szlak_chasydzki_rymanow_PL_10_III.pdf

Rymanów

SZLAK CHASYDZKI

02 |

Rymanów | wstęp | 03

Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego założona została w marcu �� roku przez

Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP (ZGWŻ) oraz Światową Organizację Żydowską

ds. Restytucji (WJRO).

Naszym celem jest ochrona reliktów kulturowego dziedzictwa Żydów w Polsce. Priorytetem

Fundacji jest ochrona cmentarzy: we współpracy z innymi organizacjami i osobami prywatnymi

doprowadziliśmy do upamiętnienia, ogrodzenia i uratowania przed zniszczeniem kilkudziesięciu

cmentarzy żydowskich (m.in. w Zakopanem, Kozienicach, Mszczonowie, Kłodzku, Iwaniskach,

Strzegowie, Dubience, Kolnie, Iłży czy Wysokiem Mazowieckiem). Działania Fundacji obejmują

także rewitalizację szczególnie ważnych i wartościowych zabytków dziedzictwa żydowskiego.

Do takich obiektów należą m.in. synagogi w Zamościu, Kraśniku i Rymanowie.

Nasza działalność na rzecz ochrony dziedzictwa nie ogranicza się jednak wyłącznie do opieki

nad poszczególnymi obiektami; równie ważna jest dla nas dbałość o poszerzanie wiedzy na temat

historii Żydów, którzy przez wieki współtworzyli dziedzictwo kulturowe Polski.

Do najistotniejszych działań edukacyjnych Fundacji należy skierowany do młodzieży program

„Przywróćmy Pamięć” ��.���.��.��, w którym uczestniczy ponad �� szkół z całej Polski,

a także multimedialny portal internetowy POLIN – Dziedzictwo Polskich Żydów ��.��.��.��,

który prezentować będzie historię społeczności żydowskich z �� miejscowości z całej Polski.

Jednym z najważniejszych przedsięwzięć Fundacji jest projekt Szlak Chasydzki.

Szanowni Państwo,

Publikacja ta poświęcona jest historii społeczności żydowskiej Rymanowa i jest jedną z serii

broszur opowiadających o losach Żydów w miejscowościach należących do Szlaku Chasydzkiego

– projektu, który od �� r. realizowany jest przez Fundację Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.

Szlak Chasydzki to trasa wiodąca śladami Żydów z południowo-wschodniej Polski, a wkrótce

także zachodniej Ukrainy. Partnerami Fundacji w realizacji projektu jest już �� gmin z terenów

Podkarpacia i Lubelszczyzny, w których zachowały się bezcenne ślady wielowiekowej obecności

polskich Żydów: Baligród, Biłgoraj, Chełm, Cieszanów, Dębica, Dynów, Jarosław, Kraśnik, Lesko,

Leżajsk, Lublin, Przemyśl, Ropczyce, Rymanów, Sanok, Tarnobrzeg, Ustrzyki Dolne, Wielkie Oczy,

Włodawa i Zamość.

Szlak Chasydzki przebiega przez atrakcyjne tereny południowo-wschodniej Polski, m.in. Roztocze

czy Bieszczady, i łączy miejscowości, w których znajdują się zarówno imponujące synagogi, jaki

cmentarze żydowskie, na których nierzadko znaleźć można nagrobki pochodzące z XVIII, XVII,

a nawet XVI w. Wiele z tych cmentarzy jest wciąż odwiedzanych przez chasydów przybywających

z całego świata.

W ramach projektu Szlak Chasydzki Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego wspiera

jednostki samorządu terytorialnego i organizacje pozarządowe w ochronie i promocji

wielokulturowego dziedzictwa ich miejscowości, a także stymuluje tworzenie trwałych partnerstw

międzysektorowych na rzecz rozwoju turystyki proilowanej, wykorzystującej zabytki kultury

żydowskiej.

Szlak Chasydzki daje wielu miejscowościom szansę na zaistnienie na mapie turystycznych atrakcji

Polski – oprócz powszechne znanego Zamościa, wpisanego na listę Światowego Dziedzictwa

Kultury UNESCO, na Szlaku leżą także ośrodki często omijane przez turystów, nieświadomych

atrakcji, jakie kryją.

Serdecznie zapraszamy na wyprawę Szlakiem Chasydzkim!

więcej informacji o działaniach Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego:

��.��.��

��.���.��.��

��.��.��.��

Monika Krawczyk | Dyrektor Generalny

Rymanów | Szlak Chasydzki | 05

Dlaczego „Szlak Chasydzki”?

Polska przez stulecia była domem wielu pokoleń Żydów; na jej terenie miał miejsce bezprecedensowy

rozkwit kultury żydowskiej, a także myśli religijnej i piśmiennictwa. To właśnie tutaj w XVIII w. naro-

dził się chasydyzm, jeden z najważniejszych nurtów, jakie kiedykolwiek powstały w ramach judaizmu.

Szczególnie wielu zwolenników zyskał on na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej, m. in. na terenach,

przez które przebiega dziś Szlak Chasydzki.

Tradycyjnie przyjmuje się, że twórcą chasydyzmu ( chassid po hebrajsku znaczy „pobożny”) był Izrael

ben Eliezer z Międzyboża na Podolu, znany jako Baal Szem Tow. Chasydzi wyznawali pogląd, że

religijność nie może się ograniczać jedynie do ścisłego przestrzegania nakazów i zakazów judaizmu,

a nawet – że ich zbyt restrykcyjne przestrzeganie oddala człowieka od Boga. Stąd silny akcent kła-

dziono na duchowy wymiar religii i na emocjonalne przeżywanie wiary.

Chasydzi gromadzili się wokół cadyków ( cadik to po hebrajsku „sprawiedliwy”), charyzmatycznych

przywódców duchowych, z których każdy proponował szczególny sposób przybliżenia się do Boga

– określoną metodę studiowania Tory i innych pism religijnych, a także odprawiania poszczególnych

praktyk. W XIX w. godność cadyka stała się dziedziczna – powstawały całe ich dynastie, których

nazwy pochodziły od miejscowości, gdzie mieścił się dwór cadyka.

W rocznicę śmierci cadyka – jorcajt – chasydzi gromadzą się przy jego grobie, wierząc, że w ten dzień

dusza cadyka nawiedza miejsce spoczynku, modlą się i zostawiają przy grobie niewielkie karteczki

z wypisanymi prośbami, zwane kwitłech . Tradycja ta jest wciąż żywa – do grobów cadyków do dziś

regularnie przybywają chasydzi z całego świata.

Wiele miejscowości należących do Szlaku Chasydzkiego było ważnymi ośrodkami chasydyzmu. Dwory

cadyków znajdowały się w Cieszanowie, Dębicy, Dynowie, Lesku, Leżajsku, Lublinie, Przemyślu, Rop-

czycach, Rymanowie i Tarnobrzegu (a dokładniej – w pobliskim Dzikowie). Najważniejszym niegdyś

ośrodkiem chasydyzmu na ziemiach polskich był Leżajsk, gdzie działał słynny cadyk Elimelech. W po-

zostałych miejscowościach Szlaku mieszkali chasydzi związani z cadykami z innych miast i wsi – co nie

umniejsza jednak atrakcyjności położonych tam zabytków dziedzictwa żydowskiego.

← Synagoga

Rymanów | Szlak Chasydzki | 07

BIAŁORUŚ

Włodawa

Szlak Chasydzki – najciekawsze obiekty

WOJ. MAZOWIECKIE

WOJ. LUBELSKIE

B�� – cmentarz, założony na początku XVIII w.

B���� – cmentarz, założony w XIX w.

C��� – tzw. nowa synagoga z początku XX w.; cmentarz, założony w XV w., jeden z najstarszych

zachowanych cmentarzy żydowskich w Europie.

