Treść - Moduł 3.pdf - Historia wychowania - sylwia22886

Szkoła tradycyjna i nowe wychowanie

— kopernikański przełom w pedagogice

Wstęp

1. Szkoła tradycyjna

2. Nowe wychowanie

Bibliograﬁa

Wstęp

W tym module przedstawiono dwa systemy pedagogiczne, które zostały stworzo-

ne przez największych pedagogów w historii dyscypliny i które są stale obecne we

współczesnej edukacji. Niektóre elementy tych systemów (np. te, które składają się

na naukowy charakter pedagogiki) zostały omówione na zasadzie porównania, tak

by łatwiej było dostrzec różnice i podobieństwa między nimi. Należy podkreślić,

że obydwa systemy w dalszym ciągu odgrywają ważną rolę w codziennej praktyce

edukacyjnej. Starcie poglądów dwu wielkich pedagogów — Jana Fryderyka Her-

barta i Johna Deweya — zostało nazwane przełomem kopernikańskim w pedago-

gice, dlatego warto dowiedzieć się, co dokładnie było przedmiotem tych systemów,

że uzyskało tak wysoki status zarówno społeczny (powszedniość praktyk i zastoso-

wań), jak i naukowy (publikacja prac pedagogów tych nurtów w większości państw

na świecie).

1. Szkoła tradycyjna

Nurt pedagogiczny nazwany szkołą tradycyjną zapoczątkował niemiecki ﬁlozof

i pedagog Jan Fryderyk Herbart (1776–1841). Należy on do tych postaci świata pe-

dagogiki, którzy na stałe zapisali się w historii edukacji, wskazując kierunki myśle-

nia i organizacji procesów edukacyjnych. System stworzony przez Herbarta z nie-

wielkimi zmianami jest nadal wykorzystywany w szkołach na świecie i prawdopo-

dobnie będzie stosowany jeszcze długo. Warto przyjrzeć się budowie tego systemu,

aby odkryć fenomen jego powszechnego zastosowania. Najważniejsze książki Her-

barta poświęcone temu systemowi to: Wykłady pedagogiczne w zarysie, Pedagogika

ogólna wywiedziona z celu wychowania.

Szkoła tradycyjna miała znakomitych kontynuatorów: Tuiskona Zillera (1817–1882)

i Wilhelma Reina (1847–1929), i rozwĳasię przez wieki. Badając systemy i nurty pe-

dagogiczne, zawsze należy pamiętać, by analizie poddać najistotniejsze ich elemen-

ty. Można oczywiście przyjąć różne założenia do analizy, ale nie wolno pominąć

najważniejszych elementów badanego kierunku. Zdaniem Kazimierza Sośnickiego,

aby dyscyplina została uznana za naukę, powinna posiadać przedmiot badań , metody

badań i tzw. treści , czyli określone prawa, twierdzenia, powiązane ze sobą za pomo-

cą logicznego wynikania (Sośnicki, 1968: 11–12). Tak więc w pedagogice Herbar-

ta możemy wskazać poszczególne elementy świadczące o jej naukowości.

Przedmiotem badań jest nauczanie wychowujące rozumiane jako proces stawania

się człowiekiem. Natomiast metody badań wykorzystywane w pedagogice herbar-

towskiej to metody racjonalne, głównie dedukcja . Układ treści można zilustrować np.

przez układ działów pedagogiki.

pedagogika

historyczna systematyczna

teoretyczna

praktyczna

(wychowanie i wykształcenie

społeczeństwa)

teologia

(teoria celów

wychowania

w oparciu o etykę)

metodologia

(teoria środków

wychowania

w oparciu o psychologię)

a) formy wychowania:

— domowe

— zakładowe

— szkolne

b) administracja szkolna:

— ustawodawstwo

— zaopatrzenie

— kierownictwo

— kształcenie nauczycieli

— dokształcanie nauczycieli

a) dydaktyka:

— cele nauczania

— środki nauczania

plany nauczania, metody

b) hodogetyka:

— karność

— pielęgnacja

Rysunek 1

Działy pedagogiki według Reina

Źródło: Sośnicki, 1967: 38.

Wychowanie opiera się na imperatywie kategorycznym Kanta, który brzmi: Postę-

puj tak, aby zasada twojego postępowania była powszechnie obowiązująca. Celem

wychowania czy ideałem było kształtowanie charakteru według pięciu idei moralnych.

Dwie z tych cnót odnoszą się do życia osobistego. Są to:

— wewnętrzna wolność , kiedy uznajemy zgodność naszej woli z naszymi przekona-

niami i zgodność tę przeżywamy z pozytywnymi uczuciami. Istotny jest tu mo-

ment, kiedy stajemy się ludźmi wolnymi. Dobrze ilustruje to przykład zaczerp-

nięty z zasad ruchu drogowego. Jesteśmy wewnętrznie wolni wtedy, gdy zaak-

ceptujemy kodeks drogowy, zasady poruszania się po drodze, znaki drogowe

itp. i gdy jesteśmy przekonani co do słuszności owych zasad. Możemy w grani-

cach przyjętych zasad „wszystko robić na drodze”, będąc zarazem najlepszym

kierowcą;

— idea doskonałości , której osiąganie polega na uznawaniu silnej woli, w odróżnie-

niu od słabej woli.

Trzy pozostałe zasady, które są podstawą kształtowania charakteru, odnoszą się

do uregulowań stosunków społecznych. Zalicza się do nich (Herbart, 2007: 138

i 1965: 97):

— ideę życzliwości — uznaje się zgodność własnej woli z wolą innych osób,

— ideę prawa — niezgodność woli może być usunięta na zasadzie uznawania prawa,

— ideę słuszności — łamanie prawa prowadzące do wyrządzania innym przykrości

i krzywdy wymaga zadośćuczynienia.

Osiągnięcie celu wychowania według Herbarta (1965: 104–105) jest możliwe za

pomocą:

— nauczania (stąd pochodzi nazwa nauczanie wychowujące — nauczyciel podczas

lekcji zobowiązany był nie tylko nauczać),

— karności (utrzymywania dyscypliny),

— pielęgnowania (kierowania wychowankiem i organizowania mu zajęć).

Celem nauczania ma być wielostronność zainteresowań, zdobycie wiedzy teore-

tycznej (powiązanej z uczuciami i wolą).

W zrozumieniu, na czym polega proces uczenia, pomoże nam znajomość pojęć z za-

kresu ówczesnej psychologii. Psychologia ta nosi nazwę asocjacyjnej , wykorzystu-

je bowiem zjawisko kojarzenia (inna nazwa — psychologia kojarzeniowa ). Jednym

z podstawowych pojęć z dziedziny psychologii asocjacyjnej jest tzw. przedstawienie ,

czyli element życia psychicznego. Dzisiaj nazwalibyśmy go w pewnym sensie wy-

obrażeniem, ponieważ przedstawienie czegoś to wyobrażenie tego czegoś. Masa

apercepcyjna to świadome lub podświadome elementy życia psychicznego. Jest to

pewien „strumień świadomości”, to, o czym myślimy w danej chwili, oraz możliwe

przywołanie skojarzonych faktów. Dzisiaj masę apercepcyjną nazwalibyśmy świa-

domością latentną. Na przykład w danej chwili nasza świadomość zajmuje się poję-

ciami z zakresu psychologii i tekstem o Herbarcie, ale w świadomości latentnej, jak

w magazynie, znajdują się różne ważne i mniej ważne obszary przechowujące np.

wiedzę z zakresu ﬁlmu,malarstwa,literaturypięknejitp.czyteżobszaryzwiązane

z np. rolą studenta, syna, córki, pracownika itd. Proces apercepcji polega na tym,

że jeżeli pewne przedstawienie znajduje się ponad progiem świadomości, to może

ono wzmocnić jakieś inne będące pod progiem świadomości i spowodować, że sta-

nie się ono świadome (Herbart, 1967: 98–101). Podsumowując, rolą nauczyciela

było takie prezentowanie przedstawień, np. związanych z różnymi problemami do-

tyczącymi tematu lekcji, aby za pomocą procesów apercepcyjnych wyposażać masę

apercepcyjną uczniów. Znając psychologiczny mechanizm uczenia, przeanalizujmy

budowę lekcji jako części systemu szkoły tradycyjnej .

Od czasu Herbarta i jego uczniów lekcja stała się przedmiotem badań dydaktyki

jako subdyscypliny pedagogiki (patrz rys. 1). Lekcja zbudowana jest z czterech ko-

lejno następujących po sobie stopni formalnych lekcji . Są to (Herbart, 2007: 61–63):

— jasność,

— kojarzenie,

— system,

— metoda.

Rein pierwszy stopień podzielił dodatkowo na dwie części, a mianowicie przygo-

towanie i połączenie. Lekcja przebiegała więc według takich etapów, jak (Sośnic-

ki, 1967: 33):

1. Przygotowanie — znalezienie w umyśle ucznia treści ważnych dla nowej lekcji.

2. Przedstawienie — ukazanie przedmiotu w sposób jasny (dlatego Herbart określa

ten stopień jako jasność) i wyobrażalny, który ma służyć do poznania ogólnego

pojęcia lub prawa na lekcji.

3. Połączenie — przeprowadzenie myślenia od tego, co jednostkowe, do uogólnienia

za pomocą innych podobnych faktów, przedmiotów, często drogą abstrakcji.

4. Zebranie — włączenie uogólnienia będącego rezultatem lekcji w całość systemu

wiedzy ucznia.

5. Zastosowanie — wdrożenie do posługiwania się uzyskaną wiedzą.

Każda lekcja prowadzona była według powyższych stopni. Współcześnie stopnie

lekcji różnią się nieco od stopni zaproponowanych przez Herbarta i Reina (choć

w podobnej formie przetrwały). Zmieniły się one przede wszystkim pod wpływem

stopni lekcji innego znakomitego pedagoga Johna Deweya. Lekcje od początku do

końca prowadził nauczyciel. Wykorzystywał podręcznik jako podstawowe źródło

wiadomości. Efektem miało być zainteresowanie uczniów tematem, przedmiotem

lekcji. Zainteresowanie może przybierać formę:

— zainteresowania bezpośredniego — gdy interesujemy się rzeczą dla niej samej

(uwaga mimowolna),

— zainteresowania pośredniego — gdy interesujemy się rzeczą ze względów ubocz-

nych; prowadzi ono do jednostronności i egoizmu (uwaga dowolna).

Według Zillera elementem łączącym nauczanie z wychowaniem są zainteresowa-

nia. Jego dewiza brzmi: Nauczaj, aby rozwĳać zainteresowania, rozbudzaj je, aby

kształcić wolę.

Nauczanie stanowi jeden ze sposobów osiągnięcia celu wychowania. Do pozosta-

łych metod wychowania zalicza się karność i pielęgnowanie. Karność stanowiła śro-

dek radykalnego nacisku na ucznia, aby zmienił swoje postępowanie. Jej celem jest

uzyskanie doraźnego porządku. Przymus i kara są głównymi czynnikami nacisku.

Działanie osoby karzącej jest chwilowe, zimne i oschłe. Po przywróceniu ładu na-

uczyciel powinien przestać je stosować i zapomnieć o niewłaściwym postępowaniu

ucznia. Pielęgnowanie to zespół i ciąg środków wychowania (takich jak przykład,

zachęta, życzliwość) oddziałujących przez dłuższy czas i wyrażających się spokoj-

nymi i łagodnymi interakcjami, które zmierzają do powolnego, ale trwałego kształ-

towania charakteru (Kot, 1996: 159).

Według tradycyjnej szkoły wychowania pedagogika ma charakter obiektywny.

Treść - Moduł 3.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: