1. Pojęcie krajoznawstwa.
-Krajoznawstwo- całość wiedzy o kraju ojczystym lub regionie geograficznym, historycznym, etnograficznym, przyrodniczym ; obejmuje ruch społeczny, dążący poprzez różne formy turystyki (zwłaszcza wycieczki) do poznania kraju ojczystego, gromadzenia wszelkich o nim wiadomości i popularyzowania ich, a jednocześnie działający na rzecz utrwalenia i pomnażania zasobów przyrody i kultury; jest treścią programu poznawczo-wychowawczego turystyki (Nowa Encyklopedia Powszechna PWN 1997)
2. Warstwy znaczeniowe krajoznawstwa wg Lipniackiego i Kruczka
W. Lipniacki- trzy warstwy znaczeniowe krajoznawstwa:
Funkcjonalna(najpełniejsze poznanie ziemi ojczystej)
Instytucjonalna(ruch społeczny dążący do zbierania i popularyzowania wszelkich wiadomości o kraju lub regionie, skupiający działaczy krajoznawców kierunkujący ich działania na osiąganie ważnych celów społecznych)
Historyczno-socjologiczna(dziedzina kultury zajmująca się całokształtem działalności poznawczej, metody i techniki krajoznawcze, tradycje ruchu turystycznego)
Z. Kruczek- krajoznawstwo w znaczeniach: funkcjonalnym, instytucjonalnym i kulturowo-społecznym
*Znaczenie funkcjonalne- krajoznawstwo to działanie zmierzające do wszechstronnego i pełnego poznania określonego kraju, regionu. Jest to najczęściej działanie amatorskie, wykonywane w czasie wolnym, a wynikające z zainteresowań osobistych, postawy poznawczej i paski. Tak rozumiane konsumuje wszelkie wiadomości z najrozmaitszych dziedzin wiedzy, a jego specyfiką jest interdyscyplinarne, możliwie najszersze spojrzenie na dostrzeganą rzeczywistość.
*Znaczenie instytucjonalne- krajoznawstwo jest to ruch społeczny dążący do zbierania i popularyzowania wszelkich wiadomości o kraju czy regionie. Skupia on działaczy- krajoznawców, posiada określony system organizacji prac krajoznawczych oraz gromadzenia, przetwarzania i przesyłania zebranych danych dla potrzeb praktyki społecznej, a zwłaszcza turystki.
*Znaczenie kulturowo społeczne- krajoznawstwo jest rozumiane jako dziedzina kultury obejmująca całokształt działalności poznawczej, sumę wytworzonych nowych wartości wraz z wynikami tej działalności. W tym znaczeniu mieszczą się również wypracowane metody i techniki działalności krajoznawczej, narzędzia, środki, instytucje i organizacje oraz narastające tradycje krajoznawstwa.
-Krajoznawstwo ciągle się rozwija i ewoluuje jego znaczenie. Konieczne stają się weryfikacje definicji.
3. Polskie Kongresy Krajoznawcze – treści i znaczenie
-I Kongres Krajoznawczy 12-13.07.1929, Poznań
*postulowano współdziałanie ze światem nauki
*wzywano do pogłębiania przywiązania do ziemi rodzinnej
*nawoływano do przyjęcia krajoznawstwa jako podstawy wychowawczej w szkole
-II Kongres Krajoznawczy (Narada) 1970
*krajoznawstwo szkoła patriotycznego wychowania
*dążenia do tego aby krajoznawstwo stało się treścią programowa turystyki
-III Kongres Krajoznawczy 1980 (Płock)
*regionalizm powinien być uznany jako szczególnie pożyteczny we współczesnym krajoznawstwie
IV Kongres Krajoznawczy 1990 (Opole)
*konieczność większego zaangażowania polskiego krajoznawstwa w życie społeczeństwa
*potrzeba przygotowania Polaków do Europy bez granic
*rola tożsamości narodowej
*turystyka i krajoznawstwo musza być trwałym elementem w programach samorządów terytorialnych
*przywracanie harmonii we wspólnocie Polaków w kraju i za granica
*konieczność właściwego planowania przestrzennego
-V Kongres Krajoznawczy 2000 (Gniezno)
„Krajoznawstwo źródłem tożsamości narodowej „
*wprowadzanie turystyki krajoznawczej w szerszym zakresie do szkolnictwa
*podejmowanie działań służących zakorzenianiu społeczności lokalnych
-Kongresy stworzyły bardzo cenna platformę wymiany myśli i doświadczeń miedzy krajoznawcami i teoretykami ruchu turystycznego
-myśli sformułowane w czasie kongresów maja charakter uniwersalny, aktualny mimo upływających dziesięcioleci i zmieniającej się sytuacji społecznej i politycznej
*wartościowe jest splatanie idei krajoznawczych z aktualnymi i przewidywanymi problemami stojącymi przed polskim społeczeństwem
4. Historia krajoznawstwa
ŚWIAT ANTYCZNY
-poznawanie krajów dzięki wędrówkom
Opisy Chin sprzed 2000 lat p.n.e.
-opisy krain Herodota („Dzieje” V w. p.n.e.)
-Strabon (63r. p.n.e.-20r. n.e.) 17 tomów „Geographika”
-Klaudiusz Ptolemeusz (II w.) – „chorografia”
„…szczegółowa nauka geograficzna dotycząca takiej części ziemi jaka wzrok i słuch nasz może ogarnąć „ – wiele wspólnych cech z krajoznawstwem
OKRES ŚREDNIOWIECZA
-zastój w rozwoju kultury w Europie – wiodąca rola Arabów (od VII w. )
-w wyniku wędrówek Arabów powstają opisy , m.in. „Księga Rogera „autorstwa al-Indrisiego (wzmianki o miastach Polski i Rusi)
-Ibn Battuta (30 lat podróży- 120 tys. Km )- jeden z pierwszych którzy podejmowali podróże z zamiłowania do wędrówki
-wśród wędrowców tego okresu –Polak: Benedictus Polonus (1200-1280), franciszkanin z Wrocławia; z papieskim posłem Giovanni da Piau del Carpine w latach 1245-1247 w misji dobrej woli u chana Mongołów w Karakorum .
-opis krajoznawczy podróży „De itinere Fratrum Minorum ) również rękopis „historia Tartarorum”
-podróż wenecjanina Marco Polo (1254-1324) towarzysz ojca i stryja w podróży handlowej i poselstwie do chana Kubilaja w latach 1271-1295
-dzieło Marco Polo – jedno z najcenniejszych źródeł wiedzy o średniowiecznej Azji
EPOKA RENESANSU
-pojawienie się turystki humanistycznej.
Powstanie przewodników turystycznych służące podróżom kształcącym , krajoznawczo-poznawczym
-w wyniku wzrostu zainteresowania turystyką , zwłaszcza do Włoch- przewodnik Leandra Albertiego- opis kraju
-w Polsce 1577 pierwszy przewodnik po kraju Marcina Kromera „Polonia , sive de situ , popu lis, moribus , magistribus et republica Regni Polonici „
-pierwszy przewodnik w języku polskim – przewodnik po Warszawie „Gościniec albo krótkie opisanie Warszawy „ Adama Jastrzębskiego z 1643 roku
OŚWIECENIE
-w XVIII wieku rozwinął się ruch społeczny zwany krajoznawstwem – jako dążenie do poznania własnego kraju , regionu
-odpowiednikiem polskiego krajoznawstwa jest w Niemczech „Heitmatkunde”, Słowacji „vlastiwednost”, Anglii „ regional survey „ Rosji „krajewiedienie”
ROZWÓJ KRAJOZNAWSTWA W POLSCE –prekursorzy
-pierwsi podróżnicy podejmujący trud wędrówki ogarnięci pasją podróżowania. Prowadzili zapiski w celu przekazywania innym zdobytych informacji , kronikarze
-Gall Anonim XI/XII wiek stworzył najstarsza kronikę Polski . napisana w trzech tomach w języku łacińskim . obejmuje okres dziejów przedmieszkowych do 1113roku
-Wincenty zwany Kadłubkiem (1160-1223). Na przełomie XII/XIII wieku spisał w języku łacińskim kronikę „Magistri Vincenti Chronica Polonorum „(1612) .opisywał dzieje Polski od czasów bajecznych do 1202 roku
-Jan Długosz (XV w.) napisał „Dzieje Polski „ z informacjami geograficznymi . pełen obraz kraju . powstała „Geografia Królestwa Polskiego” . był to zaczątek całościowego spojrzenia na opisywany kraj .
OKRES DZIAŁANIA KEN
-początki krajoznawstwa w Polsce – powstanie i działalność KEN (poznanie kraju i regionu)
-J.Minasowicz nawoływał do stosowania w edukacji młodzieży metody krajoznawczo-turystycznej.
„…by kraj takich nauczycieli chwalił którzy ucząc chodzili i chodząc nauczali „
-uchwały KEN – przekazywanie w szkole wiadomości o Polsce w szerokim zakresie by wzbudzić i utrwalać wśród młodzieży patriotyzm i umiłowanie ojczyzny.
-Stanisław Staszic (1755-1826) – wybitny uczony , geograf, geolog, filozof, działacz społeczny, duchowny .
STANISŁAW STASZIC
-liczne wędrówki po Polsce i Europie , krajoznawcze i badawcze
*”O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin polskich „
-organizator Towarzystwa Przyjaciół Nauk
-przyczynił się do rozwoju przemysłu hutniczego w kraju
-rozwijał problematykę wychowawcza dążąc do zmian i przekształceń postaw moralnych w społeczeństwie : moralnej nauki poręką jest historia krajowa
„Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego”
-Staszic w poznaniu kraju widział ważny instrument kierowania jego życiem i gospodarką. Jest on wzorcem dla działaczy turystycznych i krajoznawczych.
JULIAN URSYN NIEMCEWICZ (1757-1841)
Pisarz, publicysta , uczestnik Powstania Kościuszkowskiego, adiutant T. Kościuszko
-Prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk
-liczne podróże po kraju i zagranicy, autor „Pamiętniki czasów moich”
„podróże historyczne po ziemiach polskich miedzy rokiem 1811 a 1828 odbytych”
-dawał osobistym przykładem wzór do wycieczek krajoznawczych.
POCZĄTKI MUZEALNICTWA POLSKIEGO
-Michał Mniszech opracował koncepcję muzeów krajoznawczych
-Izabela Czartoryska zgromadziła w Puławach zbiory muzealne związane z historią i kulturą narodową tworząc tam pierwsze muzeum
ROMANTYZM
-powstanie trzech nurtów w krajoznawstwie polskim
*poetycko-opisowy
*krajoznawstwo wycieczkowe
*przeciwdziałający procesom wynarodowienia
NURT POETYCKO-OPISOWY
-romantycy swoja misję rozumieli jako służbę ludowi utożsamianemu z narodem , czerpali natchnienie z tradycji regionalnych
*przedstawiciele: J. Słowacki, A. Mickiewicz, J. Lelewel , P. Michałowski , F. Chopin wspierani przez etnografów – A. Czarnocki , O. Kolberg
*T. Lenartowicz „lirnik mazowiecki” , zbiory poezji „Polska Ziemia” , Echa nadwiślańskie”
*S. Goszczyński „Dziennik podróży do Tatrów ” , „Duch zamczyska”
-Wincenty Pol (1807-1872) kierownik pierwszej w Polsce pracowni geografii UJ , naukowiec i poeta, gorący patriota „…uczył nie tylko poznawać ale i kochać rodzinna ziemię”
NURT WYCIECZKOWY
-działalność W. Jastrzębowskiego (1799-1882) profesor instytutu Agronomicznego, wprowadził eksperymentalnie wycieczki naukowe i krajoznawcze dla studentów
„…jakże możecie kochać należycie to, czego żaden z was nie zna ?”
NURT PRZECIWDZIAŁAJACY PROCESOM WYNARODOWIENIA
-powstał on jako odzew na politykę państw zaborczych po utracie niepodległości przez Polskę
-najbardziej aktywna działalność krajoznawczą w tym okresie prowadzało Studenckie Stowarzyszenie
Filomatów i Filaretów –T. Zan, A. Mickiewicz, I. Domeyko, J. Lelewel, J. Chodźko
-prace J. Lompy –odrodzenie ducha narodowego ludności polskiej zamieszkałej na Górnym Śląsku
KRAJOZNAWSTWO PATRIOTYCZNO-SŁUŻEBNE XIX/XX w.
- 1873 Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie (1874 TT , 1920 PTT)
Idee badania gór polskich ( przyroda, kultura, ochrona)
Periodyki (pamiętniki TT)
Ważną role w działalności TT odegrali: T. Chałubiński , W. E. Radzikowski , L. Zejszner
-1906 Akademicki Klub Turystyczny we Lwowie- zał. R. Orłowicz
-1906 Polskie Towarzystwo Krajoznawcze-A. Janowski , Z. Gloger , K. Hoffman , K. Kulwieć , M. Wisznicki
-towarzystwa były strukturami ponad rozbiorowymi , miały wielką siłę integracyjna, dlatego odegrały ważna rolę w utrzymaniu polskości w czasie zaborów
OKRES MIĘDZYWOJENNY
-kierunek regionalny
*miał podłoże w XIX wieku w utworach T. Lenartowicza (Mazowsze) , Wł. Reymonta (Ziemia Łowicka) H. Sienkiewicza (Podlasie), Wł. Tetmajer (Podhale)
* A. Patkowski „… regionalizm to budzenie prowincji polskiej do życia samodzielnego we wszystkich dziedzinach , rozkwit sił drzemiących dotychczas po rozmaitych ośrodkach kraju „
Przy czym „Zarówno Kaszub nadmorskich jak i Góral podtatrzańskich powinni nadal pozostawać przede wszystkim sobą”.
Działalność w tym okresie była prowadzona głównie przez muzea regionalne ( zasłużył się głównie Wł. Antoniewicz )
-M. Orłowicz , K. Sosnowski
Upowszechnianie łączenia programu krajoznawczego wycieczek z technika wycieczkowania
-A. Chętnik „ Wycieczki na wsi czyli o tym jak młodzież i lud wiejski mają Polskę poznawać i ja kochać” (1921)
-działalność PTK- publikacje organizacje wycieczek
-Ogólnopolski Kongres Krajoznawczy
-1934 J. Michałowicz doprowadził do powstania Robotniczego Towarzystwa Turystycznego
OKRES PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ
-rozwijanie działalności na Ziemiach Zachodnich i Północnych
-utworzenie PTTK –prace z młodzieżą szkolna
-szkolenie i organizacja przewodników przez PTTK
-PTTK promuje treści krajoznawcze w imprezach turystycznych
-PTTK postuluje utworzenie społecznego funduszu ochrony zabytków i przyrody i zwiększenie udziału treści krajoznawczych i ilości programów krajoznawczych w radiu i telewizji
-powstała idea tworzenia parków krajobrazowych
LATA 1970-OBECNIE
-kierunki rozwoju krajoznawstwa wytyczały kongresy krajoznawcze
-gromadzenie wiedzy o regionach i całym kraju
-popularyzacja idei oraz wiedzy krajoznawczej w szerokich kręgach społeczeństwa
-uczestniczenie w samorządności terytorialnej
-personalizacja stosunków między uczestnikami ruchu krajoznawczego
5.Główne formy i kierunki:
Działalność Komisji Edukacji Narodowej:
- turystyczne i krajoznawcze metody edukacji
początki zbiorów muzealnych kultury narodowej
poznawanie przyrody i historii kraju, odkrywanie i badanie mało znanych ziem Polski
I połowa XIX w:
przeciwdziałanie procesom wynarodowienia
krajoznawstwo wycieczkowe
nurt poetycko-opisowy
II połowa XIX w , początki XX:
badania naukowe
dokumentowanie polskiej działalności turystycznej
organizowanie sieci muzeów krajoznawczych
krajoznawstwo turystyczne
Okres międzywojenny:
regionalizm krajoznawczy
krajoznawstwo naukowe i paranaukowe
działalność z młodzieżą
I OKK 1929
Działalność w środowisku wiejskim i robotniczym
Okres po II wojnie:
- umasowienie
- uwspółcześnienie
II, III, IV OK.
Dokumentowanie zasobów
Krajoznawstwo na początku XXI w:
- antropocentryzm
- światoznawstwo
integralność wiedzy
związek z turystyką
krajoznawstwo jako podstawa regionalizmu praktycznego
Kierunki działalności krajoznawczej:
Kierunki działalności krajoznawczej- popularyzowanie idei i wiedzy krajoznawczej
zdobywanie i gromadzenie wiedzy krajoznawczej- nie dla samego gromadzenia; również dla upowszechniania
Sposoby:
w czasie imprez turystycznych
za pomocą publikatorów: prasy, radia i telewizji
Radio i telewizja-duży zasięg
konkursy i turnieje (PTTK-Ogólnopolski Turniej Wiedzy Krajoznawczej)
rola kadry turystycznej
wystrój lokali związanych z turystką(obiekty noclegowe, gastronomiczne, biura ort, pomieszczenia organizacji turystycznych itp.)
informacja komputerowa
przeglądarki internetowe
programy (Np. Internet Customers Unit)
broszury elektroniczne CD
(Na jednej płycie CD- 200 tys stron maszynopisu, 5 tys, dobrej jakości fotografii, 4-5 godzin muzyki lub słownej informacji)
Kierunki działalności krajoznawczej- krajoznawstwo turystyczne
-Mieczysław Orłowicz- wiedza krajoznawcza jest najpełniej zdobywana w czasie wędrówek turystycznych
-Związki różnych form turystki z krajoznawstwem
turystyka masowa
turystyka aktywa/ kwalifikowana/ekstremalna
6.Formy działalności krajoznawczej ze względu na stopień zaangażowania Krajoznawstwo bierne:
przyjmowanie wiedzy krajoznawczej od innych (przewodników, przewodników turystyki, instruktorów, wykładowców itp.)
główny związek z turystyką masową; wycieczki autokarowe
uczestnicy wycieczek pod opieką w wygodny sposób, w stosunkowo krótkim czasie, zwiedzają miejscowości i obiekty krajoznawcze
Krajoznawstwo czynne:
świadomy wybór działań , przygotowanie teoretyczne do wędrówki, popularyzacja wiedzy i własnych doświadczeń krajoznawczych
przewodnictwo, kolekcjonerstwo, prowadzenie kronik, uczestniczenie w ochronie przyrody lub w opiece nad zabytkami
związek z krajoznawstwem biernym
Krajoznawstwo twórcze:
opracowanie wiedzy krajoznawczej według pewnych założeń inwentaryzacji krajoznawczej; publicystyka krajoznawcza
1980 w Poznaniu- Wielkopolski Klub Publicystów Krajoznawczych
co dwa lata Forum Publicystów Krajoznawczych
inwentaryzacja krajoznawcza- uzyskanie pełnych, aktualnych i sprawdzonych informacji o obecnym zasobie oraz stanie obiektów i walorów krajoznawczych na danym terenie
7.ZBIERACTWO I KOLEKCJONERSTWO – FORMA DZIAŁALNOŚCI KRAJOZNAWCZEJ
-kolekcjonerstwo i zbieractwo – zjawisko społeczne odgrywa ważną role w krajoznawstwie
-polega na gromadzeniu różnego rodzaju przedmiotów jak : okazy geologiczne , wytwory sztuki ludowej, militaria i pamiątki patriotyczne, rodzinne , widokówki i fotografie, mapy, foldery, przewodniki , plakietki i odznaki znaczki pocztowe itp.
*nadrzędnym walorem ruchu kolekcjonerskiego jest jego rola zachowawcza , zapobieganie zniszczeniu i zapomnieniu przedmiotów kultury materialnej , związanych najczęściej z szeroko pojętą obyczajowością
ZBIERACTWO I KOLEKCJONERSTWO
-walory naukowe i dydaktyczne kolekcjonerstwa: umożliwiają dokumentację i popularyzację różnych dziedzin wiedzy
-opracowane zbiory krajoznawcze służą do ilustracji wykładów i prelekcji , do wystrojów lokali , klubów , biur i obiektów turystycznych, do prac badawczych , opracowań autorskich , urządzenia pokazów i wystaw towarzyszących imprezom turystycznych lub krajoznawczych
-wymierne efekty: wyszukane cenne eksponaty zasilają muzea , izby regionalne, izby pamiątek.
HISTORIA KOLEKCJONERSTWA
-Początki:
*2000 r. p.n.e. władcy Babilonu- różne zbiory
*1400 r. p.n.e. faraon Amenhotep VI kolekcjonował przedmioty zdobione błękitną emalią
* starożytna Grecja – pinakoteki i gliptoteki
* III w. p.n.e. Ptolemeusz Soter założył Bibliotekę Aleksandryjską ( 400 tys. Zwojów rękopiśmiennych)
*Rzymianie początkowo kolekcję broni (panoplia) , po podboju Grecji kolekcjonowali zrabowane dzieła sztuki
-Średniowiecze
*kościoły i klasztory zbierają cenne przedmioty kultu religijnego , relikwie , wota
-Renesans
*przewrót w kolekcjonerstwie prywatnym
*możni gromadzą relikty starożytności , mecenat
*pierwsze próby publicznego udostępniania społeczeństwu prywatnych zbiorów
*pierwsze kolekcje w Polsce np. zbiór arrasów Zygmunta Augusta
-XVII w.
*słynne kolekcje polskich magnatów : Jerzy Ossoliński , Opalińscy , Radziwiłłowie
*gabinety osobliwości
- Oświecenie
*kolekcje ST. A. Poniatowskiego
*obrazy, grafika, rzeźba, medale
*pierwsze kolekcje przyrodnicze
*rozbiory : likwidacja istniejących zbiorów
- XIX w.
*zbiory I. Czartoryskiej : 1876 podstawa Muzeum Czartoryskich w Krakowie
*zbiory Krasińskich , Zamoyskich, Przeździeckich w Warszawie
*zbiory Działynskich w Kórrniku
*zbiory Raczyńskich w Rogalinie
*zbiory Potockich w Łańcucie
*zbiory Lubomirskich i Dzieduszyckich we Lwowie
*kolekcje w domach bogatego mieszczaństwa i klasy kapitalistów
-XX w.
*zanika typ zbieracza kupującego bardzo kosztowne dzieła sztuki
*kolekcjonuje się wyroby rzemiosła artystycznego , militaria , pamiątki historyczne, numizmaty, odznaki, odznaczenia książki
*drogie artefakty, obrazy , rzeźby, gromadzone są przez muzea w celu udostępnienia je społeczeństwu
-cech współczesnego kolekcjonerstwa: coraz szerszy wybór przedmiotów i zawężanie specjalizacji zbiorów
ZBIERACTWO A KOLEKCJONERSTWO
-pojęcia równoznaczne, różnią się zasobnością treści :
*zbieractwo- działalność polegająca na gromadzeniu przedmiotów różnorodnych pod względem formy i treści , chronologii powstania i przynależności terytorialnej , bez określonego profilu zbioru i bez określonych kryteriów gromadzenia
*kolekcjonerstwo- określone kryterium gromadzenia przedmiotów , ukierunkowanie działalności; zbiór posiada dokumentacje ; kolekcjoner stale uzupełnia wiadomości o posiadanych przedmiotach , właściciel udostępnia ja publicznie, co ma duże znaczenie społeczne
POWODY GROMADZENIA ZBIORÓW
-wcześniejsze zainteresowania zbieracza i związane z tym ukierunkowanie zbioru
-posiadanie w przypadkowo zgromadzonym zbiorze grupy przedmiotów jednorodnych , co jest inspiracją do powiększania tej grupy , będąc zaczątkiem wyspecjalizowanej kolekcji
-nasycenie okolic miejsca zamieszkania zbieracza przedmiotami jednego rodzaju (np. miejsce bitwy)
-częstotliwość występowania określonych przedmiotów na giełdach, targach staroci, antykwariatach, itp.
-ceny przedmiotów
KLASYFIKACJA RODZAJOWA PRZEDMIOTÓW KOLEKCJI KRAJOZNAWCZYCH
-I grupa: dzieła sztuki dawnej i ludowej
-II grupa: pamiątki historycznie napisane
-III grupa: obiekty dawnego i współczesnego piśmiennictwa
-IV grupa: druki i wydawnictwa specjalne
-V grupa: przedmioty numizmatyczne i falerystyczne
-VI grupa: okazy przyrodnicze
-VII grupa: zbiory turystyczne
...
lipna