizmu trudności: określić wstępnie, który z analizatorów funkcjonuje nieprawidłowo, ukierunkowując tym samym badanie psychologiczne.
Nasilone występowanie błędów ortograficznych u ucznia nie świadczy, że ma on dysortografię.
Błędy mogą wynikać z nieznajomości zasad pisowni, czasem są skutkiem braku koncentracji uwagi i braku nawyku kontrolowania swej pracy, czasem pojawiają się przy zmianie stereotypów ruchowych, np. u kogoś, kto zaczyna pisać na maszynie. Dysortografie jako specjalne zaburzenia w pisaniu rozpoznajemy wówczas, gdy dotyczy dziecka o prawidłowym rozwoju umysłowym, które opanowało zasady pisowni, ma motywacje do poprawnego pisania i popełnia nie tylko błędy ortograficzne, lecz również specyficzne błędy w pisowni wyrazów. Rodzaj tych błędów w dużej mierze zależy od warunkujących je zaburzeń, zależnie od tego, czy dotyczą funkcji wzrokowych czy słuchowych. Do specyficznych błędów należy:
· uporczywe opuszczanie ,dodawanie, przestawianie liter i sylab
· mylenie liter podobnych pod względem kształtu,
· pisanie liter zwierciadlanych, pisanie liter od strony prawej do lewej-pismo lustrzane b-
· pomijanie znaków diakrytycznych- kropek, haczyków
· występowanie wyrazów bezsensownych wskutek pojawienia się w jednym wyrazie kilku błędów
· zniekształcenia zapisu wyrazów
...
jamajka22