C���� – synagoga z końca XIX w., cmentarz założony w XIX w.

D�� – synagoga wzniesiona w końcu XVIII w., cmentarz założony na przełomie XVII i XVIII w.

D�� – cmentarz założony prawdopodobnie w XVIII w., miejsce spoczynku cadyka Cwi Elimelecha

Szapiro z Dynowa (��-��).

J��� – dwie XIX-wieczne synagogi oraz cmentarz, założony na początku XVIII w.

K��� – zespół synagogalny, na który składają się dwie bożnice: XVII- i XIX-wieczna; tzw. nowy

cmentarz, założony w połowie XIX w.

L�� – synagoga wzniesiona w XVII w. oraz założony w XVI w. cmentarz, jeden z najstarszych

zachowanych cmentarzy żydowskich w Europie.

L���� – cmentarz, założony w XVII w., miejsce spoczynku cadyka Elimelecha z Leżajska (��-��),

miejsce pielgrzymek chasydów z całego świata.

L�� – Jesziwat Chachmej Lublin – Uczelnia Mędrców Lublina, wzniesiona w �� jako największa

religijna uczelnia żydowska na świecie; tzw. stary cmentarz, założony XVI w., miejsce spoczynku

cadyka Jakuba Icchaka Horowitza, zwanego „Widzącym z Lublina” (��-��); tzw. nowy cmentarz,

założony na początku XIX w.

P�� – tzw. nowa synagoga, wzniesiona na początku XX w.; tzw. nowy cmentarz, założony na

początku XIX w., największy cmentarz żydowski w województwie podkarpackim.

R�� – cmentarz, założony w XVIII w.

R���� – barokowa synagoga z XVII w. oraz cmentarz, na którym spoczywa cadyk Menachem

Mendel z Rymanowa (��-��).

S�� – synagoga stowarzyszenia Jad Charuzim , wzniesiona w XIX w.; synagoga sadogórska, wznie-

siona w dwudziestoleciu międzywojennym; tzw. nowy cmentarz, założony w XIX w.

T�� – cmentarz założony na początku XX w., miejsce spoczynku cadyka Eliezera Horowitza

z Dzikowa (zm. ��).

U�� D�� – cmentarz żydowski, założony w XVIII w.

W�� O�� – synagoga z początku XX w.; cmentarz żydowski, założony w XVIII w.

W��� – barokowy zespół synagogalny z drugiej połowy XVIII w.

Z�� – słynna renesansowa synagoga, wzniesiona na początku XVII w.; tzw. nowy cmentarz,

założony w �� r.

UKRAINA

Lublin

Chełm

Kraśnik

WOJ. ŚWIĘTOKRZYSKIE

Zamość

Tarnobrzeg

Biłgoraj

WOJ. PODKARPACKIE

Leżajsk

Cieszanów

Rzeszów

Dębica

Ropczyce

Wielkie Oczy

Jarosław

Przemyśl

UKRAINA

Dynów

WOJ. MAŁOPOLSKIE

Sanok

Rymanów

Szlak Chasydzki

Lesko

Ustrzyki Dln.

Baligród

SŁOWACJA

08 |

Rymanów | historia | 09

Synagoga, stan przed 2005

Synagoga, wnętrze, stan przed 2005

Synagoga

Rymanów to miasto w województwie podkarpackim (�� km od Krosna), położone nad rzeką Tabor

(dopływem Wisłoka) i liczące ok. � �� mieszkańców. Akt lokacyjny Rymanowa pochodzi z �� r.

– miasto nazywało się wtedy Ladisslavia. Nazwa Rymanów po raz pierwszy pojawia się w dokumen-

cie z �� r.

Tragiczne wydarzenia polityczne wieku XVII (powstanie Chmielnickiego, wojny ze Szwecją) nie

pozostały bez wpływu na dzieje Rymanowa i jego żydowskich mieszkańców. O skali spusto-

szeń najwymowniej świadczy znaczący spadek liczby mieszkańców miasta: w �� r. w Ryma-

nowie mieszkały �� osoby i znajdowało się �� domów, zaś w r. �� mieszkało tam zaledwie ��

ludzi i było �� domów. Pod koniec XVII w. gmina żydowska w Rymanowie zmuszona była zaciągnąć

znaczne pożyczki, których zabezpieczenie stanowił majątek kahału, w tym synagoga.

Pierwsi Żydzi w Rymanowie

Żydzi najprawdopodobniej osiedlili się w Rymanowie około połowy XVI w. Pierwszym znanym

z imienia Żydem rymanowskim był kupiec Michał, wzmiankowany w dokumentach z �� r. Rejestr

podatkowy z �� r. podaje, że w Rymanowie mieszkało siedem rodzin żydowskich, co pozwala osza-

cować liczbę żyjących tam Żydów na około �� osób. W ciągu dziesięciu lat liczba żydowskich rodzin

wzrosła do ośmiu. W �� r. w Rymanowie znajdowało się ogółem �� domów, zamieszkiwanych

w sumie przez około �� osób. W tym czasie w mieście istniała już zorganizowana gmina żydowska

(kahał), do której należeli także Żydzi z wielu okolicznych miejscowości. Najwcześniejsza wzmianka

źródłowa dotycząca znajdującej się w Rymanowie synagogi pochodzi z �� r. i odnosi się do pierw-

szego, zapewne drewnianego budynku, który został później zastąpiony przez murowaną, istniejącą

do dziś synagogę, wzniesioną prawdopodobnie na przełomie XVI i XVII w. W tym czasie w mieście

istniał już także cmentarz żydowski.

W dokumentach sądowych z lat ��–�� widnieją nazwiska �� Żydów rymanowskich. W XVII w.

informacje na temat ludności żydowskiej w Rymanowie pojawiają się dużo częściej. Wiadomo z nich

między innymi, że od �� r. Żydzi musieli płacić specjalny podatek na budowę miejscowego kościoła

paraialnego. Z tego czasu pochodzą też liczne informacje świadczące o bardzo silnej pozycji ży-

dowskich kupców zajmujących się handlem przyprawami oraz sprowadzanym z Węgier żelazem.

Rozwój społeczności żydowskiej Rymanowa

Wiek XVIII przyniósł zarówno poprawę sytuacji całego miasteczka jak i odrodzenie społeczności

żydowskiej Rymanowa. Warto podkreślić, że na skutek postępującego wyludnienia miasta w II po-

łowie XVII w. zniesiono obowiązujące wcześniej prawo nakazujące Żydom osiedlanie się wyłącz-

nie w północno-zachodniej części Rymanowa. Pozwolono im także kupować oraz budować domy

w części osady przeznaczonej wcześniej wyłącznie dla chrześcijan, w tym przy rynku. Jednocześnie

aż do połowy XVIII w. cała gmina musiała łożyć na utrzymanie ołtarzy w kościele paraialnym.

W �� r. rajcy z Krosna, broniąc się przed konkurencją ze strony kupców rymanowskich, zabronili

im wstępu do miasta oraz ogłosili, że ograbienie lub zabicie Żyda z Rymanowa nie podlega karze.

Uchwała podjęta przez krośnieńskich mieszczan dobitnie świadczy o odradzającej się wówczas sile

i znaczeniu żydowskich kupców z Rymanowa. Nie zaprzestawali oni walki o możliwość handlowania

na jarmarkach w Krośnie: omijali uchwałę zakazującą im wstępu do miasta, uiszczając opłatę na rzecz

krośnieńskiej paraii. Taki stan rzeczy trwał aż do �� r., kiedy w całym Cesarstwie Austriackim (gdzie

po I rozbiorze Polski znalazł się Rymanów) tego rodzaju opłaty zostały zniesione.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: