Witerska K., Metody dydaktyki twórczości.pdf

Modele, zasady i metody dydaktyki twórczości

1. Pojęcie, modele, zasady i metody dydaktyki twórczości

1.1. Modele nauczania twórczości

1.2. Zasady dydaktyki twórczości

1.3. Metody dydaktyki twórczości

2. Metody stymulujące ciekawość poznawczą i myślenie pytajne

3. Metody oparte na myśleniu dywergencyjnym

4. Metody wykorzystujące analogie i metafory (synektyka)

5. Metoda dramy kreatywnej

Słownik

Bibliograﬁa

1. Pojęcie, modele, zasady

i metody dydaktyki twórczości

Dydaktyka zajmuje się procesami uczenia się i nauczania, a więc działaniami ucznia

i nauczyciela. Bolesław Niemierko określa kształcenie jako przedmiot zaintereso-

wań dydaktyki i określa je jako „działanie edukacyjne zrównoważone w aspektach

emocjonalno-motywacyjnym i poznawczym” (Niemierko, 2007: 41). Przedmiotem

dydaktyki są według niego sposoby kierowania uczeniem się, obejmujące pomaga-

nie uczniom w poznawaniu celów uczenia się, organizacji uczenia się, współpracy

z nauczycielem i oceniania własnych osiągnięć.

Dydaktyka twórczości powinna więc zajmować się nauczaniem i uczeniem się

twórczości, a więc sposobami rozwĳania zdolności myślenia twórczego i umiejęt-

ności twórczego działania.

Według Krzysztofa Szmidta „zadaniem dydaktyki twórczości jest dostarczenie na-

uczycielom, wychowawcom i psychologom szkolnym wiedzy z zakresu metod sty-

mulowania i rozwĳaniazdolności myślenia twórczego, pobudzania ciekawości po-

znawczej i motywacji protwórczych oraz kształtowania praktycznych sprawności

związanych z działaniami twórczymi w różnych dziedzinach aktywności (umiejęt-

ności twórczych)” (Szmidt, 2007: 256).

1.1. Modele nauczania twórczości

Można wyróżnić określone modele nauczania twórczości. Krzysztof Szmidt (2007)

podaje ich dwa główne rodzaje:

1. Specjalistyczne, wyodrębnione nauczanie twórczości (twórczość jako nowy przed-

miot nauczania) — nauczanie twórczości w ramach specjalnie wyodrębnionych do

tego celu jednostek dydaktycznych: lekcji, zajęć psychoedukacyjnych.

Programy wychowania do twórczości:

— Porządek i przygoda. Lekcje twórczości (Szmidt i in., 1995).

— Żywioły. Lekcje twórczości w nauczaniu zintegrowanym (Szmidt, Bonar,

1998).

2. Ogólne nauczanie twórczości (twórczość jako treść i metoda kształcenia ogól-

nego) — nauczanie twórczości w ramach istniejących przedmiotów nauczania.

Kryterium podziału stanowi tutaj forma nauczania twórczości.

Innym kryterium podziału modeli nauczania twórczości jest ich cel. Zdaniem

Edwarda Nęcki zastosowanie psychologii twórczości w edukacji obejmuje dwa ro-

dzaje oddziaływań:

1. Usuwanie barier i przeszkód hamujących twórczą aktywność ucznia.

2. Przekazywanie wiedzy o twórczości oraz ćwiczenie sprawności poznawczych

koniecznych, aby myślenie twórcze mogło zaistnieć, czyli rozwĳanieiwspoma-

ganie zdolności twórczych.

Systemy nauczania twórczości mają w większości charakter eklektyczny. Posługują

się bowiem różnymi metodami i technikami stymulowania i rozwĳania twórczo-

ści, a także łączą zarówno działania eliminujące bariery, jak i stymulujące zdolno-

ści twórczego myślenia i działania.

Istnieją też próby nauczania twórczości przez wykorzystanie jednego, wybranego

sposobu jej stymulowania, jak na przykład prace Wiesławy Limont wykorzystujące

zasady synektyki (1994, 1996).

1.2. Zasady dydaktyki twórczości

Zasady dydaktyki twórczości to ogólne normy postępowania nauczyciela twórczo-

ści (Szmidt, 2007).

Ellis Paul Torrance podaje zbiór reguł, którymi powinni kierować się nauczyciele

chcący stymulować twórcze myślenie i działanie uczniów:

1. Ceń myślenie twórcze uczniów.

2. Czyń uczniów bardziej wrażliwymi i otwartymi na środowisko.

3. Zachęcaj do zadawania pytań, eksperymentowania i manipulowania rzeczami

i ideami.

4. Ucz sposobów systematycznego sprawdzania każdego pomysłu.

5. Strzeż się przed narzucaniem sztywnych schematów poznawczych.

6. Rozwĳajwklasietwórczą atmosferę.

7. Ucz tolerancji w stosunku do nowych lub różnorodnych idei.

8. Ucz dzieci cenić własne pomysły.

9. Ucz umiejętności unikania niepotrzebnej kary ze strony kolegów.

10. Dostarczaj wiedzy o procesie twórczym.

11. Rozwiewaj trwogę przed arcydziełem.

12. Wspieraj i darz zaufaniem uczenie się inicjowane przez samych uczniów.

13. „Zabĳajuczniomćwieka”.

14. Stwarzaj sytuacje wymagające twórczego myślenia.

15. Twórz sytuacje wymagające zarówno aktywności, jak i spokoju.

16. Udostępniaj środki do realizacji pomysłów.

17. Popieraj zwyczaj pełnej realizacji pomysłów.

18. Rozwĳajkonstruktywnykrytycyzm.

19. Wspieraj zdobywanie wiedzy z różnych dziedzin.

20. Bądź śmiałym, pełnym animuszu nauczycielem (Torrance, 1995; za: Szmidt, 2007).

Krzysztof Szmidt (2007) przedstawia propozycję zasad pomocy w tworzeniu, które

dotyczą dwóch grup zagadnień:

I. Zadań rozwojowych, które służą budzeniu i rozwĳaniupostawtwórczych:

1. Dywergencyjność — zadania o strukturze problemów otwartych.

2. Różnorodność i komplementarność — zadania nakierowane na różne sfery

postawy twórczej.

3. Heurystyczność — zadania powinny zawierać opis metod i technik twórczego

rozwiązywania problemów.

4. Autentyczność — rozwiązywanie rzeczywistych problemów.

II. Stylu pracy pedagoga i metod pomocy w tworzeniu:

1. Zasada facylitacji — ułatwianie wyzwalania się zdolności twórczych w od-

powiednim klimacie psychologicznym przez empatię, autentyczność i otwar-

tość, asertywność oraz akceptację ucznia przez nauczyciela.

2. Zasada ludyczności — tworzenie atmosfery twórczej zabawy.

3. Zasada rozwĳaniaautonomicznejmotywacjipoznawczej— wewnętrznej mo-

tywacji związanej z ciekawością i zainteresowaniami poznawczymi.

4. Zasada wzmacniania procesu twórczego — zwrócenie uwagi na procesy umy-

słowe, zachowania i formy ekspresji uczniów, inspirowanie ich odpowiednimi

ćwiczeniami i wygaszanie przesadnego perfekcjonizmu z jednej oraz dążenie

do jakiegokolwiek wyniku z drugiej strony.

5. Zasada przeciwdziałania przeszkodom — pomaganie uczniom w przezwycię-

żaniu barier w procesie twórczym.

6. Zasada osobistej twórczości nauczyciela (twórczego nauczania) — tworze-

nie nowych rozwiązań problemów edukacyjnych i wychowawczych, pojawia-

jących się w toku lekcji twórczości.

1.3. Metody dydaktyki twórczości

Dydaktyka twórczości posługuje się określonymi metodami, rozumianymi jako

„celowo stosowane sposoby stymulowania, wspierania oraz rozwĳania zdolności

i umiejętności twórczego myślenia, a także dyspozycji emocjonalno-motywacyj-

nych i działaniowych, będących komponentami postawy twórczej wychowanków”

(Szmidt, 2007: 274).

