GRUCZOLY_DOKREWNE.doc

GRUCZOŁY DOKREWNE

·         Wspólną cechą jest wydzielanie bezpośrednio do krwi swojej wydzieliny (hormony), z krwi do narządów wykonawczych.

·         Hormony wpływają na prawidłowy rozwój człowieka i powodują utrzymanie na prawidłowym poziomie przemiany materii.

·         Przysadka mózgowa jest gruczołem sterującym czynnością wszystkich pozostałych gruczołów dokrewnych. Sama jest pod bezpośrednim wpływem podwzgórza, które spełnia rolę ośrodka nadrzędnego w układzie wewnątrzwydzielniczym

GRUCZOŁY DOKREWNE

·         Zaliczamy:

- przysadka mózgowa- Hypophysis cerebri

- szyszynka- Corpus pineale

- gruczoł tarczowy- Glandula thyroidea

- gruczoły przytarczyczne- Glandulae parathyroidea

- grasica- Thymus

- trzustka- Pancreas

- nadnercza- Glandula suprarenalis

- jajniki- Ovarium

- jądra-Testis

PRZYSADKA MÓZGOWA (HYPOPHYSIS CEREBRI)

·         Położona na podstawie mózgowia (w podwzgórzu) i należy do międzymózgowia.

·         Dzieli się na:

- płat przedni- gruczołowy

- płat tylny- nerwowy

·         Jest gruczołem sterującym i koordynującym wydzielanie wszystkich gruczołów dokrewnych

CZYNNOŚĆ:

·         Płat tylny nie wytwarza hormonów, zawiera wydzielinę komórek jąder nadwzrokowych i przykomorowych podwzgórza i są to hormony:

-wazopresyna – podwyższa ciśnienie tętnicze krwi poprzez skurcz błony mięśniowej tętnic oraz powoduje wchłanianie zwrotne wody w kanalikach nerkowych (zagęszczanie wody).

- oksytocyna – powoduje skurcz mięśni macicy w czasie porodu oraz wpływa na laktację mleka po porodzie

·         Hormony powyższe są magazynowane w tylnym  płacie, a w razie potrzeby są uwalniane do krwi by wraz z nią  dotrzeć do narządów docelowych.

·         Komórki płata przedniego wydzielają hormony działające na tkanki bezpośrednio lub pośrednio poprzez zależne gruczoły dokrewne.

·         Hormony działające bezpośrednio na tkanki:

- hormon wzrostowy- somatotropina – pobudza wzrastanie chrząstek nasadowych u młodych osób

- hormon melanotropowy- melanotropina – działa na komórki skóry wytwarzające pigment

·         Hormony tropowe działające poprzez zależne gruczoły:

- hormon adrenokortykotropowy (ACH )- pobudza rozwój i wydzielanie hormonów kory nadnerczy

- hormon tyreotropowy (TSH )- pobudza rozwój i wydzielanie hormonów przez tarczycę

- hormon gonadotropowy (FSH,LH)-działa na jądra i jajniki- pobudza spermatogenezę, a w jajnikach dojrzewanie pęcherzyków Graafa

             SZYSZYNKA (CORPUS PINEALE)

·         Leży w międzymózgowiu (w nadwzgórzu)

·         Czynność:

- wytwarza hormon – melatoninę- która wpływa hamująco na ośrodki kontrolujące wydzielanie gonadotropin, opóźniając w ten sposób dojrzewanie płciowe, na wydzielanie tarczycy, hormonów kory nadnercza oraz na komórki barwnikowe skóry (zmniejsza pigment).

- wpływa na ośrodki kontrolujące sen i czuwanie (koordynuje rytm dobowy, rytm dzień- noc).

GRUCZOŁ TARCZOWY (GLANDULA THYROIDEA)

·         Leży w przestrzeni środkowej szyi, do przodu od krtani i tchawicy

·         Budowa:

- 2 płaty boczne-prawy i lewy – połączone

- więzną (leży na wysokości między 2 a 4 chrząstką tchawiczą)

- z górnego płatu węziny wyrasta płat piramidowy

- płaty boczne (3 powierzchnie, 2 bieguny, 3 brzegi)

bieguny:

* biegun górny- do 1/3 dolnej płytki chrząstki tarczowej krtani

* biegun dolny- do 5-6 chrząstki tchawiczej

powierzchnie:

* powierzchnia tylno- boczna – mięśniowa, przylegają do niej mięśnie podgnykowe

* powierzchnia tylna- przylega powrózek naczyniowo- nerwowy szyi (tętnica szyjna wspólna, żyła szyjna wewnętrzna i nerw błędny)

* powierzchnia przyśrodkowa- (wklęsła) sąsiaduje z krtanią i tchawicą

* 1 brzeg kręgowy- sąsiaduje z przełykiem i odcinkiem szyjnym kręgosłupa

- tarczyca otoczona jest torebką włóknistą

- miąższ gruczołu składa się z pęcherzyków, które zawierają koloid.

CZYNNOŚĆ TARCZYCY

·         Wytwarza 3 hormony:

       - tyroksyna (T4)

       - trójodotyronina (T3)

       - kalcytonina

·         Hormony tarczycy T3 i T4 wpływają na podstawową przemianę  materii a w szczególności na procesy spalania

·         Produkcja hormonów tarczycy uzależniona jest od dostarczania ustrojowi z pokarmami pokarmami wodą odpowiedniej ilości jodu

·         Enzym tarczycy, jak również jej rozwój uzależnione są od wydzielania przez przysadkę hormonu tyreotropowego.

·         Produkcja hormonu tarczycy uzależniona jest od dostarczania ustrojowi z pokarmami  wodą odpowiedniej ilości jodu

·         Kalcytonina zmniejsza stężenie Ca2+ we krwi. Działa bezpośrednio na kości, hamuje resorbcję Ca2+ i odwapnienie kości

·         Działa antagonistycznie w stosunku do hormonu przytarczyc

·         Podwyższona zawartość jonów Ca2+we krwi pobudza gruczoł tarczowy do wydzielania kalcytoniny obniżając zawartość jonów Ca2+we krwi

NIEDOCZYNNOŚĆ TARCZYCY

·         Niedobór lub brak jodu ogranicza lub uniemożliwia syntezę hormonów, co z kolei obniża spoczynkową przemianę materii, tarczyca się powiększa i powstaje wole

·         Jeśli te zaburzenia występują u osób młodych proces wzrastania jest zahamowany i powstaje wzrost karłowaty i zahamowaniu ulega rozwój narządów płciowych, rozwój psychiczny i powstaje obraz matołectwa

NADCZYNNOŚĆ TARCZYCY

·         Nadmierna produkcja hormonów tarczycy wywołuje objawy nadczynności. Jest to choroba Gravesa- Basedowa.

·         Występuje wzmożona przemiana spoczynkowa, wychudzenie, wzmożona pobudliwość układu nerwowego i wytrzeszcz gałek ocznych

GRUCZOŁY PRZYTARCZYCZNE (GLANDULAE PARATHYROIDAE)

·         Jest ich 4:

-gruczoł przytarczyczny górny: prawy i lewy

- gruczoł przytarczyczny dolny: prawy i lewy

·         Leżą na powierzchni tylnej płata bocznego gruczołu tarczowego na zewnątrz od torebki otaczającej gruczoł, wzdłuż brzegu kręgowego płata tarczycy

·         Gruczoł przytarczyczny górny na wysokości dolnego brzegu chrząstki pierścieniowatej krtani

·         Gruczoł przytarczyczny dolny na wysokości 4 chrząstki tchawiczej

CZYNNOŚĆ PRZYTARCZYC

·         Wydzielają hormon zwany parathormonem, który reguluje gospodarkę Ca2+i P w ustroju

·         Uwalnia Ca2+zmagazynowany w kościach, zwiększa jego wchłanianie w jelitach i przyspiesza jego wydalanie z organizmu

·         Obniżenie stężenia Ca2+we krwi pobudza bezpośrednio przytarczyce do wydzielania parathormonu

·         Usunięcie przytarczyc powoduje obniżenie stężenia Ca2+i podwyższenie stężenia P we krwi, w następstwie zwiększa się pobudliwość układu nerwowego i mięśniowego i występuje tężyczka

·         Nadmierne wydzielanie hormonu powoduje podwyższenie stężenia jonów Ca2+, a obniżenie P we krwi, co prowadzi do odwapnienia kości (dochodzi do osteoporozy)

GRASICA (THYMUS)

·         Jest to pierwotny narząd limfatyczno- nabłonkowy

·         Jest położona w dolnej części szyi- część szyjna i w śródpiersiu górnym, do tyłu od mostka- część piersiowa

·         Pełny rozwój wykazuje w wieku dziecięcym, po okresie zakwitania zanika i tworzy się graniczne ciało tłuszczowe

BUDOWA:

·         Składa się z płatów: prawego i lewego

·         Płaty podzielone są na zraziki, które łączą się tkanką łączną

·         W obrazie mikroskopowym wyróżniamy:

- korę- ciemniejsze zabarwienie, które uzależnione jest od gęstego ułożenia limfocytów, przede wszystkim limfocytów T

- rdzeń- ma zabarwienie jaśniejsze spowodowane ciałkami grasicznymi albo Hassala

CZYNNOŚĆ

·         W anatomii makroskopowej grasica traktowana jest jako gruczoł dokrewny, przypuszczalnie pobudza wzrastanie

·         W anatomii mikroskopowej jest traktowana jako narząd hematopoetyczny. Z grasicy wyizolowano substancję hormonopodobną (tymozynę), która stymuluje rozwój tkanki limfatycznej

TRZUSTKA (PANCREAS)

·         Położona w okolicy nadbrzusza

·         Głowa objęta przez dwunastnicę, a ogon kończy się we wnęce śledziony

·         Częścią wewnątrzwydzielniczą są wyspy trzustkowe (Langerhansa), które znajdują się między odcinkami części wewnątrzwydzielniczej

·         W wyspach znajdują się 3 rodzaje komórek: A, B i D

CZYNNOŚĆ

·         Komórki A wysepek trzustkowych wydzielają hormon glukagon. Pod jego wpływem glukoza jest uwalniana z glikogenu  odłożonego w wątrobie, przechodzi do krwi i podwyższa zawartość glukozy we krwi. Glukagon przez żyłę wrotną dostaje się do wątroby i tam całkowicie jest pochłaniany tak, że do krwi dużego krwioobiegu przedostaje się tylko w niewielkiej ilości.

·         Komórki B wysepek trzustkowych wydzielają hormon insulinę, która zmniejsza stężenie glukozy w surowicy krwi. Pod jej wpływem cukier jest wycofywany z krwi i odkładany do komórek wątroby w postaci glikogenu. Glikogen odłożony w mięśniach jest szybciej spalany. Insulina ułatwia transport glukozy przez błony komórkowe. Bodźcem do wydzielania insuliny jest hyperglikemia. Brak insuliny- cukrzyca.

·         Komórki D wysepek trzustkowych produkują:

- somatostatynę, która działa miejscowo w obrębie wysp trzustkowych hamując wydzielanie glukagonu

- gastrynę- o takim samym działaniu jak gastryna wydzielana w żołądku (pobudza wydzielanie soku żołądkowego)

* choroba Collingersona- wrzody (nadmiar gastryny)

GRUCZOŁY NADNERCZOWE (GLANDULA SUPRARENALIS)

·         Leżą na tylnej ścianie jamy brzusznej, zaotrzewnowo, na górnym biegunie nerek ( w stosunku do kręgosłupa leżą na wysokości między trzonem 11 a 12 kręgu piersiowego)

·         Obie powierzchnie tylne przylegają do przepony

·         Powierzchnia przednia prawego nadnercza przylega do wątroby, a lewego do żołądka.

·         Każde nadnercze składa się z:

              - kory nadnercza

              - rdzenia nadnercza

·         ...