Treść - Moduł 2.pdf - Historia wychowania - sylwia22886

Wychowanie w starożytności

Wstęp

1. Opieka a wychowanie

2. Początki historii wychowania

Bibliograﬁa

Wstęp

Analizując zagadnienie wychowania w historii, warto zastanowić się nad początka-

mi wychowania. Kiedy właściwie pojawiło się wychowanie, w jakiej formie i dla-

czego? Każdy, kto chce zrozumieć przeszłość, teraźniejszość i przyszłość proce-

sów wychowania, musi poznać odpowiedzi na te pytania. Należy zdać sobie spra-

wę, że kolejne roczniki adeptów wychowania nie rozpoczynają zupełnie nowego

dzieła wychowania. Każdy bowiem otrzymał jakieś wychowanie i każdy „wpisu-

je” się w rzeczywistość wychowawczą już w pewien sposób ukształtowaną i w dal-

szym ciągu kształtowaną (nie można więc oczekiwać, że ktoś rozpoczyna oddzia-

ływania, które są zupełnie nowe). W gruncie rzeczy w wielu wypadkach realizu-

jemy współcześnie to, co historycznie kształtowało się przez tysiąclecia (choć nie

wszyscy wychowawcy zdają sobie z tego sprawę). Proces wychowania powszechnie

bywa uważany za mało skomplikowany i oczywisty (każdy zna się na wychowa-

niu, tak jak każdy zna się na polityce, ekonomii), podczas gdy w rzeczywistości jest

odwrotnie. W pedagogice kultury Sergiusz Hessen twierdzi, że wychowanie jest

czymś, co jedynie się przydarza, co wcale nie jest celowe i tak wiele zmiennych je

konstytuuje, że do końca nie możemy być pewni, czy ono zachodzi i czy my jako

wychowawcy jesteśmy jego sprawcami.

1. Opieka a wychowanie

W pedagogice funkcjonuje pewien paradoks — ludzie wychowani wczoraj usiłują

wychowywać dzisiaj tych, którzy będą żyć jutro (Trzuskowski, 2007). Z punktu

widzenia teoretyka i praktyka jest to niezwykle trudny element codziennej pra-

cy wychowawczej i opiekuńczej. Jednocześnie pokazuje, że w procesie humani-

zacji i hominizacji jesteśmy wyposażani w dziedzictwo przeszłości (Kwieciński,

2001: 33).

Dopiero analiza pojęcia opieki jako pojęcia szerszego zakresowo niż wychowanie

uświadamia nam odpowiedzialność, jaka na nas ciąży w kontaktach z drugim czło-

wiekiem.

Opieka ma wiele cech, które odróżniają ją od wychowania. Przede wszystkim po-

jawiła się wcześniej niż wychowanie. Stanowi silny instynkt, który zmieniał się

przez tysiąclecia, a nawet miliony lat ewolucji. Jako instynkt opieka inaczej wy-

gląda w rodzinie, a inaczej w instytucjach opiekuńczo-wychowawczych. Matka in-

stynktownie — ﬁzycznieipsychicznie—przywiązujesiędonoworodka.Pomaga

jej w tym silnie działający hormon (występujący również u innych ssaków) — oksy-

tocyna. Dzięki niemu matka otacza swoje dziecko opieką. Hormon magazynowany

w przysadce wpływa na potrzebę nakarmienia noworodka, natomiast ssanie wy-

wołuje impulsy nerwowe, które w mózgu pobudzają ośrodek nagrody i stwarzają

naturalne poczucie odprężenia i zadowolenia. Zapach dziecka i jego reakcje powo-

dują wydzielanie oksytocyny u matki, przez co naturalny mechanizm rozpoczyna

swoje działanie. Podobnie działa u mężczyzn hormon zwany wazopresyną, który

wywołuje łagodność i pobudza do aktywności w pracy (dawniej na polowaniu) słu-

żącej matce i dziecku. W ten sposób rodzice chronią swoje geny dziedziczone przez

dziecko. Można w tym miejscu postawić pytanie, dlaczego dzieci są oddawane do

domów dziecka. Jednym z powodów jest fakt, że wspomniany mechanizm staje się

niewydolny np. na skutek działania alkoholu, który podobnie jak hormony pobu-

dza ośrodek nagrody w mózgu i powoduje, że dziecko nie jest już nam tak potrzeb-

ne do odczuwania zadowolenia.

Pierwotne znaczenie opieki uległo przekształceniu — opieka przeistoczyła się

w socjalizację, która umożliwiała stawanie się człowiekiem i polegała na (Miller,

1981: 17):

— stymulacji przez drugiego człowieka całego systemu nerwowego, uruchomieniu

nowych kompetencji mózgu w czasie pielęgnowania niemowlęcia,

— zahamowaniu lęku i rozbudzeniu ciekawości poznawczej przez związki z dru-

gim człowiekiem,

— rozwĳaniu ludzkiej komunikacji zdzieckiem początkowo przez dotyk, gesty,

dźwięki mowy, a także zabawki-narzędzia.

Te elementy procesu socjalizacji, które ludzie uznali za skuteczne dla rozwoju dziec-

ka, z czasem zaczęły być stosowane w sposób celowy i świadomy i przeobraziły się

w wychowanie . Można stwierdzić, że „największym osiągnięciem wychowawczym

jest to, by nie popsuć naturalnych możliwości rozwojowych właściwych naszemu

ciału i psychice” (Jankowski, 1983: 13).

Wiadomo, że proces opieki i wychowania nie zachodzi w próżni, więc trzeba go

wypełnić odpowiednimi treściami. Kiedy opiekujemy się dzieckiem w hospicjum,

zaspokajając jego potrzeby, możemy odwołać się do tego, co — jak wynika z na-

szego doświadczenia — znajduje się w kręgu jego zainteresowań, ale możemy też

zaproponować coś z kręgu naszych zainteresowań. Wtedy następuje wychowanie

przez „swoisty dialog” naszych zainteresowań. Sokrates np. zadawał pytania, które

wynikały z jego zainteresowań, ale także z zainteresowań jego interlokutorów.

W tym skomplikowanym procesie, jakim jest wychowanie, powinniśmy przede

wszystkim dbać o rozwój zainteresowań (tak jak w pierwotnym procesie socjaliza-

cji — pobudzanie ciekawości).

Zainteresowanie rozumiemy tu rudymentarnie jako pewien rodzaj otwartości jed-

nostki na to, co nowe, wynikające z jej ciekawości, powstające w wolności, pozna-

nie wiążące się z aktywnością podmiotu i pozytywnymi emocjami.

Czynności opiekuńcze nabywały zatem charakteru socjalizacji, a socjalizacja (szcze-

gólnie jej część, tj. oddziaływania świadome) przerodziły się w wychowanie.

Aby uzmysłowić sobie dynamikę procesu opieki i wychowania, warto zwrócić uwa-

gę na średnią długość życia człowieka na przestrzeni dziejów (rys. 1). Na czynnik

ten wpływała wysoka umieralność dzieci oraz słaby rozwój medycyny bądź jej cał-

kowity brak. Właściwie nie jest znany podręcznik do historii, który podawałby tę

ważną informację. Uświadomienie sobie średniej długości życia może stanowić tło

do czasów, które są przedmiotem analizy, pomoże lepiej wyobrazić sobie człowie-

ka w różnych epokach.

20 lat 33 lata

40 lat 50 lat 56 (m) 67 (k) 71 (m) 79,7 (k)

Rysunek 1

Wykres przedstawiający

średnią długość życia

na przestrzeni dziejów

30 000 p.n.e. średniowiecze

XIX w. pocz. XX w. lata 60. 2008

m — wiek mężczyzn,

k — wiek kobiet.

Gdy odniesiemy powyższy wykres na przykład do literatury pięknej, łatwo nam bę-

dzie zrozumieć, dlaczego Eliza Orzeszkowa opisała pięćdziesięcioletniego Anzelma

jako starca. Analizując dzieje wychowania, można zastanowić się, jak wyglądało

dzieciństwo, skoro średnia życia była krótka.

2. Początki historii wychowania

Trudno jednoznacznie odpowiedzieć, kiedy pojawiło się wychowanie i od kiedy

możemy datować początek historii wychowania. Można próbować określić wszyst-

kie przesłanki, które doprowadziły do pojawienia się wychowania w społeczeń-

stwach pierwotnych. 35 000 lat temu w czasie ostatniego zlodowacenia w Europie

Zachodniej pojawił się nasz przodek, człowiek z Cro-Magnon, który wyparł nean-

dertalczyka (wyodrębnił się spośród innych człekokształtnych pod wpływem eks-

ploracji środowiska). Człowiek ten praktykował rytualny pochówek, wytwarzał

narzędzia, wykonywał amulety i ozdoby. Z przykładami enkulturacji i socjalizacji

mamy już prawdopodobnie do czynienia w okresie kultury solutrejskiej i magda-

leńskiej, 18 000 lat temu. Z tego okresu pochodzą najstarsze malowidła naskalne,

które odkryto w Lascaux na południu dzisiejszej Francji (por. Alt, 1960). Postę-

pujący rozwój Homo sapiens wiązał się m.in. z koniecznością dostosowania się do

zmieniających się warunków życia. Wraz z rozwojem różnych dziedzin życia nastę-

pował rozwój różnorodnych narzędzi. Człowiek przyswajał sobie stopniowo ko-

lejne umiejętności, np. wzniecanie ognia. Z czasem wynalazł broń, potem język

i pismo (co jako wynalazek miało olbrzymie znaczenie dla dynamicznego rozwoju

ludzkości). Nastąpiło to około 5000 lat temu i od tego czasu możemy analizować

początki i rozwój wychowania. Należy podkreślić, że przełomową rolę w historii

odegrała cywilizacja sumeryjska, która wytworzyła wysoce zorganizowane pań-

stwo. Od powstania tej cywilizacji datuje się czasy tzw. historii, przed nią zaś cza-

sy prehistoryczne .

Większość opracowań rozpoczyna omawianie historii wychowania od cywiliza-

cji greckiej, ponieważ stanowi ona fundament cywilizacji europejskiej. Rzymia-

nie w późniejszych wiekach korzystali z osiągnięć Grecji w wielu dziedzinach, ta-

kich jak literatura, ﬁlozoﬁa,architektura,prawo,polityka.Ponadtopośredniczyli

w rozpowszechnianiu idei wychowania w krajach europejskich.

Około 1200–1100 roku p.n.e. na Bałkany przybyło wiele plemion. Należy pamię-

tać, że człowiek stale przemieszczał się w poszukiwaniu lepszych warunków życia.

Takie czynniki, jak klimat i pogoda, rodzaj gleby, możliwości hodowli zwierząt

i inne, a co za tym idzie, możliwości utrzymania siebie i własnego potomstwa przy

życiu, powodowały eksplorację środowiska od najwcześniejszych lat rozwoju cywi-

lizacyjnego człowieka. Niewiele się zmieniło w tym względzie, obecnie człowiek

również dąży do odkrywania nowych miejsc, szuka miejsca na Księżycu i Marsie,

w głębi ziemi i głębinach mórz.

Grecy nie stworzyli jednolitego państwa, natomiast rozwĳalipaństwa-miasta,tzw.

polis. Jedno z plemion, Dorowie, założyło Spartę, natomiast inne, Jonowie, Ateny.

Dorowie dzięki ulepszonej technice walki (miecze z żelaza, zbroje) zniszczyli doro-

bek Achajów i stworzoną przez nich kulturę mykeńską, cechującą się wysokim po-

ziomem rolnictwa, rozwiniętym handlem, ﬂotą morską. 1200 rok p.n.e. to okres

dziesięcioletniej wojny trojańskiej. W tym właśnie okresie w zorganizowanej struk-

turze społecznej, politycznej i gospodarczej zaczęto dostrzegać konieczność wspie-

rania własnego rozwoju poprzez celowe oddziaływania pedagogów.

Treść - Moduł 2.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: