POLITYKA SPOŁECZNA
Wykład I
Polityka społecznaà 1) polityka (władza)
2) społeczna
Termin polityka społeczna jest rozumiany w dwojaki sposób. Z jednej strony określa się ją jako styl działania państwa, innych podmiotów publicznych oraz społecznych organizacji pozarządowych, mający na celu kształtowanie godnych warunków życia ludności i poprawnych stosunków między ludzkich. Określa się ją jako (krótko) organizowanie postępu społecznego albo w sposób bardziej rozwinięty nie tylko jako dziedzina w sferze socjalnej ale w sferze kształtowania warunków życia ludności oraz przekształcania struktury społecznej, postaw obywateli i stosunków między ludzkich.
Polityka społeczna może być rozumiana jako sfera nauki i w tym znaczeniu zajmuje się ona definiowaniem pojęć związanych z polityką społeczną, takich jak np. bezrobocie, ubóstwo, patologie społeczne, bezdomność, jakość życia, ponad to polityka społeczna zajmuje się opisywaniem rzeczywistości społecznej i zachodzących w niej zmian. Zajmuje się mierzeniem zjawisk społecznych składających się na tę rzeczywistość, metodologią badań, budowanie związków między pojęciami a zjawiskami społecznymi, technikami uzyskiwania i sprawdzania wiedzy o rzeczywistości społecznej oraz formułowaniem wniosków na użytek praktycznej działalności w sferze (publicznej) społecznej.
Polityka społeczna jako nauka może być uprawiana na dwa sposoby:
1) nauka dla polityki społecznej, ułatwia znalezienie odpowiedzi na pytania, co robić? , jak robić?
2) nauka o polityce społecznej, ułatwia znalezienie odpowiedzi na pytanie jaka jest polityka społeczna?, dlaczego taka jest?, czy może być inna?
Polityka społeczna jako nauka interdyscyplinarna wykorzystuje i utrzymuje bliskie związki z dyscyplinami pokrewnymi, głównie humanistycznymi jak socjologia, demografia, statystyka, ekonomia, medycyna, etyka, filozofia oraz naukami prawnymi.
GENEZA POLITYKI SPOŁECZNEJ
I okres- Starożytność:
· igrzyska organizowane dla ludzi;
· organizowanie pomocy dla byłych żołnierzy.
II okres- Średniowiecze:
· o pozycji społecznej jednostki decydowała rodzina, ona zajmowała się każdym członkiem od narodzin aż po grób;
· przemieszczanie się w hierarchii społecznej nie miało miejsca, osoby pozbawione wsparcia rodziny były zdane na siebie bądź społeczność lokalną, szczególnie kościół;
· ówczesne kwestie społeczne rozwiązywane były na poziomie lokalnym w ramach prywatnych działań, inicjatyw jak i również działalności charytatywnych: świeckich i kościelnych;
· okres rozwoju zalążków różnych koncepcji zawodowych wspierających swoich członków, np. rzemieślników, kupców.
Pierwszy wzór ustawy i pomocy społecznej uznaje się edyg angielskiej królowej Elżbiety I z 1601r. prawo ubogich. Był to edyg, który królowa zobowiązała do podejmowania działań na rzecz likwidacji włóczęgostwa i żebractwa. Działania te miały być podejmowane na terenie lokalnym, poprzez organizowanie domów pracy: zamkniętych i otwartych.
Osoby podejmujące prace w tych domach w zamian za jej świadczenie otrzymywały utrzymanie, z reguły w naturze- jedynie ubiór. Praca była obowiązkowa, przymusowa a jej uchylenie sankcjonowało stosowanie kar.
III okres:
Polityka społeczna jako działalność praktyczna zaczęła pojawiać się i rozwijać wraz z uwłaszczeniem chłopów i Wielką Rewolucją Przemysłową.
Szybki rozwój przemysłu a tym samym miast, przyniósł wiele nowych problemów społecznych, dotąd nieznanych, tj.:
1) wykorzystywanie ludzi do pracy nie mających do niej przygotowania, a za tym idące wypadki przy pracy, kalectwo i brak środków do życia;
2) nieregulowanie zasad zatrudnienia;
3) brak ochrony na wypadek utraty pracy;
4) nienormowanie czasu pracy;
5) praca dzieci bez ograniczenia wiekowego;
6) dyskryminacja kobiet;
7) problemy mieszkaniowe- brak mieszkań, złe warunki mieszkaniowe, patologia społeczna- prostytucja i pijaństwo;
8) brak reprezentacji społeczeństwa robotniczego.
Okres Rewolucji Przemysłowej to koncepcja państwa liberalnego, czyli państwa, które zajmuje się bezpieczeństwem granic, tworzeniem dobrego aparatu administracyjnego, natomiast nie ingeruje w stosunki społeczno-gospodarcze, nie ingeruje w świat pracy i kapitał. Wszelkie działanie podejmowane przez państwo w celu rozwiązywania wyżej wymienionych kwestii społecznych, było negatywnie oceniane, dlatego początkowo sprawami społecznymi zajmowano się w sferze filantropii. Dopiero wraz z narastaniem niepokojów społecznych zaczęto dopuszczać różne formy zabezpieczenia społecznego:
1) tworzenie kas na poziomie fabryk, z reguły były to kasy chorych, zbierające środki od robotników, za które gwarantowano podstawową opiekę medyczną i wypłaty zasiłków pieniężnych;
2) rozwój prywatnych ubezpieczeń emerytalnych, oferty przygotowane w prywatnym zakładzie ubezpieczeń;
3) opieka p…….- opieka fabrykancka- działania fabrykantów na rzecz swoich pracowników;
4) rozwój publiczny opieki społecznej (stopniowo) lokalizowanej na poziomie gmin, z reguły korzystanie z tej opieki było połączone z pozbawieniem części praw obywatelskich; uważano, że jeśli ktoś korzysta z państwowych pieniędzy to nie jest obywatelem pełnoprawnym i pozbawiano z reguły tych ludzi praw wyborczych.
IV okres- reforma Pismark’a:
Wybitny mąż stanu (Niemiec!); zjednoczył Niemcy; stworzył dobrze …… demokrację; dążył by było to państwo silne; stworzył państwo policyjne.
Reforma Pismark’a- ubezpieczenia społeczne:
1. 1881r. – ubezpieczenia chorobowe; obowiązek prowadzenia kas chorych; ½ płacił pracownik, ½ fabrykant;
2. 1883r.- ubezpieczenia wypadkowe- tytuły wypadków przy pracy
· gdy się coś dzieje to pracownik otrzymuje świadczenia pieniężne i w naturze, całość opłacał fabrykant;
3. 1889r. – ubezpieczenia na starość i niezdolność do pracy- płacił pracownik, pracodawca i skarb państwa.
Istota reformy Pismark’a polegała na wprowadzeniu obowiązku przymusowego ubezpieczenia początkowo robotników …… gałęzi przemysłu, a z biegiem czasu wszystkich, czyli ubezpieczenia miały charakter ubezpieczeń powszechnych.
Reforma Pismark’a stała się wzorem dla pierwszych rozwiązań społecznych także w innych krajach, które wprowadziły podobne rozwiązania, np. Polska.
Polska! W 1919r. wprowadzono ubezpieczenia chorobowe, a w 1933r. wprowadzono ustawę o ubezpieczeniach społecznych, obejmujących ubezpieczenia chorobowe, wypadkowe, emerytalne i rentowe.
Dzięki Piłsudskiemu w Polsce wprowadzono kasy chorobowe.
Polska
1919- ubezpieczenia chorobowe
kasy chorobowe
36 mln ludności/ 2 mln ludności objętych przez kasy chorobowe
1925- Przewrót Majowych à wycofanie się z kas chorobowych
V okres:
W 1919r. powołano w wyniku Międzynarodówki Międzynarodową Organizację Pracy, która po utworzeniu ONZ stała się jedną z jej agend.
W MOP-ie każde państwo członkowskie reprezentowane jest przez stronę rządową, przez przedstawicieli pracodawców i przez przedstawicieli pracowników.
MOP tworzy standardy prawne, gruncie których wydawane są dwa rodzaje aktów prawnych:
1) konwencje MPO-u, które podlegają notyfikacji i stają się częścią prawa danego kraju;
2) zalecenia, które określają niezobowiązująco kierunki pożądanych zmian.
UE przyjęła za zobowiązujące standardy wypracowane w MOP i zaleca ich wdrażanie państwom członkowskim.
W Polsce polityka społeczna pojawiła się w rozwiązaniach przyjmowanych w okresie dwudziestolecia międzywojennego; do najważniejszych spraw tego okresu w historii zalicza się:
1) emigrację za chlebem głównie do Niemiec i USA;
2) bezrobocie, w okresie wielkiego kryzysu gospodarczego (1929), poziom bezrobocia w miastach wynosił 40%, poziom bezrobocia na wsi nie był przedmiotem systematycznych badań;
3) analfabetyzm;
4) handel żywym towarem;
5) brak regulacji czasu pracy;
6) brak określenia wieku dla dzieci, które mogłyby być zatrudnione (określono dla przemysłu w 1925r.- 15 lat);
7) brak opieki zdrowotnej (powszechnie);
8) problemy mieszkaniowe;
9) dyskryminacja mniejszości narodowej;
10) patologie społeczne- prostytucja i pijaństwo głównie;
11) w okresie państwa socjalistycznego zakładano, że zagwarantowanie każdemu prawa do pracy i narzucenie obowiązku pracy miało przyczynić się do likwidacji jakichkolwiek form problemów społecznych, dlatego początkowo marginalizowano w socjalizmie potrzebę pracy socjalnej i likwidowano na Uniwersytetach katedry zajmujące się zagadnieniami społecznymi.
Wykład II
DEFINICJE POLITYKI SPOŁECZNEJ
Założenia:
1. Nie ma jednej definicji, na którą zgadzają się pracownicy naukowi i praktycy.
2. Różne podejścia zależne od orientacji metodologicznej i teoretycznej autorów.
3. Różne podejścia zależne od dotychczasowych doświadczeń autorów.
4. Każda definicja wyraża określoną definicję, tj. sposobu rozumienia jej roli w społeczeństwie, zadań szczegółowych i roli w rozwoju społeczno- gospodarczym.
Wacław Szubert (1979)
Celowe oddziaływania państwa, związków zawodowych i innych organizacji na istniejący układ zmierzające do poprawy warunków bytu i pracy wszelkich warstw ludności, usuwanie nierówności społecznych i podnoszenie kultury życia.
J. Auleytner
Działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych, której celem jest poprawa położenia materialnego, asekuracja przed ryzykiem życiowym i wyrównywanie szans życiowych grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie najsłabszych.
(Zakres przez oświatowy PS)
PS to działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych zmierzająca do kształtowania ogólnych warunków pracy i bytu ludności, prorozwojowych struktur społecznych oraz stosunków społecznych opartych równości i sprawiedliwości społecznej, sprzyjających zaspokajaniu potrzeb społecznych na dostępnym poziomie.
Piramida potrzeb Maslova
CELE POLITYKI SPOŁECZNEJ:
1. Kształtowanie odpowiednich warunków pracy i bytu ludności
1. Każde państwo musi dbać o ogólne podstawy zapewniające społeczeństwu zaspokojenie swoich potrzeb poprzez pracę zarobkową, a dla niepracujących- tworzenie systemu świadczeń emerytalnych, rentowych i innych.
2. Dbałość o dobre warunki w środowisku pracy.
3. Tworzenie warunków pracy jest warunkiem rozwoju społeczno- prewencja wypadkowa, chorób zawodowych, ochrona zdrowia!!
2. Kształtowanie prorozwojowych struktur społecznych:
1. Kształtowanie struktur rodziny, zapewniającej zastępowalność pokoleń.
2. Dążenie do odpowiedniej struktury wykształcenia ludności i struktury zawodowej niezbędnej dla realizacji bieżących i strategicznych zadań rozwojowych.
3. Odpowiednie warunki kreacji kapitału ludzkiego oraz jego przygotowanie do pracy- DOKONUJE SIĘ W RODZINIE, placówek oświatowych w zakładach pracy- warunek rozwoju społecznego.
3. Kształtowanie sprawiedliwych stosunków międzyludzkich:
1. Oparte na zasadzie sprawiedliwości społecznej i równości szans na starcie życia zawodowego.
Poprzez: odpowiednie prawo.
Gospodarka rynkowa nie tworzy barier dla legalnych dochodów- rozpiętość w dochodach jest i będzie i będzie się powiększać.
Inne ujęcie celu polityki społecznej:
à poprawa pozycji grup słabych ekonomicznie i społecznie oraz zapobieganie ryzykom zagrażającym ich egzystencji (H. Lampert);
à organizowanie postępu społecznego (J. Donecki);
à obrona przed niezaspokojeniem elementarnych i rozwojowych potrzeb człowieka (Szysińska);
à łagodzenie nierówności i ubóstwa, minimalizowanie społecznego ryzyka i optymalizacja podziału pomyślności.
Dwie klasy celów:
1. Związane z likwidacja zła społecznego (np. usuwanie i łagodzenie ubóstwa)- wcześniejsze i mniej ambitne.
2. Związane z kreowaniem dobra społecznego (np. urzeczywistnianie sprawiedliwości społecznej, optymalizacja podziału pomyślności)- późniejszej niewiedzy rewolucyjnej.
Celami mogą być wartości, np.:
- równość,
- godność,
- wspólne dobro,
- samorządność,
- interes (indywidualny, grupowy),
- podmiotowość,
- solidarność,
- wolność,
- szczęście,
- samorealizacja.
Celem może być jakość życia.
Przydatność definicji:
- określają przedmiot nauki o polityce społecznej,
- ukierunkowują uwagę i wysiłki badawcze naukowców,
- odgrywają istotna role w dydaktyce,
- mogą mieć znaczenie praktyczne,
- w planowaniu przyszłych zmian i interwencji,
- o ile zostaną odczytane jako przekaz neutralny i przenikną do świadomości społecznej.
Szczegółowe polityki społeczne:
- podział zakresu znaczeniowego pojęcia „polityka społeczna” ma mniejsze zbory (klasy)
- ten podział może opierać się na jednym bądź kilku kryteriach, które są zwykle kategoria używaną do definiowania opisu i wyjaśniania polityki społecznej.
Wyodrębnienie polityk szczegółowych:
à kryterium: warunki życia- rozmaite elementy otoczenia w jakich ludzie przebywają i działają (np. warunki pracy, mieszkaniowe) i wówczas odpowiednio wyróżnia się politykę ochrony pracy czy politykę mieszkaniową:
à kryterium: formy „zła społecznego”- ubóstwo, bieda, brak wykształcenia, bezrobocie, bezdomność;
- mówi się o polityce społecznej ograniczającej ubóstwo, polityce społecznej promującej wykształcenie, które przeciwdziała bezrobociu;
à kryterium: grupy zajmujące pozycję gorszą- pod względem ekonomicznym i społecznym, np. sieroty (społeczne i biologiczne), rodziny niepełne, wielodzietne, bezdomni, chorzy, osoby niepełnosprawne- polityka na rzecz sierot, rodzin, chorych, bezdomnych.
Polityki szczegółowe wg W. Szuberta:
- ludnościowa,
- rodzinna,
- zdrowotna,
- mieszkaniowa,
- kształcenia,
- kulturalna,
- zatrudnienia,
- kształtowania dochodów,
- ochrony pracy,
- zabezpieczenia społecznego,
- organizowania wypoczynku i czasu wolnego,
- kształtowania i ochrony środowiska,
- usuwania i ograniczania zjawisk patologii społecznej.
Instrumenty polityki społecznej:
à narzędzia, środki działania, które oddziałują na zachowanie tych ludzi, do których kieruje się programy społeczne jak i tych, którzy są ich wykonawcami lub tworzą środowisko społeczne, w których programy polityki społecznej są realizowane;
à instrumenty wzmacniają, osłabiają, modyfikują zachowania dotychczasowe, skłaniają do zachowań pożądanych i pobudzają do zachowań moralnych.
Instrumenty:
1. ekonomiczne- regulują dostęp do dóbr będących wytworem gospodarki;
2. prawne- regulacje prawne- poprzez wydawanie regulacji prawnych;
3. informacyjne- dysponują wszystkie podmioty dopuszczane do głosu przez państwo (czasem uznawane za nielegalne);
4. kadrowe: „czynnik ludzki”;
5. kształtowanie przestrzeni: planowanie, tworzenie infrastruktury.
Ad. 1 ekonomiczne
1) - kształtowanie sieci i warunków dostępu obywateli do własności majątku konsumpcyjnego lub produkcyjnego,
- ochrona własności prywatnej,
- wywłaszczenie, reprywatyzacja powszechna i selektywna, uwłaszczenie;
2) – określenie praw właścicieli oraz nabywców innych praw rzeczowych, np. dzierżawa majątku;
3) – kształtowanie dostępu do dóbr konsumpcyjnych, poprzez regulowanie dostępu do pracy zawodowej, zasad wynagrodzenia za pracę, uprawnień do świadczeń społecznych czy konsumentów.
Ad. 2 prawne
1. Konstytucja (1997)- na podstawie art. 8 każdy obywatel może się bezpośrednio na konstytucję powołać w zakresie swoich praw i wolności obywatelskich;
2. ratyfikowane umowy międzynarodowe- jest to prawo obowiązujące na terenie Polski;
3. ustawy- ustawami reguluje się wszystkie sprawy w państwie- nieuregulowane w konstytucji- uchwala je Parlament a podpisuje Prezydent;
4. rozporządzenia wykonawcze- wykonywane są na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie- przez wyraźnie wskazany podmiot, np. Minister Pracy i Polityki Społecznej, Minister Zdrowia, itd.
5. powszechne prawo miejscowe- wydawane przez gminy, powiaty, województwa, w postaci uchwał, zarządzeń, publikowane w lokalnym Dzienniku urzędowym, albo ogłaszane w sposób zwyczajowy na danym terenie;
6. poza wyżej wymienionymi źródłami funkcjonuje jeszcze w strukturach administracyjnych- procedura regulacji pracy urzędu- zarządzeniami czy też wytycznymi, ale te dokumenty są tylko kierowane-administrowane do pracowników urzędów.
Prawa obywatelskie mogą być regulowane 3 pierwszymi regulacjami:
- konstytucja,
- ratyfikowane umowy międzynarodowe,
- ustawy.
Prawo dzieli się na różne rodzaje i w zakresie polityki społecznej istotne jest przede wszystkim:
- prawo pracy, bo reguluje sytuację pracowników i pracodawcy,
- prawo rodzinne, bo reguluje prawa rodziny,
- prawo zabezpieczenia społecznego, w tym ubezpieczenia społeczne,
...
wyrocznia100