Teoria Callisty Roy
Osoba/człowiek
Holistyczny system adaptacyjny
System - całość, składająca się z części pozostających ze sobą we wzajemnych relacjach; stanowi więcej niż tylko sumę tych części
„Istota biopsychospołeczna, która pozostaje w ciągłej interakcji ze środowiskiem”
(Roy, 1976)
„Holistyczny system adaptacyjny wyposażony w podsystem regulacyjny i poznawczy dla osiągnięcia adaptacji w czterech zakresach: funkcji fizjologicznych, koncepcji siebie, pełnionych ról oraz współzależności”
(Roy, 1984)
Adaptacja
1. Proces
• podejmowanie działań w celu osiągnięcia integracji
• przebiega od zadziałania bodźca, poprzez uruchomienie mechanizmów obronnych do określonych reakcji (zachowań)
• Jest pozytywny i twórczy, prowadzi do rozwoju człowieka
2. Stan
• rezultat procesu adaptacji
• stan dynamicznej równowagi ze środowiskiem, integracji
Wskaźniki prawidłowej adaptacji
Wymiary:
• fizjologiczny
• koncepcji siebie
• pełnionych ról
• współzależności
Wymiar fizjologiczny
1. Utlenowanie
• prawidłowa wentylacja
• prawidłowa wymiana gazowa
• prawidłowy transport gazów
• prawidłowe mechanizmy kompensacyjne
2. Odżywianie
• prawidłowy proces trawienia
• prawidłowy stan odżywienia zgodnie z zapotrzebowaniem
• wyrównany stan metaboliczny i stan odżywienia w sytuacji zmienionego zapotrzebowania
3. Wydalanie
• prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego
• prawidłowe wydalanie stolca
• prawidłowe procesy produkcji moczu
• prawidłowe wydalanie moczu
• efektywne mechanizmy kompensacyjne w sytuacji zaburzeń w wydalaniu
4. Aktywność i wypoczynek
• integracja w zakresie poruszania się
• adekwatne uruchamianie mechanizmów kompensacyjnych w sytuacji braku aktywności
• efektywne wzorce aktywności i wypoczynku
• prawidłowy sen
• efektywne dostosowywanie środowiska do zmienionych warunków snu
5. Ochrona
• zachowanie ciągłości skóry
• efektywne mechanizmy immunologiczne
• prawidłowe procesy związane z gojeniem się
• odpowiednia ochrona w przypadku zmian ciągłości skóry lub stanu immunologicznego
6. Narządy zmysłów
• efektywne procesy pobudzenia
• integracja bodźców sensorycznych i informacji
• prawidłowa percepcja, np. interpretacja bodźca
• efektywne mechanizmy obronne w przypadku zaburzeń ze strony narządów zmysłów
7. Płyny i elektrolity
• zachowana równowaga wodno-elektrolitowa
• równowaga kwasowo-zasadowa
• efektywny system buforów
8. Funkcje neurologiczne
• prawidłowe procesy pobudzania, pamięć, uwaga, myślenie, percepcja, język, planowanie, reakcje motoryczne
• zintegrowane myślenie i uczucia
• elastyczność i funkcjonalna sprawność w przypadku starzenia się, zaburzeń ze strony układu nerwowego
9. Funkcje endokrynologiczne
• efektywna regulacje hormonalna procesów zachodzących w organizmie, funkcji rozrodczych
• prawidłowe funkcjonowanie ujemnego sprzężenia zwrotnego
• prawidłowe cykliczne wydzielanie hormonów
• efektywne mechanizmy rdzenia sobie ze stresem
Koncepcja siebie
1. „Ja fizyczne”
• pozytywne postrzeganie swojego ciała
• prawidłowe funkcjonowanie seksualne
• integracja rozwoju fizycznego i psychicznego
• prawidłowe mechanizmy kompensacyjne w przypadku zmian fizycznych
• efektywne sposoby radzenia sobie ze stratą
• radzenie sobie ze śmiercią i umieraniem
2. „Ja osobowe”
• integracja „ja realnego” i „ja idealnego”
• efektywny rozwój moralno-etyczno-duchowy
• szacunek do siebie
• efektywne mechanizmy obronne w sytuacji obawy o siebie
Pełnienie ról społecznych
• efektywne wypełnianie ról
• integracja zachowań instrumentalnych i ekspresyjnych związanych z pełnieniem roli
• integracja ról pierwotnych, wtórnych i trzeciorzędnych
• efektywne procesy radzenia sobie w sytuacjach zmiany roli
Współzależności
• wyrównany stan emocjonalny
• prawidłowy sposób wychowania i wychowywania innych
• adekwatne zachowania w samotności i w relacjach z innymi
• efektywne mechanizmy radzenia sobie z samotnością i izolacją
Środowisko
„Wszystkie warunki, okoliczności i oddziaływania zewnętrzne, które wpływają na rozwój i zachowania jednostki”
(Andrews & Roy, 1991)
Zdrowie
„Stan i proces bycia i stawania się osobą zintegrowaną”
(Roy, 1981)
Integracja oznacza osiągnięcie stanu adaptacji, która jest wynikiem procesu adaptacyjnego.
Pielęgniarstwo
Głównym celem pielęgnowania jest promowanie pełnej adaptacji człowieka do środowiska.
• Dyscyplina naukowa - powinna opisywać i wyjaśniać procesy życiowe człowieka (myślenie, wartościowanie, relacje z innymi, odczuwanie)
• Dyscyplina praktyczna - rozpoznanie efektywnych i nieefektywnych reakcji człowieka i podejmowanie interwencji, których celem jest pomoc w adaptacji
Model adaptacyjny a proces pielęgnowania
1. Zbieranie danych (subiektywnych i obiektywnych) o reakcjach człowieka
2. Gromadzenie danych o działających bodźcach (wewnętrznych i zewnętrznych), rozpoznanie nieefektywnych reakcji na bodźce
3. Ustalenie diagnozy pielęgniarskiej
• rozpoznanie poziomu adaptacji
• diagnoza może być formułowana jako rodzaj działających bodźców lub nieefektywnej reakcji na bodźce
4. Ustalenie celów- określenie pożądanych zachowań, które pomogą człowiekowi w osiągnięciu stanu adaptacji
5. Interwencje pielęgniarskie – odpowiednie oddziaływanie na bodźce (ich eliminowanie, minimalizowanie ich działania, utrzymanie lub zmiana)
6. Ocena końcowa – porównanie osiągniętych zachowań z założonym wcześniej poziomem adaptacji i ewentualna modyfikacja wcześniejszych etapów procesu pielęgnowania
kryswiec