Ziomek Jerzy, Epoki i formacje w dziejach literatury polskiej
Leszek Kołakowski, Szukanie Barbarzyńcy
1. Europocentryzm – wysnucie teorii, jakoby Europa niczego nie zawdzięczała innym cywilizacjom, a jej rozrost i rozkwit jest tylko i wyłącznie zasługą cnót wszelakich oraz rozumu.
2. Problem: czy tolerancja wobec innych cywilizacji równa się zobojętnieniu na naszą własną?
a) Względność pojęcia „barbarzyńca” - to, co dla kultury prekolumbijskiej jest barbaryzmem, czyli akty wandalizmu dokonywane przez hiszpańskich konfiskadorów, niekoniecznie jest tym dla Europejczyka;
3. Ducha europocentryzmu warto chronić dlatego, że jest to jedna z niewielu kultur, która wytworzyła w granicach siebie ZWĄTPIENIE we własne wartości.
4. Kultura europejska wiedzie ku jedności kosztem umierania wielkich, dawnych wierzeń i kultów – jak na przykład hindi czy rodzina języków celtyckich oraz ugrofińskich. Wiedzie nas ku pewnemu barbaryzmowi, opartemu na zapominaniu o tradycji.
5. Humanizm aby się rozwinąć musiał stać się antychrześcijański, gdyż inaczej tkwiłby w ramach zbyt ciasnych i ograniczonych.
Bauman, Przygoda zwana Europą
1. Mit powstania nazwy Europa – Kadmos przybył na te ziemie w poszukiwaniu uprowadzonej przez Zeusa dziewczyny.
a) Szukanie Europy oznacza jej stwarzanie.
b) Mity dot. powstania Europy wskazują na to, że jest ona swego rodzaju misją;
2. Europejczycy jako przygodnicy i awanturnicy wśród ludów osiadłych – czy można się z tym zgodzić? Wydaje mi się, że nie.
3. Wśród ślepych jednooki staje się jednocześnie królem i potworem. Budzi zarówno podziw, jak strach.
4. Istota Europy jako coś nierealnego do osiągnięcia dla tej krainy, która jest strywializowanym kawałkiem ziemi umieszczonym na mapie świata.
a) Problem stwierdzenia, gdzie się kończy, a gdzie zaczyna Europa – swobodna granica;
b) kultura Europejska nie lubi być mono – żyje w kontakcie z innymi i w odniesieniu do innych kultur;
5. Goethe – kultura europejska jest kulturą prometejską. Jej zwyczaje i tradycje stworzyły wszystkie inne kultury, ale nikt nie stworzył jej – jest to olbrzymie uproszczenie. Autor zdaje się zupełnie pomijać kultury afrykańskie, czy pozostałości po tym, czego w Ameryce Łacińskiej nie udało się zniszczyć Europejczykom.
6. Świat i inne kultury są wyzwaniem dla Europy – ona nie może stać w miejscu, musi być wiecznie w ruchu i podejmować różne zadania przed nią stawiane, inaczej nie byłaby sobą.
7. Autor nazywa USA i Australię przyczółkami Europy. Europa się starzeje i zmaga z problemem emigranów.
8. Naomi Klein – motyw fortecy kontynentalnej. Aby mogła funkcjonować musi wchłonąć jakieś ubogie państwa, które zajmą się tzw. czarną robotą.
a) Należy poszerzyć granice, a potem je zatrzasnąć – Polska i Czechy są tanią siłą roboczą Europy;
9. W imię obrony wolności wyrzekliśmy się jej – trochę Orwellowskie.
10. Karta tożsamości europejskiej – utopijny dokument, który zakłada, że Europa wyrzeknie się swoich zysków, praw i luksusów na rzecz kontynentów klepiących biedę; cechy europejczyka to honor, braterstwo, tolerancja;
11. Europa przeciwieństwem USA, ale nie w takim sensie, jak jest słabość: siła, ale sprawiedliwość:brutalność. Europa wyrzeka się wsadzania pojęcia siły i sprawiedliwości do jednego worka.
a) E. dąży do kantowskiej „powszechne jedności rodzaju ludzkiego”
Sławiński, Przestrzeń w literaturze. Elementarne rozróżnienia i wstępne oczywistości
1. Przestrzeń jako centrum semantyki dzieła. Jakiś temat tak długo budzi ciekawość, jak długo jest nieuporządkowanym chaosem i można w nim coś odkryć.
a) Przestrzeń jako organizacja planu kompozycyjno-tematycznego.
b) Przestrzeń jako ustalone w kulturze sposoby kreowania rzeczywistości.
2. Konstruowanie przestrzeni na trzech płaszczyznach:
a) opisu – może wyłonić się z komunikatu tylko w takiej mierze, w jakiej została w nim zaprojektowana przez zdania typu opisowego;
• kiedy zaczyna się opis? Czy już na wyrazie pełniącym taką funkcję (nazwa własna), czy dopiero na pełnym zdaniu?
b) Scenerii- to wyprodukowane całostki znaczeniowe, a nie elementy składowe czegoś większego; w tym zakresie mieści się fenomen tzw. punktów widzenia i ich odmienności;
• sceneria wyznacza obszar, w którym rozpościera się sieć postaci;
• stanowi zbiór umiejscowień zdarzeń fabularnych, scen i sytuacji
• występuje jako przedmiotowy wykładnik pewnej złożonej strategii komunikacyjnej;
c) sensów naddanych – to ostatnia faza kształtowania się przestrzeni;
Tishner, Przestrzeń jako projekt wolności
1. Przestrzeń domu – wszystkie drogi mierzy się od domu. To obszar pierwotnej swojskości. Zadomowienie jest owocem pierwiastka męskiego i żeńskiego, dlatego różnica między słowami mieszkanie, czy cela mnicha.
a) Wzajemność – to kiedy dajemy coś od siebie, czego nawet nie zdawaliśmy sobie sprawy, że mamy; człowiek może skategoryzować się jako dobrego tylko w kontakcie z innymi; dajemy innym dobro, bo oni dają nam potrzebę otrzymania go; kobieta daje dom mężczyźnie, ale także on daje dom jej;
b) przestrzeń kryjówki – może być wielką warownią, ostrzeżeniem i groźbą o grubych ścianach; ale może też być niezauważalną norka, malutką przestrzenią klaustrofobicznych lęków; wyposażona jest w tunel, który służy komunikacji zresztą świata;
c) Europa jako wspólny dom, czyli synonim wolności; aby to się udało musi nastąpić wzajemność, a aby nastąpiła wzajemność – musi pojawić się między jednostkami dobro, a nie tylko akceptacja istnienia obok siebie dwóch kryjówek;
Eliade, Święty obszar i sakralizacja świata
1. Teza – najbardziej zdesakralizowany i odcięty od religijności człowiek zachowuje ślady takiej waloryzacji świata.
2. Kościół w przestrzeni współczesnej – próg i drzwi jako miejsce przejścia. Przerywają istnienie jednej przestrzeni, aby wprowadzić nas w drugą. Są jednocześnie miejscem sądu i w niektórych kulturach składania ofiar bogom.
3. Człowiek orientuje się w przestrzeni przy pomocy znaków – legendy i mity o zakładaniach miasta, sztuczne wywoływanie znaku przy pomocy np. zwierząt;
4. Osiedlenie – wzniesienie ołtarza – odtworzenie dzieła kreacji wszechświata. Ogień jako moc twórcza. Miejsce trzeba „zdobyć” i oswoić – czy to przez podbój i kolonizację, czy też przez udomowienie i kolonizację.
5. Axis mundi – kolumna świata – trójpodział (niebo-ziemia-piekło).
a) Góry Olimp, Meru w Indiach, Garizim w Plaestynie tzw. pępek świata;
b) ludzie chcą żyć jak najbliżej takiego miejscowego pępka świata - świątyni, pałacu, miejsca kultu;
c) Smok – symbol potwora wodnego, wszystkiego co jeszcze nie ma formy, nocy i śmierci, niematerialności;
6. DOM – to imago mundi, czyli siedziba świata. To miejsce bezpieczne, nasze własne centrum kosmosu. Sacrum osoby niewierzącej jest przenoszone właśnie na tę strefę.
7. Akt położenia kamienia węgielnego to akt kosmiczny – znajduje się dokładnie w środku świata. To wbijanie „w głowę węża”, który jest symbolem chaosu i wszystkiego, co tajne i nieujawnione.
Calloise, Żywioł i ład. Teoria święta.
PRACHAOS → wszechświat płynny i niewyczerpany
STWORZENIE KOSMOSU → zamknięcie aktu tworzenia w granicach
CHAOS I WIEK ZŁOTY → koncepcja Raju na Ziemi, era narodzenia potworów
ŚWIĘTO → aktualizacja okresu twórczego, odtworzenie świata na nowo,
obrzęd inicjacyjny, powrót do mitycznego świata złotego
Levi-Strauss, Struktura Mitów
1. Mity w swej interpretacji wymykają się jakimkolwiek zasadą. Jeśli jednak mit jest przypadkowy, to dlaczego w przeróżnych częściach świata są tak bardzo do siebie zbliżone?
2. Mit występuje zarówno w języku, jak poza nim. Należy do mowy jednostkowej i języka, ponieważ opisują przeszłość, wpływa na teraźniejszość i przyszłość. Zachowany jest w nim ciąg zdarzeniowy.
3. Mit składa się z jednostek konstytutywnych, które są nadrzędne względem pozostałych jednostek językowych – leksemów, morfemów i fonemów.
4. Analiza mitu Edypa – jak partytura orkiestrowa. Cechy jednej kolumny charakteryzują się pewnym pierwiastkiem wspólnym, który należy odkryć.
a) Pierwsza – wyolbrzymienie i wykrzywienie relacji rodzinnych (ślub z matką, pogrzebanie brata przez Antygonę)
b) Druga – zdewaluowanie relacji rodzinnych (zabicie brata, zabicie ojca)
c) Trzecia – zabijanie potworów (Sfinksa, Smoka)
d) Czwarta – zwrócenie uwagi na imiona – problem w poruszaniu się.
5. Tylko dotarcie do wszystkich dostępnych wersji mitu sprawia, że staje się on trójwymiarową i pełną konstrukcją. Nawet porównanie dwóch wersji nie daje gwarancji, że obraz będzie pełen.
Rodzaje mitów:
kosmogoniczne – o stworzeniu świata i kosmosu
teogoniczne – o narodzinach i życiu bogów
kalendarzowe – o podziale roku
antropogeniczne – o stworzeniu człowieka
genealogiczne – o rodach starożytnych
soteriologiczne – o zbawieniu człowieka
eschatologiczne – o życiu pośmiertnym
ajtiologiczne - o powstaniu tradycji
Bachtin Michał, Problemy poetyki Dostojewskiego
1. Cechy charakterystyczne gatunku powagi-śmiechu:
a) temat – aktualność dnia codziennego
b) zmienia się wartościowanie i umiejscowienie konstruowanej postaci
c) teksty opierają się na doświadczeniu oraz swobodnej fikcji, na podaniach
d) pomieszanie gatunków
e) trzy główne rdzenie – epopeiczny, retoryczny i karnawałowy;
2. Dialog:
a) dialog sokratyczny – pisał Platon, Ksenofont, Antystenes, Fedon i inni; do dziś dotrwały jedynie dialogi platońskie; wyrasta z gleby ludowo-karnawałowej;
• początkowo był gatunkiem pamiętnikarskim; wspomnienia o rzeczywistych rozmowach Sokratesa;
• dialogowa natura prawdy i ludzkiej myśli o prawdzie, przeciwstawia się pretensjom metody homofonicznej, która uważała, że posiada gotową prawdę;
• prawda rodzi się między ludźmi
• korzystał z synkrezy (zestawienie różnych punktów widzenia na dany temat) i anakrezy (prowokowanie słowa przez słowo);
• bohaterami są ideologowie – poszukiwanie i wypróbowanie prawdy;
• fabularne tworzenie sytuacji np. relacja-spowiedź człowieka u progu śmierci;
b) satyra menippejska – jej korzenie sięgają folkloru karnawałowego; nazwa od filozofa pochodzącego z III wieku p.n.e. Menipposa;
• wzrasta udział elementów śmiechu
• swoboda fabularnej i filozoficznej fikcji
• posługuje się fikcją i wybujałą fantastyką dla poszukiwania prawdy
• skandale i ekstrawagancje – zakłócenia codzienności;
• to gatunek poruszający problemy ostateczne – poddaje się próbie ostateczne postawy filozoficzne, dąży do wydobycia rozstrzy...
heaen