GRUCZOŁY DOKREWNE
· Wspólną cechą jest wydzielanie bezpośrednio do krwi swojej wydzieliny (hormony), z krwi do narządów wykonawczych.
· Hormony wpływają na prawidłowy rozwój człowieka i powodują utrzymanie na prawidłowym poziomie przemiany materii.
· Przysadka mózgowa jest gruczołem sterującym czynnością wszystkich pozostałych gruczołów dokrewnych. Sama jest pod bezpośrednim wpływem podwzgórza, które spełnia rolę ośrodka nadrzędnego w układzie wewnątrzwydzielniczym
· Zaliczamy:
- przysadka mózgowa- Hypophysis cerebri
- szyszynka- Corpus pineale
- gruczoł tarczowy- Glandula thyroidea
- gruczoły przytarczyczne- Glandulae parathyroidea
- grasica- Thymus
- trzustka- Pancreas
- nadnercza- Glandula suprarenalis
- jajniki- Ovarium
- jądra-Testis
PRZYSADKA MÓZGOWA (HYPOPHYSIS CEREBRI)
· Położona na podstawie mózgowia (w podwzgórzu) i należy do międzymózgowia.
· Dzieli się na:
- płat przedni- gruczołowy
- płat tylny- nerwowy
· Jest gruczołem sterującym i koordynującym wydzielanie wszystkich gruczołów dokrewnych
CZYNNOŚĆ:
· Płat tylny nie wytwarza hormonów, zawiera wydzielinę komórek jąder nadwzrokowych i przykomorowych podwzgórza i są to hormony:
-wazopresyna – podwyższa ciśnienie tętnicze krwi poprzez skurcz błony mięśniowej tętnic oraz powoduje wchłanianie zwrotne wody w kanalikach nerkowych (zagęszczanie wody).
- oksytocyna – powoduje skurcz mięśni macicy w czasie porodu oraz wpływa na laktację mleka po porodzie
· Hormony powyższe są magazynowane w tylnym płacie, a w razie potrzeby są uwalniane do krwi by wraz z nią dotrzeć do narządów docelowych.
· Komórki płata przedniego wydzielają hormony działające na tkanki bezpośrednio lub pośrednio poprzez zależne gruczoły dokrewne.
· Hormony działające bezpośrednio na tkanki:
- hormon wzrostowy- somatotropina – pobudza wzrastanie chrząstek nasadowych u młodych osób
- hormon melanotropowy- melanotropina – działa na komórki skóry wytwarzające pigment
· Hormony tropowe działające poprzez zależne gruczoły:
- hormon adrenokortykotropowy (ACH )- pobudza rozwój i wydzielanie hormonów kory nadnerczy
- hormon tyreotropowy (TSH )- pobudza rozwój i wydzielanie hormonów przez tarczycę
- hormon gonadotropowy (FSH,LH)-działa na jądra i jajniki- pobudza spermatogenezę, a w jajnikach dojrzewanie pęcherzyków Graafa
SZYSZYNKA (CORPUS PINEALE)
· Leży w międzymózgowiu (w nadwzgórzu)
· Czynność:
- wytwarza hormon – melatoninę- która wpływa hamująco na ośrodki kontrolujące wydzielanie gonadotropin, opóźniając w ten sposób dojrzewanie płciowe, na wydzielanie tarczycy, hormonów kory nadnercza oraz na komórki barwnikowe skóry (zmniejsza pigment).
- wpływa na ośrodki kontrolujące sen i czuwanie (koordynuje rytm dobowy, rytm dzień- noc).
GRUCZOŁ TARCZOWY (GLANDULA THYROIDEA)
· Leży w przestrzeni środkowej szyi, do przodu od krtani i tchawicy
· Budowa:
- 2 płaty boczne-prawy i lewy – połączone
- więzną (leży na wysokości między 2 a 4 chrząstką tchawiczą)
- z górnego płatu węziny wyrasta płat piramidowy
- płaty boczne (3 powierzchnie, 2 bieguny, 3 brzegi)
bieguny:
* biegun górny- do 1/3 dolnej płytki chrząstki tarczowej krtani
* biegun dolny- do 5-6 chrząstki tchawiczej
powierzchnie:
* powierzchnia tylno- boczna – mięśniowa, przylegają do niej mięśnie podgnykowe
* powierzchnia tylna- przylega powrózek naczyniowo- nerwowy szyi (tętnica szyjna wspólna, żyła szyjna wewnętrzna i nerw błędny)
* powierzchnia przyśrodkowa- (wklęsła) sąsiaduje z krtanią i tchawicą
* 1 brzeg kręgowy- sąsiaduje z przełykiem i odcinkiem szyjnym kręgosłupa
- tarczyca otoczona jest torebką włóknistą
- miąższ gruczołu składa się z pęcherzyków, które zawierają koloid.
CZYNNOŚĆ TARCZYCY
· Wytwarza 3 hormony:
- tyroksyna (T4)
- trójodotyronina (T3)
- kalcytonina
· Hormony tarczycy T3 i T4 wpływają na podstawową przemianę materii a w szczególności na procesy spalania
· Produkcja hormonów tarczycy uzależniona jest od dostarczania ustrojowi z pokarmami pokarmami wodą odpowiedniej ilości jodu
· Enzym tarczycy, jak również jej rozwój uzależnione są od wydzielania przez przysadkę hormonu tyreotropowego.
· Produkcja hormonu tarczycy uzależniona jest od dostarczania ustrojowi z pokarmami wodą odpowiedniej ilości jodu
· Kalcytonina zmniejsza stężenie Ca2+ we krwi. Działa bezpośrednio na kości, hamuje resorbcję Ca2+ i odwapnienie kości
· Działa antagonistycznie w stosunku do hormonu przytarczyc
· Podwyższona zawartość jonów Ca2+we krwi pobudza gruczoł tarczowy do wydzielania kalcytoniny obniżając zawartość jonów Ca2+we krwi
NIEDOCZYNNOŚĆ TARCZYCY
· Niedobór lub brak jodu ogranicza lub uniemożliwia syntezę hormonów, co z kolei obniża spoczynkową przemianę materii, tarczyca się powiększa i powstaje wole
· Jeśli te zaburzenia występują u osób młodych proces wzrastania jest zahamowany i powstaje wzrost karłowaty i zahamowaniu ulega rozwój narządów płciowych, rozwój psychiczny i powstaje obraz matołectwa
NADCZYNNOŚĆ TARCZYCY
· Nadmierna produkcja hormonów tarczycy wywołuje objawy nadczynności. Jest to choroba Gravesa- Basedowa.
· Występuje wzmożona przemiana spoczynkowa, wychudzenie, wzmożona pobudliwość układu nerwowego i wytrzeszcz gałek ocznych
GRUCZOŁY PRZYTARCZYCZNE (GLANDULAE PARATHYROIDAE)
· Jest ich 4:
-gruczoł przytarczyczny górny: prawy i lewy
- gruczoł przytarczyczny dolny: prawy i lewy
· Leżą na powierzchni tylnej płata bocznego gruczołu tarczowego na zewnątrz od torebki otaczającej gruczoł, wzdłuż brzegu kręgowego płata tarczycy
· Gruczoł przytarczyczny górny na wysokości dolnego brzegu chrząstki pierścieniowatej krtani
· Gruczoł przytarczyczny dolny na wysokości 4 chrząstki tchawiczej
CZYNNOŚĆ PRZYTARCZYC
· Wydzielają hormon zwany parathormonem, który reguluje gospodarkę Ca2+i P w ustroju
· Uwalnia Ca2+zmagazynowany w kościach, zwiększa jego wchłanianie w jelitach i przyspiesza jego wydalanie z organizmu
· Obniżenie stężenia Ca2+we krwi pobudza bezpośrednio przytarczyce do wydzielania parathormonu
· Usunięcie przytarczyc powoduje obniżenie stężenia Ca2+i podwyższenie stężenia P we krwi, w następstwie zwiększa się pobudliwość układu nerwowego i mięśniowego i występuje tężyczka
· Nadmierne wydzielanie hormonu powoduje podwyższenie stężenia jonów Ca2+, a obniżenie P we krwi, co prowadzi do odwapnienia kości (dochodzi do osteoporozy)
GRASICA (THYMUS)
· Jest to pierwotny narząd limfatyczno- nabłonkowy
· Jest położona w dolnej części szyi- część szyjna i w śródpiersiu górnym, do tyłu od mostka- część piersiowa
· Pełny rozwój wykazuje w wieku dziecięcym, po okresie zakwitania zanika i tworzy się graniczne ciało tłuszczowe
BUDOWA:
· Składa się z płatów: prawego i lewego
· Płaty podzielone są na zraziki, które łączą się tkanką łączną
· W obrazie mikroskopowym wyróżniamy:
- korę- ciemniejsze zabarwienie, które uzależnione jest od gęstego ułożenia limfocytów, przede wszystkim limfocytów T
- rdzeń- ma zabarwienie jaśniejsze spowodowane ciałkami grasicznymi albo Hassala
CZYNNOŚĆ
· W anatomii makroskopowej grasica traktowana jest jako gruczoł dokrewny, przypuszczalnie pobudza wzrastanie
· W anatomii mikroskopowej jest traktowana jako narząd hematopoetyczny. Z grasicy wyizolowano substancję hormonopodobną (tymozynę), która stymuluje rozwój tkanki limfatycznej
TRZUSTKA (PANCREAS)
· Położona w okolicy nadbrzusza
· Głowa objęta przez dwunastnicę, a ogon kończy się we wnęce śledziony
· Częścią wewnątrzwydzielniczą są wyspy trzustkowe (Langerhansa), które znajdują się między odcinkami części wewnątrzwydzielniczej
· W wyspach znajdują się 3 rodzaje komórek: A, B i D
· Komórki A wysepek trzustkowych wydzielają hormon glukagon. Pod jego wpływem glukoza jest uwalniana z glikogenu odłożonego w wątrobie, przechodzi do krwi i podwyższa zawartość glukozy we krwi. Glukagon przez żyłę wrotną dostaje się do wątroby i tam całkowicie jest pochłaniany tak, że do krwi dużego krwioobiegu przedostaje się tylko w niewielkiej ilości.
· Komórki B wysepek trzustkowych wydzielają hormon insulinę, która zmniejsza stężenie glukozy w surowicy krwi. Pod jej wpływem cukier jest wycofywany z krwi i odkładany do komórek wątroby w postaci glikogenu. Glikogen odłożony w mięśniach jest szybciej spalany. Insulina ułatwia transport glukozy przez błony komórkowe. Bodźcem do wydzielania insuliny jest hyperglikemia. Brak insuliny- cukrzyca.
· Komórki D wysepek trzustkowych produkują:
- somatostatynę, która działa miejscowo w obrębie wysp trzustkowych hamując wydzielanie glukagonu
- gastrynę- o takim samym działaniu jak gastryna wydzielana w żołądku (pobudza wydzielanie soku żołądkowego)
* choroba Collingersona- wrzody (nadmiar gastryny)
GRUCZOŁY NADNERCZOWE (GLANDULA SUPRARENALIS)
· Leżą na tylnej ścianie jamy brzusznej, zaotrzewnowo, na górnym biegunie nerek ( w stosunku do kręgosłupa leżą na wysokości między trzonem 11 a 12 kręgu piersiowego)
· Obie powierzchnie tylne przylegają do przepony
· Powierzchnia przednia prawego nadnercza przylega do wątroby, a lewego do żołądka.
· Każde nadnercze składa się z:
- kory nadnercza
- rdzenia nadnercza
· ...
GoldenHorse