Metody dydaktyki twórczości klasyﬁkowanesą w rozmaity sposób. Metoda, która

w jednej klasyﬁkacji znajduje się w grupie metod dotyczących motywacji (Nęcka,

2005), gdzie indziej widnieje jako metoda rozwĳaniamyślenia pytajnego (Szmidt,

2008). Dzieje się tak dlatego, że metody i techniki dydaktyki twórczości mogą być

rozpatrywane wieloaspektowo, ze względu na:

— operacje poznawcze, które biorą w nich udział,

— rodzaj aktywności zaangażowanej w metodę (poznawczej, emocjonalnej, czy

psychoruchowej),

— formę pracy (indywidualnej, grupowej lub zbiorowej),

— formę ekspresji (słowną, plastyczną, muzyczną, mimiczną, pantomimiczną),

— możliwości stymulowania rozwoju społecznego.

Krzysztof Szmidt (2007) za szczególnie efektywne i jednocześnie atrakcyjne dla

uczniów metody dydaktyki twórczości uznaje cztery ich rodzaje:

— metody stymulujące ciekawość poznawczą i myślenie pytajne,

— metody wykorzystujące techniki myślenia dywergencyjnego,

— metody wykorzystujące analogie i metafory (synektyka),

— metody oparte na dramie kreatywnej.

2. Metody stymulujące

ciekawość poznawczą

i myślenie pytajne

Ciekawość poznawcza jest uznawana przez Edwarda Nęckę (2001) za rodzaj samo-

istnej motywacji. Dzięki „czystej”, pozornie niczemu niesłużącej ciekawości możli-

we jest jego zdaniem podjęcie czynności badawczych. Osoby o nasilonej ciekawo-

ści poznawczej częściej wynajdują problemy, dłużej i intensywniej nad nimi pracują

i dążą do rzeczywistego, głębokiego i zadowalającego rozwiązania. Ciekawość mo-

tywuje do stawiania pytań i poszukiwania odpowiedzi.

Zdaniem Nęcki (2001) bodźce, które uruchamiają zaciekawienie, charakteryzują

się nowością, niespójnością, złożonością lub nieregularnością. Według Aleksandry

Tokarz są to czynniki, które zawierają takie wartości, jak:

— nowość (niepewność, dziwność, niezwykłość),

— zmiana (niespodzianka, zaskoczenie),

— konﬂikt(brakzwiązku, nieodpowiedniość, rozbieżność, niezgodność, luka, nie-

określoność) (Tokarz, 1989).

Zdaniem Szmidta (2007) ciekawość poznawcza pobudza tak zwane myślenie pytaj-

ne, czyli poszukiwanie, formułowanie i redeﬁniowanie pytań problemowych. My-

ślenie pytajne (problemowe) to „wszelkie procesy poznawcze związane z czynno-

ściami dostrzegania, formułowania i reformułowania pytań problemowych, wy-

nikających z zaciekawienia i konstruktywnego niepokoju poznawczego, a wywo-

łanych przez sytuację problemową lub zadanie zawierające trudność o charakterze

intelektualnym, emocjonalnym lub praktycznym” (Szmidt, 2008: 27).

Myślenie pytajne ma w języku polskim takie odpowiedniki, jak: formułowanie

problemów, myślenie problemowe, myślenie reﬂeksyjne,problematyzowanie— uj-

mowanie zjawisk w kategoriach problemów. Jest ono bowiem związane z procesem

dostrzegania i formułowania problemu.

Myślenie pytajne można odnaleźć w wielu teoriach twórczości. Stanowi ono, jak

pamiętamy, jeden z czynników myślenia dywergencyjnego Guilforda, a mianowi-

cie wrażliwość na problemy, czyli zdolność wykrywania wad, problemów w da-

nych sytuacjach. Z kolei w modelu CPS zrozumienie problemu i jego sformułowa-

nie to pierwsza faza twórczego rozwiązywania problemu.

Celem metod stymulujących ciekawość poznawczą i myślenie pytajne jest przede

wszystkim zdaniem Szmidta (2008) stymulowanie trzech zdolności, do których

należą:

1. Zdolność dostrzegania problemów — zdolność do wykrywania wad i trudności

w działaniach i wytworach ludzi. Człowiek zdolny do dostrzegania problemów

charakteryzuje się takimi cechami, jak: spostrzegawczość, dociekliwość, wrażli-

wość na problemy i trudności, czujność, zdolności obserwacyjne.

2. Zdolność formułowania pytań — zdolność deﬁniowaniaproblemuprzezpostawie-

nie pytań określających ważne aspekty sytuacji problemowej.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: