Joanna neurasteniczka.pdf

Joanna neurasteniczka

Reżyser spróbował legendę dostosować do naszej mentalności

"Joanna d'Arc" są to trzy godziny filmowej epopei o narodowej heroinie

francuskiej: kolejny wysiłek kina europejskiego, by dorównać Hollywoodowi.

"Joanna d'Arc" żywi nawet zamiar, by Hollywood przelicytować, co stanowi

program Luca Bessona, "najbardziej amerykańskiego filmowca

francuskiego", jak go określa krytyka.

ZYGMUNT KAŁUŻYŃSKI

"Leon zawodowiec" tegoż reżysera o profesjonalnym mordercy z duszą gołębia był

wyczynem ekwilibrystyki fotograficznej i kończył się rozmyślnym podwójnym

wysadzeniem - w koncertowej eksplozji ginie zabójca i zarazem prześladujący go

policjant, czego jak dotąd w Hollywood nie wymyślono. "Piąty element", kolejny film

Bessona, zbierał na kupę wszystko, co uprawiano w science fiction: całe plemiona

kosmitów, katastrofę atomowo-planetarną, bohaterów półcybernetycznych i jeszcze

dodawał odwieczną potęgę zaświatową ratującą ludzkość. Ale próby te mieściły się

w ramach gatunków właśnie hollywoodzkich. Natomiast w "Joannie d'Arc" Besson

postanowił posunąć się dalej i zaszachować kino amerykańskie swoją rodzimą

tradycją kulturalną, posługując się jednak aparatem widowiskowym, jakim

rozporządza współczesne kino kostiumowe.

Co więcej, reżyser spróbował legendę o Joannie dostosować do naszej

nowoczesnej mentalności. Po drodze jednak miał trudność paradoksalną, jak na

epokę komputerową: przesąd, że historia panny d'Arc sprowadza nieszczęście na

wykonawczynię postaci Joanny, podobnie jak było z odkrywcami grobu faraona

(Tutanchamona), którzy jakoby zginęli śmiercią niespodziewaną. Proszę się nie

śmiać! Kiniarze są narodem zabobonnym. Renée Falconetti, wykonawczyni

"Męczeństwa Joanny d'Arc" Dreyera, klasycznej pozycji kina niemego (1928),

popadła w chorobę umysłową i zginęła w wypadku. Jean Seberg ("Święta Joanna"

Otto Premingera, 1957) popełniła samobójstwo, zwłoki jej znaleziono po dwóch

dniach w jej samochodzie na parkingu. Ingrid Bergman, jedna z głównych gwiazd

kina światowego, złamała swoją karierę hollywoodzką zachodząc w ciążę

pozamałżeńską z Robertem Rosselinim, po swojej "Joannie d'Arc" w reżyserii V.

Fleminga w 1948 r. Ale Besson zaryzykował, i to podwójnie, bo obsadził w roli

Joanny własną żonę Millę Jovovich, modelkę pochodzącą z Ukrainy, a więc

skądinąd osóbkę odważną - inna rzecz, że się po filmie rozstali.

Możliwe zresztą, że właśnie jej robota nie pomogła filmowi, ale czy to wina aktorki?

Starała się wykonać założenie Bessona, które jest dyskusyjne: owo

unowocześnienie. Czy w ogóle temat Joanny nadawał się do podobnej operacji?

Owszem, bo legenda była kwestionowana. Niemniej Joanna jest wręcz symboliczną

bohaterką narodową Francji: w wieku XV ta 19-letnia wieśniaczka przekonana, że

otrzymała misję z niebios, podrywa kraj do oporu przeciwko najeźdźcom Anglikom

i uwięziona przez nich zostaje skazana przez władze kościelne na spalenie na

stosie jako heretyczka. Po upływie pięciu wieków (w 1920 r.) jest przez te same

władze kanonizowana. Zdaniem André Gide'a był to gest Watykanu, by

przypochlebić się Francji, głównemu mocarstwu europejskiemu po wygranej wojnie

w 1918 r.

Nie on jeden podejrzewał manipulacje z okazji Joanny. Antyklerykał Wolter

w satyrycznym poemacie powątpiewał w jej rytualne dziewictwo, opisując jej

przygody z wojakami, co u nas przełożył Trembecki ("Darczanka" od d'Arc).

Szekspir, ten jakoby światły myśliciel, przedstawia ją jako czarownicę słusznie

spaloną: "Szatanie Francji! ty jędzo nieszczęsna, lubieżnych gachów otoczona

kołem!" Wywołuje ona złe duchy, które jednak zawodzą: "Już moje dawne zaklęcia

za słabe!" Usiłuje się ratować, twierdząc że jest w ciąży z królem Neapolu, co się

nie udaje: "Daremne, ścierko, wszystkie twe wybiegi! Grzeszna, przeklęta

służebnico piekieł!" ("Henryk VI", przekład J. Kasprowicza). Szekspir w ogóle był

kreaturą polityczną, wychwalał tyrana i mordercę Henryka VIII jako ojca jego

królowej Elżbiety. No, ale był Anglikiem.

-- -strona---Jednak w ojczyźnie również zastanawiano się nad Joanną. Jak na osobę

natchnioną, jej osiągnięcia militarne były wątłe: dwukrotnie ranna nie zdołała

zdobyć Paryża zajętego przez Anglików. Najbardziej oddany jej dowódca Gilles de

Rais (przewija się w filmie epizodycznie) był potwornym zboczeńcem, sadystą-

pedofilem winnym zamordowania przeszło dwustu dzieci, za co został stracony.

Joanna powoływała się na wizje świętych Małgorzaty i Katarzyny, które jakoby

powierzyły jej misję, ale które zostały zweryfikowane jako nieistniejące fikcje

legendarne. Historyk H. Guillemin miał pretensję do Joanny, że przeszkodziła

w zjednoczeniu monarchii brytyjskiej z francuską, co mogło doprowadzić do

wspólnego mocarstwa europejskiego trwającego do dziś.

Gdyby Besson poszedł po tej linii weryfikacji historycznej, może jego film byłby

bardziej przekonujący; wybrał on jednak inny sposób modernizacji mitu:

psychoanalityczny. Przede wszystkim przypisał Joannie uraz osobisty: jako dziecko

jest ona świadkiem zgwałcenia i zamordowania jej starszej siostry przez Anglików,

co dało okazję w filmie do horrorowej sceny w rodzaju współczesnego kina

krwawego, fakt którego historia nie potwierdza. Następnie Joanna Bessona, która

jest dzieckiem nadwrażliwym, ma upajające ją halucynacje na tle - skądinąd pięknie

fotografowanej - rodzinnej Lotaryngii. Wizję dwóch damskich świętych Besson

zastąpił najpierw postacią dziecka w świetlistej białej szacie, później zjawiskowego

mężczyzny o ciepłym spojrzeniu, wystylizowanego cokolwiek na Jezusa, którego

imię jednak nie pada: jest tu wręcz aluzja do marzenia erotycznego. Co więcej,

Joannie towarzyszy jej "sumienie" pod postacią Dustina Hoffmana z brodą

i w habicie, które (bądź: który) raz po raz podaje w wątpliwość jej posunięcia,

w szczególności budząc w niej emocje pacyfistyczne z okazji następujących tu

masakr. Milla Jovovich otrzymuje zadanie ponad jej siły, i zapewne każda inna

aktorka nie dałaby tu rady: jest jednocześnie agresywna i zarazem rozdarta

wewnętrznie, w kulminacyjnych scenach ataków nie sposób uwierzyć, że to ona,

taka roztrzęsiona, poderwała wojaków o dzikich pyskach zakutych w zbroje.

W sumie jest to Joanna, która nie tyle otrzymała misję z zaświatów, ale osoba na

granicy psychopatii: sama wmówiła w siebie swoje powołanie, lecz dręczy ją

niepewność. Z punktu widzenia nowoczesnej psychologii, w szczególności

freudystycznej, to wydaje się możliwe, ale jest w tak ostrej sprzeczności wobec

zdecydowanego charakteru i losu autentycznej Joanny, że prowadzi do

rozładowania każdej kolejnej sceny.

A są one nakręcone z rozmachem. Co prawda można mieć zastrzeżenia do

maniery, zresztą uprawianej przez teatr i kino współczesne, w jakiej film

przedstawia średniowiecze: zgrzebność, brutalność, brak mydła i środków do

golenia, rechot zwierzęcy wojaków itp. Otóż owe czasy, jak zapewniają historycy,

przeciwnie, reprezentowały kunsztowną rafinadę; niemniej styl ten jest

konsekwentny, zaś sceny batalistyczne mają dynamikę. Nie jest to film do

pogardzenia, tym więcej że jest tu też John Malkovich jako poczciwy lecz krępy król

francuski Karol VII; niemniej i tym razem Joanna, podobnie jak wykonujące ją

aktorki, nie miała szczęścia do kina, jako że poprzednie jej ekranowe wcielenia nie

przekonywały, z wyjątkiem oczywiście genialnego niemego filmu Dreyera.

Najlepszym poza tym jej odtworzeniem w sztuce, jak dotąd, jest "Joanna d'Arc na

stosie" Paula Claudela (z muzyką Honeggera) oraz romantyczna "Dziewica

Orleańska" z 1802 r. Fryderyka Schillera, wstyd powiedzieć, ale Niemca. Również

sztuka Bernarda Shawa ("Święta Joanna") przedstawia ją w sposób ludzki, jako

dziewczynę-działaczkę z powołaniem, przeciwnie niż było u Szekspira, ale Shaw

był Irlandczykiem i robił wszystko na złość Anglikom.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: